Ημουν έτοιμος να γράψω για τις ταναγραίες κόρες, όταν κάποιος, ένας νέος και δραστήριος φοιτητής μου είπε να γράψω κάτι από τη ζωή μου. Είστε 90 χρονών μου λέει, έχετε γυρίσει 120 ταινίες σε 35 χώρες, έχετε γράψει 20 βιβλία, ιστορικά τα περισσότερα, θα έχετε πολλά συναντήσει.
Η αλήθεια είναι ότι διστάζει κανείς να ασχοληθεί με τον εαυτό του. Γράφει βιωματικά βιβλία. Θα τα διαβάσουν όσοι ενδιαφέρονται. Ενώ στα Μίντια μπορεί να παρεξηγηθεί. Ή να μην γίνει πιστευτός. Εγώ γράφω μόνο όταν έχω ντοκουμέντα τα οποία ενίοτε δημοσιεύω. Αν και, λόγω ηλικίας, με ταλαιπωρεί μια σχετική αμνησία στα ονόματα και στις ημερομηνίες. Αλλά όχι στα γεγονότα. Ναι, να γράψω φίλτατε κάτι από τη ζωή μου που λίγοι την ξέρουν. Αλλά καθώς είμαστε όλοι παγιδευμένοι στην Ιστορία τα γεγονότα, ενίοτε, είναι σκληρά, όταν για παράδειγμα δολοφονούνται οι φίλοι σου ή εκτελούνται καταδικασμένοι σε θάνατο. Για την πολιτική τους διαγωγή φυσικά. Στην Κατοχή και στον εμφύλιο, για παράδειγμα. Τις δύο μεγάλες τραγωδίες που διανύσαμε. Χωρίς να είμαστε οι κύριοι υπεύθυνοι οι μεν και οι δε. Με την στρατηγική θέση της χώρας μας μεγαλύτερες δυνάμεις να την διέρχονται και να αποπατούν πάνω από τους τάφους μας.
΄Έχουν περάσει χρόνια και χρόνια αλλά αυτά που ‘έζησες τρέχουν ακόμα στις φλέβες σου. ΄Όταν σήμερα βλέπω έναν καλό μου φίλο πού έγινε πολιτικός μου αντίπαλος θα του σφίξω το χέρι και θα λέω μέσα μου «παρασύρθηκε». Το ίδιο θα λέει κι’ εκείνος για μένα!
Στην Κατοχή οι Γερμανοί κρέμασαν μια μέρα πέντε αντιστασιακούς, πέντε Εαμίτες φοιτητές. Πήγα να τους δω.*
Δεν ήταν σκέτη λύπη αυτό που ένιωσα. Ένιωσα ένα αίσθημα φιλίας μ΄ αυτά τα αγόρια. Ένα κάλεσμα για εκδίκηση. Η πλατεία με τους απαγχονισμούς ήταν δίπλα στο σχολείο μου το 10ο Γυμνάσιο στους πρόποδες του Λυκαβηττού. Επιστρέφοντας στο Γυμνάσιο έμαθα ότι οι Γερμανοί είχαν εκτελέσει τον Καθηγητή μας των Μαθηματικών. Κάνανε απεργία στο μάθημα της γερμανικής γλώσσας που είχαν προσθέσει. Η αίθουσα ήταν κενή, ήμασταν όλοι στην αυλή περιμένοντας το επόμενο μάθημα. Ήταν η πρώτη αντιστασιακή πράξη που έκανα.
Οι Γερμανοί κατέλαβαν το Γυμνάσιο και κάναμε τα μαθήματα στο άλσος του Λυκαβηττού, κάτω από τα δέντρα. Μάλιστα αισθανόμασταν περήφανοι που πηγαινοερχόμασταν στο δασύλλιο εκεί που έκαναν μάθημα, οι «περιπατητικοί» μαθητές στο Λύκειο του Αριστοτέλη. Εκεί ένας Εαμίτης λίγο πιο μεγάλος απ΄ό μένα μας ζήτησε να μπούμε στο ΕΑΜ των Νέων. Μπήκαμε τρεις. ’Όσοι δεν με πιστεύουν ότι 13 χρονών ήμουν σtην Αντίσταση τους δείχνω το τιμητικό πιστοποιητικό που μας έδωσε το Υπουργείο....
ΝαΙ, έχω πολλά να πώ Φίλε για τα 3 χρόνια που περάσανε και αναπνεύσαμε σώοι και αβλαβείς κυρίως χάρη στην ψυχραμία που δείξαμε, αλλά θα σταθώ στο έκτο έτος. Τότε που μου συνέβει εκείνο που με διάλυσε, που με συνέτριψε όσο τίποτα στη ζωή μου.
Είμαστε στον Εμφύλιο. Για να μην πολυλογώ, τα περισσότερα μέλη του ΕΑΜ ή έχουν φυλακιστεί ή έχουν εξοριστεί ή έχουν δραπετεύσει στο εξωτερικό. Ή έχουν ανεβεί στα βουνά για γλιτώσουν από τις δολοφονίες. Ζήτημα είναι αν έχουν μείνει οργανωμένα εκατό μέλη του ΕΑΜ σε όλη την Αθήνα. Δεν είμαι σε θέση να γνωρίζω τους αριθμούς. Από όσο θυμάμαι, η πολιτική του ΕΑΜ είναι στην αρχή συμφιλιωτική. Αλλά μετά την Μάχη της Κόνιτσας, όλες οι οργανώσεις της Αριστεράς έγιναν«εκτός νομού» και οι εφημερίδες της απαγορεύτηκαν. Η Κυβέρνηση Σοφούλη θα κάνει στον Ζαχαριάδη προτάσεις ειρήνης. Μετά την Μάχη του Γράμμου, προτάσεις ειρήνευσης κάνουν στο Ζαχαριάδη ο Μάρκος και ό Τίτο,που που μόλις έχει εκδιωχτεί από την κομμουνιστική Κομινφόρμ.
