Γράφει ο Περικλής Γκόγκας, Καθηγητής Οικονομικής Ανάλυσης και Διεθνών Οικονομικών - Τμήμα Οικονομικών Επιστημών Δημοκρίτειου Πανεπιστήμιου Θράκης
Πολλά λέγονται για το θέμα της ίδρυσης μη-κρατικών πανεπιστημίων, αλλά συνήθως από ανθρώπους που δεν έχουν είτε καμία σχέση, είτε βαθιά γνώση στο θέμα. Έτσι τα επιχειρήματα και των δύο πλευρών είναι ελλιπέστατα και πολλές φορές αστεία. Περιορίζονται, έτσι, σε ιδεοληψίες και «απόψεις» επιφανειακές έως και τραγικά λανθασμένες και σχεδόν πάντα με κομματικό πρόσημο.
Ένα χαρακτηριστικό παράδειγμα ασάφειας στο θέμα αυτό είναι το τι είναι «ιδιωτικό» πανεπιστήμιο. Σε συζητήσεις που συμμετέχω αλλά και άλλες που ακούω, παρουσιάζονται πανεπιστήμια όπως το ΜΙΤ και το Harvard ή το Bocconi στην Ιταλία, ως «ιδιωτικά». Σημαίνει όμως ο τίτλος «ιδιωτικό» αυτό που καταλαβαίνει ο μέσος πολίτης; Ανήκει το ΜΙΤ σε κάποιον ή κάποιους μετόχους; Και τελικά τι διαφορά έχουν τα «ιδιωτικά» όπως το ΜΙΤ, Harvard, κλπ με τα κρατικά πανεπιστήμια όπως το Berkeley, το UCLA και το London School of Economics;
Ας μην υποθέτουμε λοιπόν ότι ξέρουμε, και ας δούμε τις διαφορές ανάμεσα σε δύο κορυφαία πανεπιστήμια παγκόσμια, το ΜΙΤ που είναι «ιδιωτικό» όπως λένε και το Berkeley (University of California at Berkeley) που είναι κρατικό. Όλα τα στοιχεία προέρχονται από τις οικονομικές καταστάσεις και τις ιστοσελίδες των πανεπιστημίων.
Όπως φαίνεται στον παρακάτω πίνακα, τα δύο πανεπιστήμια δεν έχουν καμία απολύτως διαφορά. Και τα δύο:
Ιδρύθηκαν πριν 200 χρόνια περίπου.
Το Berkeley ιδρύθηκε από την Πολιτεία της Καλιφόρνια.
Το ΜΙΤ ιδρύθηκε από έναν καθηγητή του κρατικού University of Virginia.
Ιδρύθηκαν με σημαντική δωρεά γης (land-grand universities) από το κράτος που είχαν την δυνατότητα είτε να πουλήσουν για να έχουν έσοδα ή να την χρησιμοποιήσουν όπως θέλουν για τις ανάγκες τους.
Διοικούνται από τα ανεξάρτητα συμβούλιά τους που είναι πολυμελή.
Δεν έχουν μετόχους και ιδιοκτήτες ιδιώτες.
Δεν ανήκουν σε κανένα άτομο ή άτομα.
Είναι ιδρύματα δημόσιου χαρακτήρα που λειτουργούν μη-κερδοσκοπικά.
Όλες οι στρατηγικές αποφάσεις λαμβάνονται ανεξάρτητα από οποιοδήποτε ιδιωτικό συμφέρον, από τα συμβούλια διοίκησης.
Χρηματοδοτούνται από: δίδακτρα, κρατικές επιδοτήσεις, δωρεές και τα περιουσιακά τους στοιχεία.
Το 100% των «κερδών» τους (πλεονάσματα) λειτουργίας επανεπενδύεται υποχρεωτικά και αυστηρά στο πανεπιστήμιο.
Κανείς ιδιώτης δεν αποκομίζει κέρδος από αυτά.
