Η επιδημία του κορωναϊού φαίνεται να αναστρέφει την πορεία της ιστορίας. Αμφισβητείται η παγκοσμιοποίηση καθώς και η ευρωπαϊκή ολοκλήρωση που αποτέλεσε το μοντέλο για τη διαδικασία των περιφερειακών ολοκληρώσεων.
Στο προσκήνιο επανέρχεται ο αγώνας των κρατών για την εθνική επιβίωση τους. Το έθνος-κράτος με τη Βεστφαλιανή λογική, φαίνεται να βιώνει μια εντυπωσιακή αναγέννηση και μαζί του και ο εθνικός εγωισμός. Τα σύνορα μεταξύ των κρατών έκλεισαν. Η συμφωνία «Schengen» μπήκε στην κατάψυξη μέχρι νεοτέρας και κάθε κυβέρνηση επικεντρώνεται στην επικράτεια της, ισχυριζόμενη πως είναι καλύτερα προετοιμασμένη για την καταπολέμηση της κρίσης από ό, τι οι γείτονές της.
Η πανδημία ανέδειξε έντονα το έλλειμμα της Αλληλεγγύης μεταξύ των κρατών καθώς κάθε κράτος περιχαρακώνεται στα του οίκου του. Σε ευρωπαϊκό επίπεδο η έννοια της Αλληλεγγύης διαχέεται σε ολόκληρη την ενωσιακή έννομη τάξη, τόσο ως αξία όσο και ως στόχος της Ευρωπαϊκής Ένωσης. Στη Συνθήκη της Λισσαβώνας, η αρχή της Αλληλεγγύης μεταξύ των κρατών μελών φιλοξενείται σε διάφορες διατάξεις και αποτελεί κεντρικό άξονα σημαντικών πολιτικών της Ένωσης: από τον Χώρο Ελευθερίας, Ασφάλειας και Δικαιοσύνης και την Οικονομική Πολιτική έως την πολιτική Ενέργειας, τις Ευρωπαϊκές Εξωτερικές Σχέσεις και τη Μετανάστευση.
Ευλόγως προκύπτουν ουσιώδη ερωτήματα:
1ο) Ποια είναι τα όρια της θεμελιώδους αρχής και αξίας της Αλληλεγγύης και πως μετουσιώνεται σε στόχο της ΕΕ;
2ο) Στην πράξη υπάρχει Αλληλεγγύη μεταξύ των κρατών μελών ή μήπως τελικά αποτελεί μια ουτοπία;
Η ιστορική διαδρομή της ευρωπαϊκής ενοποίησης στις κρίσιμες στιγμές, λειτούργησε με αντανακλαστικά Αλληλεξάρτησης και όχι Αλληλεγγύης. Πλείστα τα παραδείγματα που δυναμιτίζουν την ευρωπαϊκή Αλληλεγγύη με πρόσφατο παράδειγμα την πανδημία .
Εν τέλει, μήπως έφθασε η ώρα να επαναπροσδιορίσουμε τις αρχές και τους στόχους της Ευρωπαϊκής Ενοποίησης, ξεκινώντας με ένα βασικό θεμέλιο λίθο της, την αρχή της Αλληλεγγύης ;
- Η Αλληλεγγύη στο ευρωπαϊκό οικοδόμημα
Πατέρες της Αλληλεγγύης ήταν οι ιδρυτές της τότε Ευρωπαϊκής Κοινότητας, Robert Schuman, Konrad Adenauer και Alcide De Gasperi, οι οποίοι έθεσαν την Αλληλεγγύη ως βάση του οικονομικού και πολιτικού αυτού εγχειρήματος. Η κυρίαρχη χρήση της έννοιας της Αλληλεγγύης στη Ευρώπη είναι αυτή της Αλληλεγγύης του Κοινωνικού Κράτους. Ως έννοια προσδιορίζει την ευθύνη των πολιτών να βοηθήσουν όσους έχουν ανάγκη ανάμεσά τους, όχι λόγω φιλευσπλαχνίας αλλά χάρη στους δεσμούς που συνδέουν τους πολίτες, τον έναν με τον άλλο.
Στη Συνθήκη της Λισσαβώνας το 2009, η έννοια της Αλληλεγγύης αποτελεί έναν συμβιβασμό διαφορετικών παραδόσεων, ο οποίος εκφράζεται μέσα από τη γλώσσα που χρησιμοποιείται. Από την μια πλευρά είναι σαφής η επιρροή της χριστιανικής παράδοσης με έννοιες κλειδιά όπως η κοινωνική αγορά, η αξιοπρέπεια του ανθρώπου, η δικαιοσύνη και η συνοχή, η αλληλεγγύη και η επικουρικότητα. Από την άλλη, σημαντικές έννοιες του φιλελευθερισμού και της σοσιαλδημοκρατίας έχουν επίσης συμπεριληφθεί όπως για παράδειγμα, η πλήρης απασχόληση, ο πλουραλισμός και η ισότητα των δύο φύλων.
