Η Ευρώπη από τα χρόνια ακόμα του Καρλομάγνου, έκανε προσπάθειες για την ενοποίηση της, σχέδια και προσδιορισμοί για αυτήν την ενοποίηση παρουσιάζονταν, θέτοντας νέες προκλήσεις, δημιουργώντας προϋποθέσεις άσκησης πολιτικής από τα εθνικά κράτη, στοχεύοντας στην ανάπτυξη δράσης για την ομογενοποίηση αυτών κάτω από υπερεθνικά σύνολα, κυρίως για να ξεπερασθούν μακροχρόνιες έριδες, συγκρούσεις, εθνικισμοί. Οι προσπάθειες ενοποίησης που διαρκώς παρουσιάζονταν στην ευρωπαϊκή ήπειρο, μέσω συναθροίσεων, συνεδρίων, λόγων, κειμένων, από ανθρώπους της πολιτικής, της οικονομίας, του πολιτισμού, των κοινωνικών ρευμάτων, πάντα έβρισκαν απέναντι τους δυνάμεις εθνοκεντρικών αντιλήψεων, εκφραστών των μεμονωμένων εθνικών διαδρομών. Αλλά και αντιλήψεις εθνικιστικές, που στην περίοδο κυρίως μετά την άνοδο του Ναζισμού στην Γερμανία, μετακινήθηκαν και προς την κατεύθυνση της συστηματικής καταδίωξης εθνοτικών ομάδων και πληθυσμών, που οδήγησαν στον εξοβελισμό τους από την μακραίωνη παρουσία τους στην ιστορική καταγραφή που είχαν κυρίως στις χώρες της Κεντρικής Ευρώπης. Οι διώξεις, το ολοκαύτωμα των εβραϊκών πληθυσμών, η γενοκτονία στα στρατόπεδα συγκέντρωσης, αποτελούν την πιο ακραία παρουσία του εθνικισμού, της μισαλλοδοξίας.
Από τις πρώτες ημέρες της ευρωπαϊκής ενοποίησης, τα πρώτα ιδρυτικά κείμενα, την Συνθήκη της Ρώμης, το βασικό αίτημα ήταν η θεμελίωση μιας μόνιμης και διαρκούς ειρήνης εντός των ευρωπαϊκών συνόρων, ως απαραίτητη προϋπόθεση για την οικονομική και την κοινωνική ανάπτυξη. Τα ιστορικά γεγονότα του τέλους της 10ετίας του ’80, αλλά και όλα αυτά που συνεχίσθηκαν την 10ετία του ’90, με την κατάρρευση των ολοκληρωτικών κομμουνιστικών καθεστώτων της Ανατολικής Ευρώπης, με το τέλος της Σοβιετικής Ένωσης και του Συμφώνου της Βαρσοβίας, έφεραν αυτούς τους λαούς στο να αναζητήσουν το μέλλον τους στην κατεύθυνση της δημοκρατίας, των φιλελεύθερων μεταρρυθμίσεων, της κοινωνικής οικονομίας της αγοράς, που αποτυπώνονται εντός της ΕΕ. Η προσπάθεια της Κοινότητας να ενισχύσει την πορεία αυτών των κρατών προς τον φυσικό τους χώρο, επέφερε τις διαδοχικές διευρύνσεις με χώρες της Ανατολικής Ευρώπης κυρίως, αλλά και την Κύπρο και την Μάλτα. Η κατάρρευση των ανελεύθερων καθεστώτων, η δημοκρατική άνοιξη στις χώρες αυτές, επέφερε και μια νέα διάταξη του εθνικισμού, με φαινόμενα ακροδεξιάς ρητορείας να εμφανίζονται με ένταση.
Στην ενοποιημένη Γερμανία, κυρίως στις πρώην Ανατολικές επαρχίες της, εμφανίζεται μια έξαρση ενός νέου εθνικισμού, ενώ νεοναζιστικά κηρύγματα μίσους διαχέονται ανά την Ευρώπη. Σε χώρες όπως η Γαλλία και η Αυστρία, αλλά ακόμα και στις Σκανδιναβικές χώρες, πρότυπα δημοκρατίας και του κοινωνικού κράτους, εμφανίζονται ισχυρά ακροδεξιά κόμματα, με την παρουσία λαϊκιστών και δημαγωγών πολιτικών.
