Η αντίστροφη μέτρηση της καταστροφής στη Βηρυτό ξεκίνησε πριν από έξι χρόνια, όταν ένα προβληματικό, μισθωμένο από κάποιον Ρώσο φορτηγό πλοίο έκανε μια απρογραμμάτιστη στάση στο λιμάνι της πόλης.
Το πλοίο συνόδευαν χρέη, δυσαρεστημένοι ναυτικοί και μικρή τρύπα στο κύτος του καθιστούσε επιτακτική την ανάγκη να αγκυροβολήσει για να απαντληθούν τα εισρέοντα νερά, σύμφωνα με αποκαλυπτικό δημοσίευμα των New York Times.
Σημαντική λεπτομέρεια: μετέφερε ένα εκρηκτικό φορτίο, περισσότερους από 2.000 τόνους νιτρικού αμμωνίου, ένα εύφλεκτο υλικό που χρησιμοποιείται για την παραγωγή λιπασμάτων - και βομβών - το οποίο προοριζόταν για τη Μοζαμβίκη.
Το πλοίο Rhosus δεν τα κατάφερε ποτέ. Ενεπλάκη σε μια οικονομική και διπλωματική διαμάχη και εγκαταλείφθηκε από τον Ρώσο επιχειρηματία που το είχε μισθώσει. Το νιτρικό αμμώνιο μεταφέρθηκε σε μια αποθήκη στο λιμάνι της Βηρυτού, όπου εξασθενούσε για χρόνια, μέχρι την περασμένη Τρίτη, όταν Λιβανέζοι αξιωματούχοι δήλωσαν ότι εξερράγη, προκαλώντας ένα ωστικό κύμα που σκότωσε περισσότερα από 130 άτομα και τραυμάτισε άλλους 5.000.
Η ιστορία του πλοίου και του θανατηφόρου φορτίου του προσέφερε μια ζοφερή αποκάλυψη για το πώς οι νομικές αντιπαραθέσεις, η οικονομική διαμάχη και, προφανώς, η χρόνια αμέλεια, έθεσαν το σκηνικό για ένα τρομερό δυστύχημα που κατέστρεψε μια από τις πιο όμορφες και αγαπημένες πόλεις της Μέσης Ανατολής.
«Είμαι τρομοκρατημένος», είπε για το ατύχημα ο Μπόρις Προκόσεφ, ο 70χρονος συνταξιούχος πλέον Ρώσος καπετάνιος του πλοίου, μιλώντας σε τηλεφωνική συνέντευξη από το Σότσι της Ρωσίας - μια παραθεριστική πόλη της Μαύρης Θάλασσας, ακριβώς πάνω από την ακτή από την οποία ξεκίνησε το νιτρικό αμμώνιο το ταξίδι του στη Βηρυτό το 2013.
Στο Λίβανο, η δημόσια οργή επικεντρώθηκε στην αμέλεια των αρχών που γνώριζαν τον κίνδυνο που ενέχει η αποθήκευση 2.750 τόνων νιτρικού αμμωνίου σε μια αποθήκη στις αποβάθρες της Βηρυτού, αλλά δεν κατάφερε να δράσει.
Ανώτεροι τελωνειακοί αξιωματούχοι απευθύνθηκαν γραπτώς στα δικαστήρια του Λιβάνου τουλάχιστον έξι φορές από το 2014 έως το 2017, ζητώντας καθοδήγηση σχετικά με τον τρόπο απόρριψης του νιτρικού αμμωνίου.
«Λαμβάνοντας υπόψη τον σοβαρό κίνδυνο που ενέχει η διατήρηση αυτού του φορτίου στις αποθήκες σε ακατάλληλο κλίμα, επαναλαμβάνουμε το αίτημά μας προς τον ναυτιλιακό οργανισμό να επανεξαγάγει τα υλικά αμέσως» έγραψε ο Σαφίκ Μάρεϊ, διευθυντής των τελωνείων του Λιβάνου, τον Μάιο του 2016.
Οι τελωνειακοί αξιωματούχοι πρότειναν μια σειρά λύσεων, συμπεριλαμβανομένης της δωρεάς του νιτρικού αμμωνίου στον Λιβανέζικο Στρατό, ή την πώλησή του στην ιδιωτική Λιβανέζικη Εταιρεία Εκρηκτικών. Ο Μάρεϊ έστειλε μια δεύτερη, παρόμοια επιστολή ένα χρόνο αργότερα. Το δικαστικό σώμα δεν ανταποκρίθηκε σε κανέναν από τα αιτήματά του, σύμφωνα με τα αρχεία.
