Όταν η οικονομική κρίση του 2008 άρχισε να διαχέεται προς την Ευρώπη και να λαμβάνει χαρακτήρα παγκόσμιο και συστημικό, αίφνης άρχισε να γίνεται πασιφανής η εικόνα της ΕΕ ως ανοχύρωτη πόλις.
Πέρα από το έλλειμμα θεσμικής προστασίας των μελών της, που είχε τις ρίζες της στο τρόπο δημιουργίας της ένωσης ήταν εμφανής και η έλλειψη αυτοπεποίθησης των ηγετών της για τη λήψη άμεσων αποφάσεων. Τα γεγονότα μέχρι να φτάσουμε στη Συνθήκη του Μάαστριχτ το 1992 που αποτελεί την κορωνίδα της ένωσης δεν οφείλονταν στη δημιουργία συνεργειών και συγκλίσεων αλλά στην ανταλλαγή – συναλλαγή μεταξύ Γάλλων και Γερμανών για την επίλυση του Γερμανικού ζητήματος. Ο Μιτεράν αναγνωρίζοντας τη δύναμη του Μάρκου όλη τη δεκαετία του ’80, το οποίο είχε αντικαταστήσει το δολάριο ως άγκυρα των ευρωπαϊκών νομισμάτων, «εκβίασε» τη Βόννη ανταλλάσσοντας τη δύναμη του Μάρκου με την επανένωση της Γερμανίας.
Επιστρέφοντας σε παρόν χρόνο όμως, πρέπει να επισημάνουμε ότι κατά την ανάδυση των προβλημάτων της ένωσης μετά το 2008, εντάθηκαν οι εθνικοί εγωισμοί οι οποίοι πάντα αποτελούσαν τροχοπέδη στη διαδικασία ολοκλήρωσης της ένωσης. Με την έννοια της ολοκλήρωσης εννοούμε την εθελούσια συγχώνευσης πολιτικών μεταξύ εθνικών κρατών μέσω της δημιουργίας κοινών θεσμικών οργάνων οι οποίοι επιδιώκουν τον κοινό σκοπό.
Ταυτόχρονα, δυστυχώς, τα τελευταία χρόνια δεν βρέθηκαν και εκείνοι οι Ευρωπαίοι ηγέτες που εμπνεύστηκαν την ένωση, όπως οι Jean Monnet και Robert Schuman οι οποίοι με τη περίφημη διακήρυξη Schuman, στις 9 Μαΐου 1950 έδειξαν τη σταδιακή πορεία της ευρωπαϊκής ολοκλήρωσης. «H Eυρώπη... θα οικοδομηθεί με συγκεκριμένες πραγματοποιήσεις, που θα δημιουργήσουν πρώτα μια πραγματική αλληλεγγύη». Πρώτα η τελωνειακή ένωση, η οποία και επετεύχθη το 1992 με τη συνθήκη του Μάαστριχτ, δημιουργώντας τη μεγάλη κοινή αγορά η οποία άνοιξε το δρόμο και την οικονομική και νομισματική ένωση με την υιοθέτηση του Ευρώ το 1999.
Το επιστέγασμα όμως της ευρωπαϊκής ολοκλήρωσης που είναι η πολιτική ένωση δεν έχει ακόμα ολοκληρωθεί. Χτίστηκαν με πολύ κόπο τα τρία πρώτα πατώματα της ένωσης ωστόσο η οροφή η οποία θα έφερνε και την ολοκλήρωση δεν έχει τοποθετηθεί σωστά. Ο Βέλγος καθηγητής οικονομικών Paul De Grauwe είχε χαρακτηρίσει την ΕΕ “A Beautiful villa without a roof”.
Ωστόσο δεν μπορούμε να παραγνωρίσουμε ότι οι πατέρες της ΕΕ θα ήσαν περήφανοι για τη μέχρι τώρα πορεία, και τα πολύ σημαντικά βήματα που έχουν γίνει από το 1950.
Μέσα από τα βήματα ολοκλήρωσης η Ευρωπαϊκή Ένωση έχει καταστεί η ιδανική πηγή δημοκρατίας εξάγοντας ιδανικά και ελευθερία ιδεών σε ένα πλανήτη που βάλλεται από ανελευθερία ενώ ταυτόχρονα έχει κατορθώσει να οικοδομήσει την πιο πολιτισμένη εκδοχή του καπιταλισμού μέσω των συστημάτων κοινωνικής προστασίας.
Όλα αυτά που έχει κατακτήσει η ΕΕ βάλλονται πανταχόθεν μετά τη εξάπλωση της οικονομικής κρίσης στην Ευρώπη με το κύριο μερίδιο της ευθύνης να πέφτει στην ανάδυση των εθνικών εγωτισμών και στο έλλειμμα ηγετών. Το συναίσθημα του εθνικού εγωτισμού που κυριαρχεί μεταξύ των κρατών μελών είναι αυτό που υποβαθμίζει την εγκαθίδρυση της «μετά – εθνικής» νοοτροπίας και ευρωπαϊκής συνείδησης ενώ οι παρόντες ηγέτες με το φανερό έλλειμμα αυτοπεποίθησης προσπαθούν να διαχειριστούν τις κρίσεις μέσω αμοιβαίων προσποιήσεων χωρίς να αναλαμβάνουν άμεσες και καίριες αποφάσεις.
Η ΕΕ αυτή τη στιγμή χρειάζεται έναν ισχυρό ηγέτη, στα πρότυπα του Μπάρακ Ομπάμα, που να μπορεί να επαναφέρει τον αέρα των ιδεών των ιδρυτών της Ευρωπαϊκής Ένωσης, όπως έκανε και ο Αμερικανός πρόεδρος στην οκταετή θητεία του με τις ιδέες των ιδρυτών του αμερικανικού έθνους, συγκεράσοντας τον σύγχρονο πολιτικό πραγματισμό με τον ιδεαλισμό των προγόνων του.
Οι ηγέτες όμως των εθνών κρατών είναι αδύνατο να επιτρέψουν να αναδειχθεί ένα τέτοιο πρόσωπο ως πρόεδρος της Ευρωπαϊκής Επιτροπής καθώς θα αποτελούσε συνεχή απειλή για τους ίδιους παραγκωνίζοντας τους.
Σε αυτό πλαίσιο κινείται ο παραλληλισμός της πορείας και σημερινής κατάληξης της Ευρωπαϊκής Ένωσης με τον στίχο του Νίκου Καββαδία «ιδανικός και ανάξιος εραστής». Η ένωση αποτελεί ίσως τον ιδανικό χώρο λειτουργίας των κρατών μελών τα οποία όμως μαζί με τους ηγέτες και του πολίτες τους φάνηκαν ως «ανάξιοι εραστές» να δημιουργήσουν μέχρι σήμερα αυτό το χώρο.