Η Ευρωπαϊκή Ένωση βρίσκεται μπροστά σε ένα ιστορικό σταυροδρόμι: μπορεί να αποκτήσει στρατιωτική αυτονομία ή θα παραμείνει εξαρτημένη από τις Ηνωμένες Πολιτείες και το ΝΑΤΟ για την ασφάλειά της; Οι πρόσφατες γεωπολιτικές εξελίξεις, από την πλήρους κλίμακας εισβολή της Ρωσίας στην Ουκρανία μέχρι τις αυξανόμενες εντάσεις στη Μέση Ανατολή και τον Ινδο-Ειρηνικό, επανακαθορίζουν την έννοια της στρατιωτικής αποτροπής.
Η στρατιωτική στρατηγική της Ρωσίας εξακολουθεί να βασίζεται στην εκτεταμένη χρήση πυροβολικού και την πυρηνική αποτροπή. Το πυροβολικό έχει αποδειχθεί ιστορικά ως ένας από τους πιο καταστροφικούς και αποδοτικούς τρόπους διεξαγωγής πολέμου, ενώ τα πυρηνικά όπλα αποτελούν το ύστατο εργαλείο στρατηγικής ισχύος.
Ωστόσο, η σύγχρονη πολεμική πραγματικότητα δείχνει ότι, ούτε η ισχύς του πυροβολικού, ούτε η πυρηνική αποτροπή επαρκούν για την απόλυτη κυριαρχία στο πεδίο της μάχης ή την σταθεροποίηση των σχέσεων με τα μη δημοκρατικά κράτη.
Η νέα «Λευκή Βίβλος» της ΕΕ για την άμυνα σηματοδοτεί μια στροφή προς μεγαλύτερη στρατηγική αυτονομία, με επενδύσεις ύψους 800 δισ. ευρώ, ανάπτυξη προηγμένων οπλικών συστημάτων και αύξηση της στρατιωτικής βοήθειας προς την Ουκρανία.
Μπορεί όμως η Ευρώπη να σταθεί πραγματικά αυτόνομη απέναντι στις σύγχρονες απειλές;
Η Ρωσική Στρατηγική του Πυροβολικού: Πόσο Αποτελεσματική Είναι στον Σύγχρονο Πόλεμο;
Το ρωσικό πυροβολικό έχει διαδραματίσει καθοριστικό ρόλο σε όλες τις μεγάλες στρατιωτικές επιχειρήσεις της χώρας από τον Πρώτο Παγκόσμιο Πόλεμο έως σήμερα. Η Ρωσία ανέπτυξε ιδιαίτερα εξελιγμένες τεχνικές βομβαρδισμού και επιτήρησης, χρησιμοποιώντας το πυροβολικό ως κύριο εργαλείο για την επίτευξη στρατιωτικών στόχων.
Ο «Θεός του Πολέμου»: Η Ρωσική Στρατηγική του Πυροβολικού
Πρώτος Παγκόσμιος Πόλεμος (1914-1918): Η Επίθεση του Μπρουσίλοφ το 1916 ανέδειξε τη σημασία της αναγνώρισης και των έμμεσων πυρών, με τα αναγνωριστικά αεροσκάφη να αυξάνουν την ακρίβεια των ρωσικών πυρών. Ο Στρατηγός Αλεξέι Μπρουσίλοφ προκάλεσε «κόπωση συναγερμού» στον εχθρό διατάζοντας συνεχείς βομβαρδισμούς, γεγονός που εμπόδισε τις εχθρικές δυνάμεις πεζικού να προβλέψουν τις κινήσεις του.
Δεύτερος Παγκόσμιος Πόλεμος (1941-1945): Πριν από την έναρξη της Επιχείρησης Μπαρμπαρόσα το 1941, οι Σοβιετικοί είχαν αναπτύξει με επιτυχία ένα από τα πρώτα συστήματα πολλαπλών εκτοξευτών ρουκετών (MLRS) στον κόσμο, το BM-13 Κατιούσα. Το σύστημα αυτό παρείχε υψηλότερο ρυθμό βολής και μεγαλύτερη ευκινησία σε σύγκριση με τα παραδοσιακά ρυμουλκούμενα συστήματα πυροβολικού. Επιπλέον, εφαρμόστηκε η τεχνική του “laddering”, δηλαδή η εναλλασσόμενη χρήση δύο πυροβόλων που αναλάμβαναν εναλλάξ την ευθύνη βολής και προώθησης. Με αυτή τη μέθοδο, εξασφαλιζόταν ένας συνεχής ρυθμός πυρός πάνω σε εχθρικές θέσεις, στερώντας από τον αντίπαλο τον απαραίτητο χρόνο για να απαντήσει αποτελεσματικά στην προέλαση του πεζικού. Όπως φέρεται να είπε ο Στάλιν σχετικά με τον Κόκκινο Στρατό: «Η ποσότητα έχει τη δική της ποιότητα» – μια αρχή που αντικατοπτρίζεται στη στρατηγική υπεροχής του σοβιετικού πυροβολικού μέσω μαζικότητας και συντριπτικής ισχύος πυρός. Είχε αποκάλεσε το πυροβολικό ”Θεό του Πολέμου”.