Το Rhosus, με σημαία Μολδαβίας, έφτασε στη Βηρυτό τον Νοέμβριο του 2013, δύο μήνες μετά την έξοδο από το λιμάνι Μπατούμι της Μαύρης Θάλασσας, στη Γεωργία. Το πλοίο εκμισθώθηκε από τον Ιγκόρ Γκρεχούσκιν, έναν Ρώσο επιχειρηματία που ζει στην Κύπρο.
Ο Προκόσεφ, ο καπετάνιος, προσχώρησε στο πλοίο στην Τουρκία, μετά από εξέγερση από το προηγούμενο πλήρωμα για τη μη καταβολή των δεδουλευμένων. Ο Γκρεχούτσκιν είχε πληρώσει 1 εκατομμύριο δολάρια για τη μεταφορά του νιτρικού αμμωνίου υψηλής πυκνότητας στο λιμάνι της Μπέιρα στη Μοζαμβίκη, δήλωσε ο καπετάνιος.
Το νιτρικό αμμώνιο αγοράστηκε από τη Διεθνή Τράπεζα της Μοζαμβίκης για τη Fábrica de Explosivos de Moçambique, μια εταιρεία που κατασκευάζει εμπορικά εκρηκτικά, σύμφωνα με την Baroudi and Partners, μια νομική εταιρεία του Λιβάνου που εκπροσωπεί το πλήρωμα του πλοίου.
Ο Γκρεχούτσκιν, ο οποίος ήταν τότε στην Κύπρο και επικοινωνούσε τηλεφωνικώς, είπε στον καπετάνιο ότι δεν είχε αρκετά χρήματα για να πληρώσει τη διέλευση από τη διώρυγα του Σουέζ. Ετσι έστειλε το πλοίο στη Βηρυτό για να κερδίσει κάποια επιπλέον χρήματα, φορτώνοντας επ’αμοιβή κάποια βαρέα μηχανήματα.
Αλλά στη Βηρυτό, τα μηχανήματα δεν χωρούσαν στο πλοίο, το οποίο ήταν περίπου 30 ή 40 ετών, είπε ο καπετάνιος.
Στη συνέχεια, Λιβανέζοι αξιωματούχοι βρήκαν το πλοίο ακατάλληλο και κατήγγειλαν το σκάφος επειδή δεν πληρώνει τα τέλη ελλιμενισμού του λιμένα και άλλες χρεώσεις. Οταν οι προμηθευτές του πλοίου προσπάθησαν να επικοινωνήσουν με τον Γκρεχούτσκιν για την πληρωμή καυσίμων, τροφίμων και άλλων ειδών πρώτης ανάγκης, δεν μπορούσαν να τον βρουν, αφού προφανώς είχε εγκαταλείψει το πλοίο που είχε μισθώσει.
Εξι μέλη του πληρώματος επέστρεψαν στο σπίτι τους, αλλά Λιβανέζοι αξιωματούχοι ανάγκασαν τον καπετάνιο και άλλα τρία μέλη του πληρώματος από την Ουκρανία να παραμείνουν στο πλοίο μέχρι να επιλυθεί το ζήτημα του χρέους. Οι μεταναστευτικοί περιορισμοί του Λιβάνου εμπόδισαν το πλήρωμα να εγκαταλείψει το πλοίο με αποτέλεσμα να παλεύουν για να αποκτήσουν τρόφιμα και άλλες προμήθειες, σύμφωνα με τους δικηγόρους τους.
Ο καπετάνιος, είπε ότι οι Λιβανέζοι αξιωματούχοι στο λιμάνι καταλυπήθηκαν το πεινασμένο πλήρωμα και τους παρείχαν φαγητό. Ωστόσο, πρόσθεσε, δεν έδειξαν καμία ανησυχία για το εξαιρετικά επικίνδυνο φορτίο του πλοίου. «Ηθελαν απλώς τα χρήματα που τους χρωστάμε», είπε.
Η ταλαιπωρία τους τράβηξε την προσοχή στην Ουκρανία, όπου οι ειδησεογραφικοί οργανισμοί περιέγραψαν τα μέλη του πληρώματος ως «ομήρους», παγιδευμένους σε ένα εγκαταλελειμμένο πλοίο.
Ο Ρώσος καπετάνιος ζήτησε βοήθεια από τη Ρωσική Πρεσβεία στο Λίβανο, αλλά έλαβε μόνο μερικά δηκτικά σχόλια όπως, «Περιμένετε από τον Πρόεδρο Πούτιν να στείλει ειδικές δυνάμεις για να σας βγάλει;», θυμάται.
