Ας αρχίσουμε από τα βασικά· τί σημαίνει ραπ, τί χιπ χοπ και τί τραπ; Επίσης, τι σημαίνει συντηρητικός και τί προοδευτικός;
Το χιπ χοπ είναι ένα πολιτιστικό φαινόμενο, βαθιά ριζωμένο πλέον σχεδόν σε όλο τον κόσμο. Ως καλλιτεχνικό ρεύμα, γεννήθηκε στα τέλη της δεκαετίας του 70 στην Αμερική και περιλαμβάνει μουσική, ποίηση, ζωγραφική και χορό. Η ραπ μουσική, μαζί με τα παρακλάδια της όπως η Gangsta Rap παλιότερα, το Trap τα τελευταία χρόνια κ.λ.π. είναι το μουσικό όχημα αυτής της κουλτούρας και το πιο διαδεδομένο κομμάτι του χιπ χοπ γενικότερα. Όπως κάθε κουλτούρα, το χιπ χοπ είναι ένας «ζωντανός οργανισμός» που αλλάζει και εξελίσσεται με τα χρόνια. Η εγχώρια σκηνή γεννιέται ουσιαστικά τη δεκαετία του 90 και από τότε δεν έχει σταματήσει να προχωρά. Κάπου στα μέσα της δεκαετίας του 2010 εμφανίζεται η «νέα ελληνική ραπ σκηνή». Τα τελευταία χρόνια της δεκαετίας που μας πέρασε, γίνεται το κυρίαρχο μουσικό είδος σε Spotify και Youtube με τα νούμερα των views να είναι απίστευτα υψηλά ειδικά στο νεανικό κοινό, μεγαλύτερα ακόμα και από αυτά των λαϊκών τραγουδιών.
Ίσως να δείχνει παράταιρο να χαρακτηρίζει κανείς με μια λέξη μια ολόκληρη σκηνή και προφανώς δεν είναι όλοι ίδιοι. Ίσως η λέξη «συντηρητικός» να είναι απρόσμενη για μια ομάδα ανθρώπων που αν τους ρωτήσεις θα προτιμούσαν τις λέξεις, «αυθόρμητος» «επαναστατικός», «ρηξικέλευθος» και κυρίως «ενάντια σε νόρμες και κανόνες». Η «καινοτομία», η «πρωτοπορία», το «σπάσιμο του κατεστημένου» είναι το βασικό πρόταγμα κάθε κουλτούρας που σκοπό έχει να παλέψει με την επικρατούσα κοινωνική συνθήκη. Το χιπ χοπ έχει επαναστατικά στοιχεία. Από το “The message” έως τον «ΛΕΞ» οι Mc’s χρησιμοποιούν τον έμμετρο λόγο ως βαλβίδα αποσυμπίεσης και σύνδεσης με ένα κοινό που υποφέρει από την όποια ταξική αδικία. Η συνθήκη είναι ιδανική· καταιγιστικά μηνύματα, καθαρός λόγος, ρυθμός και άμεση μεταφορά της ιδέας σε ένα κοινό που διψά για ταύτιση.
Η γενιά που μεσουρανεί σήμερα στη «νέα ελληνική ραπ σκηνή» με εξαίρεση καλλιτέχνες όπως ο ΛΕΞ, αν και έχουν συχνά την ίδια πολιτιστική και ταξική αφετηρία με τους έλληνες προπάτορες του χιπ χοπ έχουν διαλέξει έναν διαφορετικό δρόμο. Σεξισμός, ναρκωτικά, βία, επιβολή.
Η θεματολογία βέβαια δεν είναι ούτε καινούρια ούτε πρωτότυπη. Το “Gangsta Rap” που είχε ως κύρια θεματική του τα παραπάνω θέματα, είναι στην επικαιρότητα ήδη από τη δεκαετία του 80. Η επιτυχία δε καλλιτεχνών όπως ο Snoop Dogg ή του άλμπουμ “Get Rich or Die Tryin’” ΄(πλούτισε ή πέθανε προσπαθώντας) του 50 Cent συνέβαλε στην ευρεία διάδοση του είδους και ουσιαστικά στην «απoενοχοποίηση» στα μάτια του κόσμου της συγκεκριμένης ρητορικής, ως καλλιτεχνική έκφραση.
Καινούρια δεν είναι και η κριτική για όλα τα παραπάνω. Στην πραγματικότητα οι κατηγορίες για τη θεματολογία των τραγουδιών συνυπάρχουν σχεδόν με την σύλληψή τους. Ειδικά στην Ελλάδα που όλα τα παραπάνω συνδυάζονται με το γεγονός ότι η στιχουργική της ελληνικής σκηνής αντιγράφει κυρίως αμερικάνικα πρότυπα τα οποία όμως μοιάζουν μάλλον αστεία για τη χώρα μας.
Ας μην γελιόμαστε, η επιτυχία της εγχώριας trap σκηνής δεν έγκειται μόνος στο υποτιθέμενο “shock value” που συνεπάγεται η θεματολόγια των τραγουδιών. Στις περισσότερες περιπτώσεις ο ήχος είναι φτιαγμένος από ανθρώπους που ξέρουν το μέσο και πολύ συχνά μπορεί κάνεις να διακρίνει έμπνευση και δημιουργικότητα που είναι άξια λόγου!
