Είναι αναμφίβολα το διασημότερο έργο του Μουσείου Βαν Γκογκ στο Άμστερνταμ. Ο πίνακας είναι τόσο αγαπητός στο κοινό, ώστε επί δεκαετίες ολόκληρες ήταν εάν όχι αδύνατο, πάντως εξαιρετικά δύσκολο να «κατέβει» -παρά την ανάγκη μελέτης από τους ειδικούς.
Ωστόσο, τα περίφημα «Ηλιοτρόπια» (1889), που πριν από λίγους μήνες υποβλήθηκαν επί έξι εβδομάδες σε εργασίες συντήρησης και αποκατάστασης, αποκάλυψαν τα «μυστικά» τους -και- με τη συνδρομή μιας μικρής φορητής συσκευής, που προσφέρει τη δυνατότητα επιτόπιας εργασίας.
Η ομάδα, με επικεφαλής την Έλα Χέντρικς, καθηγήτρια συντήρησης έργων τέχνης στο Πανεπιστήμιο του Άμστερνταμ, παρουσιάζει τα νέα ευρήματα στο πλαίσιο της έκθεσης «Van Gogh and the Sunflowers» (Ο Βαν Γκογκ και τα Ηλιοτρόπια), που εγκαινιάστηκε στις 21 Ιουνίου και θα διαρκέσει έως την 1η Σεπτεμβρίου.
Η Χέντρικς και οι συνεργάτες της μελέτησαν κάθε εκατοστό του πίνακα χρησιμοποιώντας έναν συνδυασμό μη επεμβατικών φασματοσκοπικών τεχνικών -υπεριώδεις, υπέρυθρες και ακτίνες Χ.
Παρομοιάζοντας την απεικονιστική μέθοδο με λεπτομερέστατη μαγνητική τομογραφία ανθρώπινου σώματος, η Χέντρικς και η ομάδα της συνέκριναν τον πίνακα που βρίσκεται στο Άμστερνταμ με τα Ηλιοτρόπια που είχε ζωγραφίσει ο Βαν Γκογκ έναν χρόνο νωρίτερα, το 1888, έργο που βρίσκεται στην Εθνική Πινακοθήκη του Λονδίνου.
Τι βρήκαν; Μπορεί όχι κάτι τόσο παράξενο όσο η ακρίδα που είχε βρεθεί «ενσωματωμένη» στην επιφάνεια ενός από τους πίνακες, για την ακρίβεια, σε έναν από τα τοπία που ο Βαν Γκογκ ζωγράφιζε στην ύπαιθρο, αλλά ανακάλυψαν δύο δακτυλικά αποτυπώματα του στο επάνω μέρος του έργου, τα οποία άφησε ο ζωγράφος πιθανότατα την ώρα που επιχειρούσε να δώσει ύψος στον καμβά. Μάλιστα, τα αποτυπώματα δείχνουν ότι ο πίνακας είχε προχωρήσει αρκετά όταν ο ζωγράφος κατέληξε τι θα κάνει με το ύψος των λουλουδιών.
Παρά το γεγονός ότι μόλις που διακρίνονται, οι συντηρητές υποστηρίζουν ότι είναι ασφαλές να υποθέσουμε ότι πρόκειται για τα δακτυλικά αποτυπώματα του Βαν Γκογκ, παρότι δεν είναι η πρώτη φορά: Υπάρχει ολόκληρη «συλλογή» με αποτυπώματα του που έχουν εντοπιστεί στις άκρες των έργων.
Τα δακτυλικά αποτυπώματα χρησιμοποιούνται σε αρκετές περιπτώσεις ως μέθοδος ταυτοποίησης, αλλά η Έλα Χέντρικς απαντώντας σε σχετική ερώτηση είπε ότι δεν τίθεται ζήτημα αυθεντικότητας των έργων που βρίσκονται το Μουσείο Βαν Γκογκ του Άμστερνταμ.
Στην έκθεση περιλαμβάνεται για πρώτη φορά και το πίσω μέρος του πίνακα, το σημείο στην κορυφή του καμβά που ο Βαν Γκογκ κάρφωσε ένα επιπλέον κομμάτι (μία λωρίδα) ξύλου για να δώσει «αέρα», περισσότερο χώρο στα Ηλιοτρόπια του.
Γιατί ο πίνακας είναι σήμερα πολύ διαφορετικός
Βασική αρχή στη συντήρηση έργων τέχνης είναι ότι καλή συντήρηση σημαίνει όσο το δυνατόν λιγότερη επέμβαση (less is more). Αρχή η οποία όμως, δεν ίσχυε κατά το παρελθόν, εξού και Τα Ηλιοτρόπια έχουν δεινοπαθήσει στα 130 χρόνια της ύπαρξης τους.
Ο Ολλανδός συντηρητής Γιαν Κορνέλις Τράας είχε εργαστεί πάνω στον πίνακα, το 1927 και το 1961, αλλά είναι άγνωστο τι έκανε, καθώς δεν τηρούσε αρχείο εργασιών. Όμως, η έρευνα που πραγματοποιήθηκε τώρα αποκάλυψε ότι το 1927 είχε γίνει επίστρωση βερνικιού στην επιφάνεια του πίνακα, το οποίο αργότερα αφαιρέθηκε. Αλλά μετά επανήλθε -το 1961- και μάλιστα, δύο φορές. Η εν λόγω διαδικασία ήταν διαδεδομένη τον 20ό αιώνα, εξηγεί η Χέντρικς. Στα τέλη της δεκαετίας του 1990 -ακόμη χειρότερα- ο πίνακας «ρετουσαρίστηκε» με κερί -που με την πάροδο του χρόνου έδωσε ένα χρώμα λευκό- η επίστρωση αφαιρέθηκε πρόσφατα.
Οι επεμβάσεις αυτές, όπως και η «γήρανση» τόσο του ξύλου όσο και εν γένει των υλικών που χρησιμοποιήθηκαν αρχικά, έχουν αλλοιώσει τα χρώματα, που σήμερα είναι πολύ διαφορετικά από αυτά που είχε επιλέξει ο Βαν Γκογκ για τα Ηλιοτρόπια του.
Και για ποιόν λόγο το έργο δεν μπορεί να ταξιδέψει
Πριν από λίγους μήνες, το Μουσείο Βαν Γκογκ ανακοίνωσε ότι ο πίνακας δεν μπορεί να ταξιδέψει. Η απόφαση ελήφθη για λόγους προληπτικούς. Το έργο είναι εξαιρετικά ευαίσθητο σε δονήσεις, αλλαγές της θερμοκρασίας και υγρασίας.
Η έκθεση στο Μουσείο βαν Γκογκ περιλαμβάνει συνολικά 22 έργα του ζωγράφου με ηλιοτρόπια, όπως και μερικά εξαιρετικά σπάνια σχέδια του.
(Με πληροφορίες από news.artnet.com)