Η εμφάνιση λαϊκιστικών ριζοσπαστικοποιημένων ακροδεξιών κομμάτων στην Ευρώπη, δεν ήταν μια επιφανειακή μεταβλητή, τα κόμματα αυτών των αντιλήψεων δεν εντάσσονταν σε μια ενιαία πολιτική γραμμή και συγκρότηση. Σήμερα, η απειλή του εθνικισμού και της ανόδου της ακροδεξιάς στην Ευρώπη, υιοθετεί μια ρητορική εναντίον της δημοκρατίας, των πολιτικών συστημάτων, κατά της ευρωπαϊκής ενοποίησης, εκμεταλλευόμενη την εκδηλωθείσα κρίση, τα κοινωνικά προβλήματα, την μετανάστευση, τις προσφυγικές ροές. Η άνοδος της λαϊκιστικής ακροδεξιάς όμως δεν σχετίζεται αποκλειστικά με την οικονομική κρίση, καθώς πλην της Ελλάδος και της εισόδου της νεοναζιστικής ΧΑ στην Βουλή, στις άλλες χώρες που αναπτύχθηκαν προγράμματα στήριξης [ Ισπανία, Πορτογαλία, Ιρλανδία, Κύπρο ], δεν σημειώθηκε καμία αξιόλογη παρουσία της. Όμως στις πρόσφατες γενικές εκλογές στην Ισπανία, ένα ακροδεξιό κόμμα, πέτυχε να έχει κοινοβουλευτική εκπροσώπηση, για πρώτη φορά μετά την αποκατάσταση της Δημοκρατίας και το τέλος του φρανκικού καθεστώτος. Σε χώρες του ευρωπαϊκού πυρήνα, όπως την Αυστρία και την Γαλλία, που η κρίση δεν ήταν τέτοιας έντασης, κόμματα με λαϊκιστική ριζοσπαστική ακροδεξιά ρητορεία πέτυχαν καλύτερα εκλογικά ποσοστά. Η περίπτωση της ΧΑ είναι ιδιάζουσα, καθώς ένα περιθωριοποιημένο μόρφωμα με δεδηλωμένη νεοναζιστική ταυτότητα, απέκτησε κοινοβουλευτική εκπροσώπηση, παίρνοντας ποσοστά από πληττόμενες κοινωνικές τάξεις που ποτέ δεν είχαν νεοφασιστική αναφορά.
Από την άνοδο σχημάτων που αποτυπώνουν από έναν σφοδρά αντιευρωπαϊκό λαϊκιστικό λόγο, αυτόν που εκπροσωπούν με διαφορετικές οπτικές ο Σαλβίνι, ο Γκρίλο, η Λεπέν, ο Φάρατζ, ο Καμμένος, ο Μαριάς, ο Καρατζαφέρης, η ευρωπαϊκή ενοποίηση εισέρχεται σε μια κρίσιμη περίοδο της Ιστορίας της, που την ώρα της έξαρσης της προσφυγικής/μεταναστευτικής κρίσης, επαναφέρει στο ευρωπαϊκό προσκήνιο διαιρέσεις του παρελθόντος. Ο εξτρεμιστικός λόγος της Λεπέν, οι δημαγωγοί ακροδεξιοί της Εναλλακτικής για την Γερμανία και οι ευρωφοβικοί του Κινήματος Pegida, αποτυπώνουν μια ευθεία απειλή εναντίον των κοινοτικών κατακτήσεων. Οι δημαγωγικές και λαϊκιστικές δυνάμεις βάζουν σε περιπέτειες τους ευρωπαϊκούς λαούς. Η αποτύπωση των δημαγωγικών δυνάμεων του εθνικισμού, θέλει να υψώσει ξανά τα εθνικά περιφραγμένα σύνορα, να επαναφέρει τον εθνικό απομονωτισμό εις βάρος της Ευρώπης της δημοκρατίας και της αλληλεγγύης. Οι προθέσεις που διακηρύττει η εθνικιστική στροφή δεν διστάζουν να κάνουν επιθέσεις εναντίον της Δημάρχου της Κολωνίας, να εκφράζουν σε διαδηλώσεις στους δρόμους της Ευρώπης την μισαλλοδοξία τους κατά των προσφύγων, σε χώρες πρότυπα ανεκτικότητας και κοινωνικής ενσωμάτωσης μεταναστών, όπως οι Σκανδιναβικές χώρες, να αποτελούν τώρα χώρες όπου τα εθνικιστικά αντανακλαστικά ενισχύονται.
Οι μεγάλες προκλήσεις του σήμερα, με τις οποίες βρίσκεται αντιμέτωπη η Ευρώπη, ο κόσμος, απαιτούν κοινή προσπάθεια, τα προβλήματα αναζητούν κοινές λύσεις, τα θεσμικά ελλείμματα της ευρωπαϊκής ενοποίησης σε συνδυασμό με τις εθνικές αντιθέσεις που αναβιώνουν, δημιουργούν ένα πρόσφορο έδαφος για την ανάπτυξη των υποκειμένων του εθνικισμού, της δημαγωγικής ρητορείας του. Η απάντηση δεν μπορεί να είναι άλλη από την συνειδητοποίηση ότι απαιτείται συνεννόηση και συνεργασία μεταξύ των εταίρων της ΕΕ, που θα δημιουργήσουν ένα νέο στάδιο στην κατεύθυνση της δημοκρατικής νομιμοποίησης, της εμβάθυνσης της ΕΕ, της αναζήτησης κοινών λύσεων στα κοινωνικά προβλήματα.