Σοβιετο-Αφγανικός Πόλεμος (1979-1989): Παρά την εκτεταμένη χρήση πυροβολικού, οι σοβιετικές δυνάμεις δυσκολεύτηκαν να αντιμετωπίσουν τις ανταρτικές τακτικές των Αφγανών Μουτζαχεντίν. Οι Σοβιετικοί στρατιώτες ήρθαν αντιμέτωποι με έναν ικανοποιητικά εξοπλισμένο και καλά υποστηριζόμενο αντάρτικο στρατό, που διεξήγαγε ασύμμετρο πόλεμο. Αυτό εξάλειψε την έννοια του σταθερού μετώπου, ανατρέποντας παραδοσιακές στρατιωτικές τακτικές που βασίζονταν σε σύγκρουση μεταξύ εθνικών στρατών. Αυτή η μορφή πολέμου προσομοίαζε τις μεταγενέστερες «υβριδικές συγκρούσεις» που διεξήχθησαν, τόσο από τη μετασοβιετική Ρωσία, όσο και από δυτικές χώρες, όπου συμβατικά στρατιωτικά μέσα συνδυάστηκαν με μη-συμβατικές τακτικές, ψυχολογικό πόλεμο και επιχειρήσεις αποσταθεροποίησης.
Πόλεμοι στην Τσετσενία (1994-1996, 1999-2009): Η Ρωσία χρησιμοποίησε πυροβολικό για την ισοπέδωση του Γκρόζνι, με αποτέλεσμα τη μαζική καταστροφή της πόλης. Η πολιτική ανάγκη της Ρωσίας να εξασφαλίσει τον έλεγχο της τσετσενικής πρωτεύουσας, το 1995, εκφράστηκε μέσα από τη μαζική καταστροφή των υποδομών με πυροβολικό και την ασύμμετρη προσαρμογή των τακτικών μάχης, συμπεριλαμβανομένων επιθέσεων τύπου ”χτύπα και φύγε” σε ένα αστικό περιβάλλον!
Σύγχρονη Εισβολή στην Ουκρανία (2022-σήμερα): Η απόλυτη εξάρτηση από το πυροβολικό στην κατάληψη πόλεων παραμένει χαρακτηριστικό των ρωσικών στρατιωτικών επιχειρήσεων, όπως αποδεικνύεται στις πρόσφατες μάχες στην Ουκρανία. Το πυροβολικό θεωρείται ως ένα ενδιάμεσο όπλο μεταξύ των στρατηγικών όπλων (όπως οι πυρηνικοί πύραυλοι) και των καθαρά συμβατικών εξοπλισμών. Δεν υπάρχει κανένας λόγος να πιστεύουμε ότι η Ρωσία δεν θα χρησιμοποιήσει το πυροβολικό σε μελλοντικούς πολέμους ως μέσο άσκησης πολιτικής και ψυχολογικής πίεσης, καθώς και ως έκφραση αποφασιστικότητας.
Η Αποτυχία της Πυρηνικής Αποτροπής
Η θεωρία της πυρηνικής αποτροπής βασίζεται στην παραδοχή ότι η κατοχή πυρηνικών όπλων αποτρέπει τις στρατιωτικές συγκρούσεις. Ωστόσο, η πρόσφατη ιστορία δείχνει ότι αυτό δεν ισχύει πάντα:
Ρωσία - Ουκρανία (2022-σήμερα): Το γεγονός ότι η Ρωσία φαίνεται να διαθέτει ένα από τα μεγαλύτερα πυρηνικά οπλοστάσια παγκοσμίως, δεν απέτρεψε την Ουκρανία να πλήξει ρωσικές στρατιωτικές βάσεις και πόλεις.
Ιράν - Ισραήλ (2024): Οι ιρανικές επιθέσεις με πυραύλους και drones κατά του Ισραήλ αποδεικνύουν ότι η ύπαρξη πυρηνικών όπλων δεν αποτρέπει πάντα στρατιωτικές ενέργειες.
Ινδία - Πακιστάν: Παρά την κατοχή πυρηνικών όπλων και από τις δύο χώρες, οι περιορισμένες συγκρούσεις στο Κασμίρ συνεχίζονται.
Συνήθως, ένα μη πυρηνικό κράτος υιοθετεί στρατηγικές για να μειώσει περαιτέρω τον κίνδυνο πυρηνικών αντιποίνων. Για παράδειγμα, όταν η Κίνα επενέβη στον Πόλεμο της Κορέας το 1950 και προκάλεσε σημαντικές απώλειες στις δυνάμεις των ΗΠΑ, οι Κινέζοι ηγέτες ζήτησαν σοβιετική αεροπορική υποστήριξη για να αποτρέψουν μια πιθανή πυρηνική επίθεση των ΗΠΑ στο κινεζικό έδαφος. Σύμφωνα με τον ιστορικό Zhang Xiaoming, η σοβιετική αεροπορική υποστήριξη ήταν κρίσιμη για την κινεζική επέμβαση, καθώς οι σοβιετικοί πιλότοι, πετώντας με μαχητικά MiG-15, συμμετείχαν σε αερομαχίες κατά των αμερικανικών δυνάμεων.