Ολο και περισσότερο απελπισμένος, ο Προκόσεφ πούλησε μερικά από τα καύσιμα του πλοίου και χρησιμοποίησε τα έσοδα για να προσλάβει μια νομική ομάδα, και αυτοί οι δικηγόροι προειδοποίησαν επίσης τις αρχές του Λιβάνου ότι το πλοίο κινδυνεύει «να βυθιστεί ή να ανατιναχθεί ανά πάσα στιγμή».
Ενας δικαστής του Λιβάνου διέταξε την απελευθέρωση του πληρώματος για λόγους συμπόνοιας τον Αύγουστο του 2014, και ο Γκρεχούτσιν, αφού εμφανίστηκε, πλήρωσε για την επιστροφή τους στην Ουκρανία.
Η αναχώρηση του πληρώματος άφησε την ευθύνη του θανατηφόρου φορτίου στις λιβανέζικες αρχές, που αποφάσισαν τη μεταφορά του σε μια εγκατάσταση αποθήκευσης, γνωστή ως Hangar 12, όπου παρέμεινε μέχρι την έκρηξη της περασμένης Τρίτης.
Το νιτρικό αμμώνιο, όταν αναμιγνύεται με καύσιμο, δημιουργεί ένα ισχυρό εκρηκτικό που χρησιμοποιείται συνήθως στις κατασκευές και τις εξορύξεις. Αλλά έχει, επίσης, χρησιμοποιηθεί για την κατασκευή εκρηκτικών συσκευών από τρομοκράτες, όπως ο βομβιστής της Οκλαχόμα, Τίμοθι Μακβέι, το 1995, και το Ισλαμικό Κράτος.
Οι πωλήσεις νιτρικού αμμωνίου στις Ηνωμένες Πολιτείες υπάγονται σε κανόνες και πολλές ευρωπαϊκές χώρες απαιτούν την ανάμιξή του με άλλες ουσίες για να καταστεί λιγότερο ισχυρό.
Ο γενικός διευθυντής του λιμανιού της Βηρυτού, Χασάν Κοράιτεμ, δήλωσε σε συνέντευξή του ότι αξιωματούχοι τελωνείων και ασφαλείας υπέβαλαν επανειλημμένα αιτήματα στα δικαστήρια του Λιβάνου για μετακίνηση του επικίνδυνου υλικού. «Αλλά δεν συνέβη τίποτα», είπε.
«Μας είπαν ότι θα το φορτίο θα πωλείτο σε δημοπρασία», πρόσθεσε. «Αλλά η δημοπρασία δεν έγινε ποτέ και το δικαστικό σώμα δεν ενήργησε ποτέ»
Ο Κοράιτεμ, ο οποίος είναι υπεύθυνος για το λιμάνι εδώ και 17 χρόνια, είπε ότι όταν άκουσε για πρώτη φορά την έκρηξη την Τρίτη, πίστευε ότι μπορεί να είναι αεροπορική επίθεση.
Δεν είχε ιδέα τι προκάλεσε την αρχική πυρκαγιά στη μονάδα αποθήκευσης που προηγήθηκε της δεύτερης, πολύ μεγαλύτερης έκρηξης, είπε. Τέσσερις από τους υπαλλήλους του πέθαναν στην έκρηξη. «Δεν είναι η ώρα να κατηγορήσουμε κάποιον», είπε. «Ζούμε μια εθνική καταστροφή».
Αλλά για πολλούς Λιβανέζους, η ιστορία αυτή είναι ένα ακόμη σημάδι της χρόνιας κακοδιαχείρισης μιας άρχουσας τάξης που οδήγησε τη χώρα σε μια τιμωρητική οικονομική κρίση φέτος.
Ο Προκόσεφ, ο οποίος είπε ότι του χρωστάνε ακόμα 60.000 δολάρια σε μισθούς, έριξε το φταίξιμο στον Γκρεχούτσκιν και στους Λιβανέζους αξιωματούχους, οι οποίοι επέμεναν να θέσουν πρώτα το σκάφος υπό περιορισμό και στη συνέχεια να διατηρήσουν το νιτρικό αμμώνιο στο λιμάνι «αντί να το απλώσουν στα χωράφια τους».
«Θα μπορούσαν να είχαν πολύ καλές καλλιέργειες αντί για μια τεράστια έκρηξη», είπε.
Οσον αφορά το Rhosus, ο Προκόσεφ έμαθε από φίλους που έπλευσαν στη Βηρυτό ότι είχε βυθιστεί στο λιμάνι το 2015 ή το 2016, αφού πήρε νερό στο κατάστρωμα, είπε.
