Ευρώπη: Επιστροφή στο παρελθόν της;

Η Αυστρο-Oυγγαρία έχοντας την υποστήριξη της Γερμανίας, διέταξε γενική επιστράτευση, κήρυξε τον πόλεμο (28 Ιουλίου 1914) κατά της Σερβίας και βομβάρδισε το Βελιγράδι. Σε πολύ μικρό χρονικό διάστημα, ο πόλεμος γενικεύτηκε. Η Ευρώπη και ο κόσμος ολόκληρος βρισκόταν σε μια τεταμένη κατάσταση, καθώς τις προηγούμενες δεκαετίες η Βρετανία, η Γαλλία, οι ΗΠΑ, η Ιαπωνία, η Γερμανία είχαν χωρίσει τον πλανήτη σε αποικίες και σφαίρες επιρροής. Αλλά η προσπάθειά τους να εξαπλώσουν την κυριαρχία τους όλο και πιο μακριά, τις έφερε, αργά ή γρήγορα, αναπόφευκτα σε σύγκρουση μεταξύ τους.

Μια σπίθα ήταν αρκετή για την έναρξη της φωτιάς του Α΄ Παγκόσμιου Πολέμου, ο οποίος έμεινε γνωστός και ως ο Μεγάλος Πόλεμος (αγγλ. Great War, γαλλ. Grande Guerre), όπως λεγόταν, τουλάχιστον, πριν το ξέσπασμα του Β’ Παγκόσμιου Πολέμου, και ήταν μια γενικευμένη σύγκρουση των Ευρωπαϊκών Δυνάμεων που διήρκεσε από τον Αύγουστο του 1914 ως και τις 11 Νοεμβρίου του 1918. Τα θύματα του Α΄ Παγκοσμίου Πολέμου ανήλθαν σε 9 εκατομμύρια στρατευμένους και σε άλλους τόσους αμάχους ξεπερνώντας συνολικά τα 18,5 εκατομμύρια ψυχών.

Η Ευρώπη εξέρχεται κατεστραμμένη από την πολεμική λαίλαπα του Μεγάλου Πολέμου. Η καπιταλιστική Ευρώπη του 19ου αιώνα, δανειστής ολόκληρου του κόσμου, είναι πλέον χρεωμένη στις ΗΠΑ και τα δημόσια οικονομικά των κρατών της είναι κλονισμένα. Οι υλικές καταστροφές επηρεάζουν ουσιαστικά τη παραγωγή, η οποία μειώνεται σχεδόν στο μισό, σε σχέση με τη προπολεμική περίοδο. Ευνοούνται, έτσι, οι νέες εξω-ευρωπαϊκές δυνάμεις, η Ιαπωνία και, κυρίως, οι ΗΠΑ.

Στο μεταξύ, η φρίκη του πολέμου προκαλεί μια συγκλονιστική κρίση συνείδησης στους Ευρωπαίους. Άρνηση των παραδοσιακών αξιών, φυγή στο παράλογο, αμφισβήτηση της κατεστημένης κοινωνικής τάξης και αναζήτηση εξόδου στη γενική ανατροπή, απ’ όπου θα πηγάσει το κύμα υπερρεαλισμού στη τέχνη και τη λογοτεχνία. Ο Β΄Παγκόσμιος Πόλεμος, μερικά χρόνια αργότερα, ήρθε ουσιαστικά ως συνέχεια του Α΄Παγκόσμιου Πολέμου.

Καθώς βρισκόμαστε στη τελική ευθεία για τις Ευρωεκλογές του 2019, όλο και περισσότερες αναφορές και αναλύσεις ειδικών και δεξαμενών σκέψης αναφέρουν πως η συγκεκριμένη γεωπολιτική και οικονομική συγκυρία φέρει πολλές ομοιότητες με την ταραγμένη πολιτική κατάσταση πριν (αλλά και μετά) από τον Α΄Παγκόσμιο Πόλεμο. Η οικονομική πολιτική και κυρίως η κρίση εθνικής ταυτότητας των χωρών που μαστίζει σήμερα την ενωμένη Ευρώπη παραπέμπει σε άλλες εποχές. Αυτές οι Ευρωεκλογές βρίσκουν τη Γηραιά Ήπειρο στη πιο κρίσιμη καμπή της Ιστορίας της με την Ανατολή να απλώνει το πέπλο του Ισλάμ και τις ΗΠΑ να αναζητούν το ρόλο τους στη παγκόσμια γεωπολιτική σκακιέρα.Ταυτόχρονα, πολιτική και οικονομία, τεχνοκράτες και αναλυτές, σύμβουλοι και πολιτικοί εμπλέκονται σε ένα αέναο γαϊτανάκι εξελίξεων καθώς οι αγορές αναδεικνύονται στο νούμερο ένα πολιτικό παράγοντα. Και ενώ ο φόβος της παγκόσμιας οικονομικής ύφεσης, ανάλογης με εκείνης του 1929-The Great Depression όπως ονομάστηκε- δεν έχει απομακρυνθεί από το προσκήνιο, οι ευρωπαϊκές κοινωνίες βιώνουν τη δική τους κρίση.