Ξαφνικἀ o big chief, ο Ζαχαριάδης αποφάσισε να κάνει αντάρτικο πόλης. Δεν ήξερε ότι είχαν απομείνει κάτω από 50 ελεύθεροι αριστεροί δραστήριοι στην Αθήνα; Ένας απ΄ αυτούς ήταν ο Τάκης (Παπακωνσταντίνου) παιδικός φίλος και γειτονόπουλο. Ανέλαβε να με στρατολογήσει σε μια ομάδα δυναμιτιστών. Κάναμε μια εξάωρη βόλτα πάνω κάτω στην Αλεξάνδρας, από τους Αμπελοκήπους στο Πεδίο του Άρεως και πίσω. Προσπαθούσα να τον πείσω πως ο Εμφύλιος ήταν πια ένα αδιέξοδο και ο ίδιος ο Μάρκος, πριν καθαιρεθεί από τον Ζαχαριάδη, συμβούλευε να γίνει δεκτή η πρόταση για ειρήνευση.
Συγνώμη που τα κάνω λιανά, αλλά προχτές με πήρε μια κοπέλα που είχε δει την ταινία μου για τον Εμφύλιο και νόμιζε ότι ο Δημοκρατικός Στρατός ήταν ο Κυβερνητικός και ο Κυβερνητικός ή Εθνικός ήταν οι Αντάρτες! (Μπορεί να ήταν κι’ έτσι...). Δεν νομίζω ότι είναι εθνικισμός η επιδίωξη άγνοιας για την ιστορία ολόκληρη.
Ένα τεράστιο πολιτικό κίνημα στις πυκνοκατοικημένες αστικές περιοχές είχε εξαφανιστεί. Και ποιος από μας ήταν εκπαιδευμένος σε ένοπλο αντάρτικο της πόλης; Τα βασανιστήρια ήταν χειρότερα κι΄από της Γκεστάπο. Κανείς δεν τα άντεχε. Όλοι θα δίναμε ο ένας τον άλλον.
Ο Τάκης μ΄εγκατέλειψε απογοητευμένος. Δεν πέρασαν δυο βδομάδες. μαθαίνω από τις εφημερίδες πως πιάστηκε ο Τάκης. Τίναξε ένα τηλεφωνικό διανομέα, στους Αμπελοκήπους, αν δεν κάνω λάθος, και πήγαινε να τινάξει άλλον έναν στην Ιπποκράτους, δεν θυμάμαι. Εκείνη την εποχή, κάθε δύο δρόμους σου ζητούσαν ταυτότητα. Κι΄ αν ήσουν από άλλη γειτονιά, τι γύρευες εκεί; Πάμε στο τμήμα για επαλήθευση. Αλλά ο Τάκης κρατούσε κι΄ένα πακέτο δυναμίτες. Τον σταμάτησε ένας αστυφύλακας και του ζήτησε ταυτότητα. Και πριν του ζητήσει να δει και το πακέτο με τους δυναμίτες, κι΄ενώ ο αστυφύλακας διάβαζε την ταυτότητα, ο Τάκης έβγαλε το πιστόλι και τον χτύπησε στο κεφάλι με την λαβή. Τον λυπήθηκε να τον σκοτώσει. Σε συνέχεια εξαφανίστηκε αφήνοντας την ταυτότητά του στα χέρια του αστυφύλακα ! Σε λίγες μέρες, ύστερα από εντατική παρακολούθηση όλων των φίλων και συγγενών, ο Τάκης συνελήφθη και το ίδιο θα συμβεί ύστερα από με τους συναγωνιστές του στην Ομάδα. Ανάμεσά τους και κοινοί φίλοι.
Ο Τάκης βασανίστηκε άγρια. Και δεν γλίτωσε τις συνέπειες. Ότι ακριβώς του είχα πει. Δεν γλίτωσε την καταδίκη σε θάνατο και την εκτέλεση. Μαζί του εκτελέστηκαν και άλλα δύο μέλη της ομάδας. Το ένα ήταν η φίλη μου και συναγωνίστρια στη Κατοχή Ματίνα (Παπαδιαμαντοπούλου). Όλη η ομάδα. Στις 7 του Μάρτη του 1949. Η φίλη μου η Κρήνη (Παυλίδη) με καταδίκη σε θάνατο γλίτωσε την εκτέλεση χάρη στο αγγλικό της (κυπριακό) διαβατήριο και στην όχι παμψηφεί καταδίκη. Ένας αθωώθηκε που δεν ήταν στην ομάδα. ο Ευριπίδης (Πόποτας) ο οποίος ήρθε να με βρει μ’ένα μεταθανάτιο μήνυμα του Τάκη.
Ήμασταν στο ίδιο κελί, μου λέει. Ο Τάκης μου είπε να σου πω τρεις λέξεις:
-Είχες δίκιο, ρε.
Είχα δίκιο ή απλώς ήμουν χέστης;
Βλ. Ο Κόσμος ατ’εμέ, Εκδ. Γαβροηλίδη.
(Με τον Νίκο Θεοδοσίου ετοιμάζουμε ένα ντοκουμέντο με τις συνέντευξη που κινηματογράφησε του Ευριπίδη)
*
Tην φωτογραφία με τους κρεμασμένους την βρήκα στα γερμανικά αρχεία που ανακάλυψε ο δημοσιογράφος Μαθιόπουλος όταν γύριζα την ταινία για τον Εμφύλιο. Είμαι στο βάθος το ξανθό παιδί με τα χέρια στις τσέπες.