Η Αλληλεγγύη στην ιστορική της διαδρομή
Έχει αξία να ανατρέξουμε μέσα στον ιστορικό χρόνο και να δούμε πως μεταλλάσσεται η έννοια της Αλληλεγγύης. Στην κλασσική αρχαιότητα δεν υπήρχε η ίδια η έννοια της Αλληλεγγύης, όμως βρίσκουμε ότι η ‘Πολιτική Φιλία’ του Αριστοτέλη συνδύαζε τόσο την έννοια της Αλληλεγγύης όσο και της Δημοκρατικής Συμμετοχής. Σύμφωνα με τον Αριστοτέλη, η Πολιτική Φιλία συνέχει τις πόλεις-κράτη, δημιουργεί ομόνοια και εξασφαλίζει δικαιοσύνη.
Στη Ρωμαϊκή εποχή η έννοια της Αλληλεγγύης αποκτά νομικό περιεχόμενο, καθώς στις φεουδαρχικές έννοιες η υποχρέωση της από κοινού πληρωμής. Άλλωστε, η λέξη ‘solidarity’ (αλληλεγγύη), προέρχεται από τον λατινικό όρο ‘Solidis’ που βρίσκουμε στο Ρωμαϊκό και φεουδαρχικό δίκαιο και περιγράφει τα μέλη ενός κτήματος (estate) που είναι αμοιβαία υπεύθυνα για την πληρωμή οποιουδήποτε χρέους αναλαμβάνει ένα μέλος της ομάδας.
Η Αλληλεγγύη αποκτά πολιτικό και κοινωνικό περιεχόμενο στα τέλη του 18ου αιώνα και στα μέσα του 19ου αιώνα με τις ραγδαίες αλλαγές που φέρνει η βιομηχανική επανάσταση στην ζωή των ανθρώπων. Διαφορετικές πολιτικές και κοινωνικές δυνάμεις τον 20ο αιώνα υιοθετούν την έννοια της Αλληλεγγύης, ερμηνεύοντάς την όμως ανάλογα με το δικό τους ιδεολογικό υπόβαθρο. Τα σοσιαλιστικά κόμματα της Ευρώπης συνέδεσαν την Αλληλεγγύη με τις αρχές της δικαιοσύνης, ελευθερίας και ευθύνης (Σοσιαλιστική Διεθνής 1976) και στη δεκαετία του 1970 τα ευρωπαϊκά χριστιανικά κόμματα υιοθέτησαν τις αρχές της αλληλεγγύης, συνδέοντας αυτές με την ιδέα της επικουρικότητας της Καθολικής Εκκλησίας, η οποία βασίζεται στην έννοια της προσωπικής ευθύνης.
Πως σφυρηλατείται η Αλληλεγγύη:
Η ενίσχυση της Αλληλεγγύης σημαίνει δημιουργία δεσμών εμπιστοσύνης και συναισθηματική σχέση, κοινωνική ενότητα και δέσμευση. Πώς όμως μπορεί να μετουσιωθεί στην πράξη η αρχή της Αλληλεγγύης; Ο κανόνας διαμορφώνεται πρώτα εθιμικά (στην κοινότητα) και στην συνέχεια υιοθετείται από τον νομοθέτη και τον διαμορφώνει σε κανόνα δικαίου (νομοθεσία). Αυτό σημαίνει πως η αρχή της Αλληλεγγύης σφυρηλατείται από κάτω προς τα πάνω (bottom up) από τους ίδιους τους πολίτες. Σύμφωνα με τον Featherstone στο βιβλίο του «Solidarity: Hidden Histories and Geographies of Internationalism», οι δεσμοί Αλληλεγγύης δεν είναι εγγενείς αλλά γεννώνται και σφυρηλατούνται μέσα από την κοινή δράση και τη συνεργασία για έναν κοινό σκοπό. Αυτοί οι δεσμοί προκύπτουν από τις κοινές ηθικές αξίες και αρχές και την επιδίωξη της κοινωνικής δικαιοσύνης.