Η μόνη έκπληξή του όταν άκουσε αυτό, πρόσθεσε, ήταν ότι δεν είχε βυθιστεί νωρίτερα.
Βουλγαρική εταιρεία η ιδιοκτήτρια
Το φορτηγό πλοίο Rhosus, είναι ιδιοκτησίας μιας βουλγαρικής εταιρείας, δήλωσε στο Sputnik ο Νικολάι Σουκάνοφ, ο επικεφαλής του περιφερειακού παραρτήματος της Ενωσης Ρώσων Ναυτικών.
«Σύμφωνα με επίσημα έγγραφα, από τον Αύγουστο του 2014, ιδιοκτήτρια εταιρεία είναι η βουλγαρική Briar Wood Corporation, η οποία είναι καταγεγραμμένη ως ιδιοκτήτρια. Όταν χρησιμοποιείται μια ‘σημαία ευκαιρίας’, ο πραγματικός ιδιοκτήτης του πλοίου είναι δύσκολο να βρεθεί (σ.σ: σημαία ευκαιρίας ή σημαία ευκολίας, σύμφωνα με τον ορισμό που έδωσε ο ΟΟΣΑ το 1959, χαρακτηρίζεται η σημαία κάποιων χωρών, οι νόμοι των οποίων επιτρέπουν και επί της ουσίας διευκολύνουν τα νηολογημένα υπό τη σημαία τους πλοία ξένης πλοιοκτησίας). Τα έγγραφα συντάσσονται με τρόπο που δεν επιτρέπει στον ιδιοκτήτη του πλοίου να θεωρηθεί υπεύθυνος... Αν υπήρχε ανάγκη να βρεθεί ο αληθινός ιδιοκτήτης, δεν θα βρισκόταν το όνομά του μέσα από τα επίσημα έγγραφα», εξήγησε ο Σουκάνοφ.
Το ισπανικό υπουργείο Μεταφορών ανέφερε νωρίτερα ότι το Rhosus, ιδιοκτησίας της εταιρείας Teto Shipping Ltd., κρατήθηκε τον Ιούλιο του 2013 στο λιμάνι της ισπανικής πόλης Σεβίλλη, από την οργάνωση του Μνημονίου των Παρισιών (Paris MoU). Το ΜΣ του Παρισιού είναι μια διοικητική συμφωνία μεταξύ 27 Λιμενικών Αρχών και καλύπτει τα ύδατα των ευρωπαϊκών παράκτιων κρατών και τη βορειοατλαντική λεκάνη από τη Βόρεια Αμερική προς την Ευρώπη.
Σκοπός της είναι να σταματήσει τη λειτουργία των υποβαθμισμένων πλοίων μέσω ενός εναρμονισμένου συστήματος ελέγχου από το κράτος λιμένα. Πάνω από 18.000 επιθεωρήσεις διενεργούνται ετησίως επί αλλοδαπών πλοίων στους λιμένες του ΜΣ και διασφαλίζουν ότι τα πλοία αυτά ανταποκρίνονται στα διεθνή πρότυπα ασφάλειας, την ασφάλεια και τα περιβαλλοντικά πρότυπα, καθώς και ότι τα μέλη του πληρώματος έχουν ικανοποιητικές συνθήκες διαβίωσης και εργασίας.
«Εύλογα η Βηρυτός έδωσε προσοχή στην κατάσταση του πλοίου, διαπίστωσε τεχνικής φύσης ζητήματα και ανέφερε ότι ήταν απαραίτητο να επανέλθει στο φυσιολογικό η κατάσταση του Rhosus, αλλά ο ιδιοκτήτης του πλοίου απάντησε ότι δεν είχε χρήματα, εγκατέλειψε το πλοίο και στη συνέχεια οι αρχές αποφάσισαν να μεταφέρουν το φορτίο του στην αποθήκη», κατέληξε ο Σουκάνοφ.
Διαψεύσεις για τα περί «κυπριακού διαβατηρίου»
Στο μεταξύ, διαψεύδει το υπουργείο Εσωτερικών της Κύπρου την πληροφορία ότι ο ιδιοκτήτης του πλοίου Rhosus είναι κάτοχος κυπριακού διαβατηρίου.
Οπως τονίζεται σε ανάρτηση στον επίσημο λογαριασμό του υπουργείου στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης, το Υπουργείο Εσωτερικών θα ήθελε να διαψεύσει δημοσιεύματα και πληροφορίες στον ημερήσιο Τύπο που φέρουν τον ιδιοκτήτη του πλοίου Rhosus ότι είναι κάτοχος κυπριακού διαβατηρίου.
(με πληροφορίες από ΑΠΕ, New York Times)