Επομένως, πλην του τρόπου ίδρυσής τους, δεν υπάρχει καμία διαφορά ανάμεσα στα δύο. Το ένα είναι κρατικό και το άλλο ίδρυμα δημόσιου χαρακτήρα που πολύ απλά πριν από 200 χρόνια ιδρύθηκε από έναν ιδιώτη, τον καθηγητή του University of Virginia, αλλά με κρατική χρηματοδότηση με την κρατική επιχορήγηση γης (land grant). Σε όλες τις άλλες περιπτώσεις καλών και γνωστών «ιδιωτικών» πανεπιστημίων η κατάσταση είναι παρόμοια ή με μια μεγάλη δωρεά που έκανε κάποιος ιδιώτης πριν 100-200 χρόνια στην ίδρυσή τους. Σε όλα τα υπόλοιπα και πάλι τα καλά ιδιωτικά δεν διαφέρουν ουσιαστικά σε τίποτα από τα καλά κρατικά πανεπιστήμια.
Αν λοιπόν θέλουμε να ιδρύσουμε, για κάποιο άγνωστο λόγο σε μένα λες και έχουμε λίγα πανεπιστήμια τώρα, καλά μη-κρατικά πανεπιστήμια, το ερώτημά μου λοιπόν είναι: ποιος είναι αυτός/ή ιδιώτης που θα δωρίσει €50, €100, €200 εκατομμύρια στην Ελλάδα για να ιδρύσει ένα καλό μη-κρατικό πανεπιστήμιο χωρίς να αποκομίζει κανένα κέρδος από αυτό;
Ακόμα και οι μεγιστάνες στο εξωτερικό, όταν δωρίζουν πολλές εκατοντάδες εκατομμύρια, τα δωρίζουν σε ήδη υπάρχοντα δημόσια ή δημόσιου χαρακτήρα (όπως το ΜΙΤ) καλά πανεπιστήμια και δε στήνουν ένα καινούργιο με το όνομά τους στον τίτλο, ώστε να μείνει κιόλας να το χαίρονται.
Πριν από μερικά χρόνια, όταν ήμουν Invited Scholar in Finance στο Ross School of Business του University of Michigan – ένα κρατικό πανεπιστήμιο που είναι στα κορυφαία 10 του κόσμου, το δε Ross School of Business είναι στα κορυφαία 5 του κόσμου. Πήρε το όνομά του από τον παλιό απόφοιτό του, Stephen M. Ross, ο οποίος και δώρισε συνολικά $350 εκατομμύρια σε αυτό και, στη συνέχεια, και άλλα χρήματα ως και σήμερα. Τα δώρισε εκεί, γιατί ξέρει ότι σε ένα ήδη κορυφαίο τμήμα, τα χρήματά του θα αξιοποιηθούν και δεν κινδυνεύουν να χαθούν. Αν δημιουργούσε ένα νέο πανεπιστήμιο με το όνομά του, μπορεί μετά από 5-10 χρόνια να χρεωκοπούσε και να έκλεινε. Δε συνηθίζουν οι πολύ εύρωστοι οικονομικά να πετάνε τα λεφτά τους σε επικίνδυνες με υψηλό ρίσκο τοποθετήσεις.
Θα ανοίξει, λοιπόν, ένα «παράρτημα» του ΜΙΤ εδώ στις Σέρρες; Θα έρχεται από το Cambridge Massachusetts ο νομπελίστας καθηγητής που πληρώνεται εκεί $2-$4,000,000 το χρόνο για να με διδάξει εδώ; Όχι, σε καμία περίπτωση. Ούτε και, φυσικά, θα αμαυρώσει το όνομά του το κάθε Harvard, για να φυτρώνει σαν μανιτάρι παντού. Επίσης, ας μην ξεχνάμε ότι τα πανεπιστήμια αυτά είναι για τη διανοητική ελίτ: το Harvard παίρνει όλους κι όλους 1500 φοιτητές το χρόνο. Αυτοί είναι.
Τέλος, απόδειξη των παραπάνω είναι ότι τέτοια «παραρτήματα» δεν έγιναν πουθενά στον κόσμο, Αυστραλία, ΗΒ, Γερμανία, Καναδά, κ.λπ. Παραρτήματα στήνουν μικρά και όχι καλά ιδρύματα καθαρά για κερδοσκοπικούς και μόνο λόγους, άρα θα έχουν και διαρροή συναλλάγματος στο εξωτερικό που τόσο φαίνεται να μας απασχολεί τελευταία.