Αντί-επιλόγου: Η Ενότητα εκφράζεται μέσα από την Αλληλεγγύη…
Η Ευρωπαϊκή Ένωση οφείλει να επαναπροσδιορίσει τις αξίες της και τις προτεραιότητες της και να αποφασίσει αν τελικά θα συνεχίσει το διακυβερνητικό μοντέλο λήψης αποφάσεων ή αν θα προχωρήσει στην εξέλιξη της ενοποιητικής της διαδικασίας. Φυσικά, χωρίς αυτό να σημαίνει πως το ζητούμενο είναι η δημιουργία ένα νέου μοντέλου εθνικού υπέρ-κράτους. Βασική αρχή της εξελικτικής ενοποιητικής διαδικασίας είναι η μετουσίωση της αρχής της Αλληλεγγύης από μια τεχνοκρατική έννοια στην θεμελιώδη της έννοια, που ορθά ανέδειξε ο Αύγουστος Κοντ, το 1842 (Γάλλος φιλόσοφος και ιδρυτής της κοινωνιολογίας): Ως θεραπεία για τον αυξανόμενο ατομικισμό και την εξατομίκευση της κοινωνίας, η οποία πρέπει να υπόκειται στο καλό της συλλογικότητας.
Θέλουμε μια Ευρώπη Αλληλέγγυα, Δημοκρατική και Αποτελεσματική.
Η Αλληλεγγύη, είναι πιο επίκαιρη από ποτέ και βασίζεται στην συνειδητοποίηση μιας ισχυρής εδραίωσης του «Εμείς». Όλοι εμείς, οι πολίτες των κρατών μελών και παράλληλα πολίτες της Ευρωπαϊκής Ένωσης, κρίκοι μιας νοητής μεν, πλην όμως πραγματικής αλυσίδας, έχουμε κοινό συμφέρον να εξασφαλίσουμε ότι όλα τα μέρη/μέλη της αλυσίδας, ζουν και εργάζονται σε συνθήκες δικαιοσύνης και ευημερίας. Αν ασκούνται μεγάλες πιέσεις στο ένα άκρο της αλυσίδας, τότε πολύ σύντομα θα επηρεαστεί και το άλλο άκρο της.
Οφείλουμε να κάνουμε την υπέρβαση μας ως οντότητες από το ‘ΕΓΩ’ στο ‘ΕΜΕΙΣ’.
Αν και σε αυτή την ομολογουμένως μεγάλη κρίση της ανθρωπότητας, η Ένωση δεν καταφέρει να υπερκεράσει τους εθνικούς εγωισμούς των κρατών μελών της, και τις κοντόφθαλμες πολιτικές προάσπισης των συμφερόντων τους, τότε το ευρωπαϊκό οικοδόμημα πράγματι βρίσκεται και πάλι σε κίνδυνο
Ο Ευρωπαϊκός Νότος vs του Ευρωπαϊκού Βορρά ….
……. και αυτές οι αντιδράσεις ίσως να είναι η αρχή!
ΥΓ: Την ώρα που ολοκλήρωνα αυτό το κείμενο, ξεκίνησαν τα όργανα: Η Ιταλία που πλήττεται θανάσιμα από τον κορωναϊό, μετρώντας απώλειες χιλιάδες ανθρώπινες ζωές, έστειλε τελεσίγραφο 10 ημερών στην Ευρώπη για άμεση εξεύρεση λύσης… «Μέσα σε δέκα μέρες η Ένωση πρέπει να βρει τη λύση. Αν η Ευρώπη βοηθήσει όπως έκανε στο παρελθόν, τότε θα βασιστούμε στις δυνάμεις μας», δήλωσε ο Κόντε…
Τη σκληρή γραμμή του τελεσίγραφου υιοθέτησε και η Ισπανία, ενώ η Γαλλία και η Ελλάδα, υπερθεματίζουν και αυτές την πρόταση για την έκδοση ενός ειδικού ευρω-ομολόγου, το «Corona bond», προκειμένου να χρηματοδοτηθούν οι χώρες της Ε.Ε. για να αντιμετωπίσουν τις συνέπειες από την επέλαση της πανδημίας. Η Γερμανία, Ολλανδία και άλλες ευρωπαϊκές χώρες του Βορρά δηλώνουν κάθετα αντίθετες.
Κάτι μας θυμίζει αυτή η διαδικασία…. Όταν ο Γιώργος Παπανδρέου ζητούσε την έκδοση ευρωομολόγου για να διασωθούν οι χώρες του Νότου. Μόνο που τότε η ελληνική κυβέρνηση του ΠΑΣΟΚ (2011) , ήταν μόνη της! Ακόμα και στο εσωτερικό της, η ίδια η αντιπολίτευση του Αντώνη Σαμαρά μιλούσε για επικοινωνιακά τεχνάσματα..