Όμως η χρήση πυρηνικών όπλων συνοδεύεται και από σοβαρές στρατηγικές και ηθικές προκλήσεις:
Καταστροφικές συνέπειες και ραδιενεργός μόλυνση.
Διεθνής κατακραυγή και οικονομικές κυρώσεις.
Πυρηνικός εκβιασμός, καθώς τα μη πυρηνικά κράτη συνειδητοποιούν ότι μπορούν να επιτεθούν χωρίς τον φόβο πυρηνικού αντίποινου.
Οι πολιτικοί επιστήμονες συχνά αναφερόμαστε στη θεωρία της «δημοκρατικής ειρήνης», η οποία υποστηρίζει ότι οι δημοκρατικές χώρες δεν διεξάγουν πολέμους μεταξύ τους. Ωστόσο, οι δημοκρατίες δεν είναι εγγενώς ειρηνικές και εμπλέκονται σε πολέμους με μη δημοκρατικά κράτη.
Αυτή η βασική αρχή έχει ένα πυρηνικό ανάλογο: τα μη πυρηνικά κράτη μπορεί να πολεμήσουν εναντίον πυρηνικών αντιπάλων, αλλά μεταξύ των πυρηνικών κρατών υπάρχει μια εύθραυστη, συχνά αμφισβητούμενη, αλλά διαρκής ειρήνη. Οι αναλυτές και οι υπεύθυνοι χάραξης πολιτικής πρέπει να λαμβάνουν υπόψη αυτές τις δύο διαστάσεις της πυρηνικής αποτροπής όταν αξιολογούν τους πυρηνικούς κινδύνους των σημερινών συγκρούσεων.
«Αν θέλουμε Ειρήνη, Πρέπει να Προετοιμαζόμαστε για Πόλεμο»: Το Νέο Δόγμα της Ευρώπης
Η Ευρωπαϊκή Επιτροπή παρουσίασε τη νέα «Λευκή Βίβλο» για την ευρωπαϊκή άμυνα, με στόχο την ενίσχυση της αμυντικής ικανότητας της ΕΕ. Το σχέδιο περιλαμβάνει:
Αύξηση αμυντικών δαπανών μέσω του προγράμματος “Rearm Europe” με προϋπολογισμό 800 δισ. ευρώ.
Επενδύσεις στην αεροπορική και αντιπυραυλική άμυνα και την ανάπτυξη drones.
Ενίσχυση της ευρωπαϊκής αμυντικής βιομηχανίας για μείωση της εξάρτησης από τις ΗΠΑ.
Στρατιωτική υποστήριξη στην Ουκρανία, με 50 δισ. ευρώ στρατιωτικής βοήθειας και εκπαίδευση πάνω από 73.000 στρατιωτών.
Η ΕΕ φαίνεται να αναζητά στρατηγική αυτονομία, μεταβαίνοντας από την εξάρτηση στο ΝΑΤΟ προς μια πιο ανεξάρτητη αμυντική προσέγγιση.
Όπλα, Στρατηγική και Γεωπολιτική: Ποιος Ελέγχει το Πεδίο της Μάχης στον 21ο Αιώνα;
Η στρατιωτική ισχύς στον 21ο αιώνα απαιτεί έναν συνδυασμό συμβατικών και μη συμβατικών στρατηγικών. Το πυροβολικό φαίνεται να παραμένει εξαιρετικά ισχυρό στο ρωσικό στρατιωτικό δόγμα, ενώ τα πυρηνικά όπλα, αν και ισχυρά, δεν αποτελούν απόλυτη εγγύηση αποτροπής.
Ενδεχομένως, η πραγματική στρατηγική υπεροχή να επιτυγχάνεται μέσα από ευέλικτες τακτικές, τεχνολογική καινοτομία και πολυδιάστατη στρατιωτική ισχύ. Ο ρόλος της Ευρώπης στο νέο γεωπολιτικό περιβάλλον διαμορφώνεται μέσα από μια πιο αυτόνομη και στρατηγικά ισχυρή προσέγγιση, ανταποκρινόμενη στις προκλήσεις της νέας πραγματικότητας.
Η «Λευκή Βίβλος» για την ευρωπαϊκή άμυνα, είναι ένα φιλόδοξο σχέδιο που φέρει την ονομασία «Ευρωπαϊκή Αμυντική Ετοιμότητα 2030». Το έγγραφο αυτό θέτει τις βάσεις για την ενίσχυση της αμυντικής ικανότητας της Ευρώπης, προκειμένου να διασφαλιστεί η σταθερότητα και η αποτρεπτική της ισχύς έναντι οποιασδήποτε απειλής.