Οι περισσότεροι αναλυτές, όταν γράφουν άρθρα για την άνοδο των ακραίων κομμάτων στην Ευρώπη, λησμονούν να αναφέρουν το πείραμα της οδοντόκρεμας. Πρόκειται για ένα πολύ απλό πείραμα, το οποίο μπορείτε να το κάνετε όλοι στο σπίτι χωρίς να κινδυνεύσετε. Πάρτε το σωληνάριο μιας οδοντόκρεμας. Ασκείστε πίεση στην μέση. Παρατηρείτε ότι όλο το υλικό της οδοντόκρεμα απομακρύνεται από το κέντρο του σωληναρίου και συσσωρεύεται στα δυο άκρα. Όσο περισσότερο πίεση ασκείται στο κέντρο, τόσο πιο πολύ υλικό οδοντόκρεμας συσσωρεύεται στα άκρα.

Στη συνέχεια, πιέστε τη μέση του σωληναρίου με κάτι πιο δυνατό από τα χέρια σας, όπως μια τανάλια. Υπάρχει περίπτωση, ανάλογα πόσο ισχυρή είναι η πίεση και πόσο καλό το σωληνάριο, οι άκρες να σκάσουν και να πεταχτεί το υλικό έξω. Για να γίνει κατανοητό το πείραμα της οδοντόκρεμας σε συνδυασμό με τις ευρωπαϊκές κοινωνίες, σκεφτείτε ότι το σωληνάριο είναι οι κοινωνίες και η πίεση οι οικονομικές πολιτικές σε συνδυασμό με το μεταναστευτικό.

Όταν πιέζεις το κέντρο, κάποια στιγμή θα σκάσουν τα άκρα. Και μην ξεχνάτε πως το κέντρο, παντού στον πλανήτη, ανεβοκατεβάζει κυβερνήσεις, ακόμη και αν μετακινηθεί στα άκρα.

Το άκρως κατατοπιστικό πείραμα της οδοντόκρεμα, αν προστεθεί στο γενικότερο παζλ της αστάθειας που παρουσιάζει η Ευρώπη τη σημερινή εποχή (δεν γνωρίζουμε τι πρόκειται να γίνει με το Brexit, στη Γαλλία δυο χρόνια από την εκλογή Μακρόν οι πολίτες νιώθουν απογοητευμένοι, η Ιταλία επιθυμεί να τραβήξει τον δικό της δρόμο μακριά από τις Βρυξέλλες και η κρίση έχει αφήσει νωπά τα σημάδια της στις ευρωπαϊκές πρωτεύουσες ) δείχνει ουσιαστικά την επόμενη μέρα των Ευρωεκλογών. Ταυτόχρονα, η Ευρώπη πολύ σύντομα θα κληθεί να διαχειριστεί και τις εξελίξεις στα Βαλκάνια, με ό,τι αυτό συνεπάγεται για το μέλλον της και το μέλλον των Βαλκανικών λαών.

Ολοκληρώνοντας αυτό το σύντομο κείμενο θα ήθελα να γράψω το εξής: Τις τελευταίες ημέρες διάβασα διάφορες αναλύσεις ειδικών και think tanks για τις επερχόμενες εκλογές στην Ευρώπη. Όλοι, όπου κι αν ανήκουν πολιτικά, μιλούν για τον κίνδυνο της ανόδου ακραίων κομμάτων και αντι-ευρωπαϊκών κομμάτων.

Αυτό που δεν κάνουν, είναι να πουν το γιατί. Και όσο αρνούνται να δουν ότι οι σοσιαλιστές στην Ευρώπη αφέθηκαν έρμαιο των φιλελεύθερων και οι αριστεροί θέλησαν να εκμεταλλευτούν αυτή τη τακτική των σοσιαλιστών για να αρπάξουν ό,τι μπορούσαν από το κέντρο ενισχύοντας την ακραία ρητορική, τόσο τα άκρα θα ενισχύονται.