Γιατί όμως η νέα ελληνική ραπ σκηνή είναι συντηρητική και στο φινάλε, πόσο κακό είναι αυτό;
Η «πύλη για την ελληνική γλώσσα» αναφέρει πως συντηρητικός είναι αυτός «που διαφυλάσσει την παράδοση ή που είναι υπέρ της διαφύλαξής της σε όλους τους τομείς της ανθρώπινης δραστηριότητας». Τι σημαίνει όμως παράδοση; Παράδοση είναι «ό,τι αναπτύσσεται ιστορικά και μεταδίδεται (στα πλαίσια μιας ομάδας, κοινωνίας κτλ.) από γενιά σε γενιά σε σχέση με συμπεριφορές, αντιλήψεις, ιδέες, έθιμα, δραστηριότητες, πρακτικές κτλ.»
Μπορεί να μην μας αρέσει αλλά με την παραπάνω έννοια ο σεξισμός τα ναρκωτικά η βία και η επιβολή δεν έχουν τίποτα το ρηξικέλευθο ή επαναστατικό. Είναι μια «κανονικότητα» από την οποία προσπαθεί να ξεφύγει η ανθρωπότητα εδώ και κάποιες χιλιάδες χρόνια. Ακριβώς λοιπόν γι αυτό το λόγο οι ρίμες που στηρίζονται σε αυτή τη θεματική πολύ φοβάμαι πως απλά αναπαράγουν την πιο συντηρητική και αναχρονιστική ρητορική του σύγχρονου κόσμου. Και αν όλα αυτά θα μπορούσαμε να τα παραβλέψουμε στο πλαίσιο της καλλιτεχνικής δημιουργίας τότε δυστυχώς πρέπει να μιλήσουμε για άσχημα έργα τέχνης. Ο λόγος είναι ότι ειδικά στη ραπ μουσική, ο στίχος, περισσότερο από οποιοδήποτε άλλο είδος τραγουδιού, είναι συστατικό της ίδιας της καλλιτεχνικής δημιουργίας· ο στοίχος είναι ο πυλώνας πάνω στον οποίο χτίζεται το τραγούδι. Στη ραπ το μέσο είναι και το μήνυμα.
Κακούς στίχους βλέπουμε παντού. Στην απλή mainstream ποπ μουσική οι στίχοι είναι συχνά τόσο αφελείς λες και ο σκοπός τους είναι απλά να ντύσουν το τραγούδι με το ηχόχρωμα της ανθρώπινης φωνής. To Heavy Metal έχει κατηγορηθεί (και δικαίως πολλές φορές) για παρόμοια ατοπήματα αν και η σημαντικότερη κατηγορία έχει να κάνει με την «θεοποίηση της βίας» η οποία όμως άπτεται περισσότερο του φαντασιακού. Στη Ραπ όμως ο στίχος μιλά για το «εδώ και τώρα», περιγράφει και αποθεώνει συγκεκριμένη κοινωνική πραγματικότητα, μια πραγματικότητα βαθιά απεχθή. Όλα αυτά μαζί με δημόσιες δηλώσεις που αν δεν είναι κουτοπόνηρες του τύπου, «όλα αυτά τα έκανα στο παρελθόν», «τα ναρκωτικά δεν είναι καλό πράγμα» κ.τ.λ. συνδυάζονται με μια εξίσου υπερσυντηρητική εικόνα αλλά από την ανάποδη πλευρά! «Όλα τα οφείλω στη μανούλα μου», «την κοπέλα μου την σέβομαι και λέμε να παντρευτούμε», «έχω φτιάξει ένα φιλανθρωπικό ίδρυμα» (δήλωση συνήθως των πλούσιων αμερικάνων ράπερ) κ.τ.λ.
Με μια πρώτη ματιά είναι αξιοπερίεργο. Βλέποντας την αρχή του χιπ χοπ και τα κοινωνικά ζητήματα που το γέννησαν θα βρει κανείς την πανανθρώπινη αγωνία για τα βασικά. Θα βρει έναν καινούριο τρόπο, μια έκκληση για ανατροπή των δεδομένων κανόνων εξουσίας και την προσπάθεια να αφυπνιστούν οι μάζες σε ένα δρόμο κοινωνικής προόδου.
Τι είναι αυτό που μετατρέπει καταπιεσμένους φτωχούς ανθρώπους σε ρήτορες των ήδη υπαρκτών καταπιεστικών δομών; Είναι σίγουρο πως υπάρχουν καταλληλότεροι για να απαντήσουν. Αυτό που φαντάζομαι όμως, και είναι ιδιαιτέρα στενάχωρο, βρίσκεται ως απάντηση σε έναν στίχο ενός άλλου διαβόητου, αν και ιδιαίτερα ενδιαφέροντα σταρ, της σκληρής αυτή τη φορά, μουσικής, του Marylyn Manson: «Ο σκλάβος πότε δεν ονειρεύεται να ελευθερωθεί, το μόνο που ονειρεύεται είναι να γίνει βασιλιάς» (Slave never dreams to be free. Slave only dreams to be King).