Και οι δυο ύμνησαν τη μορφή της μάνας στην τέχνη τους. Σ’εκείνη, η γονιμότητα, το μητρικό φίλτρο, η λαχτάρα για την τύχη του παιδιού μπροστά στη φρίκη του πολέμου, του οποίου τις χαρακιές έφερε βαθιά στην ψυχή της, διαστέλλουν τα μητρικά βλέφαρα, μεγεθύνουν τις κόρες, κάνουν ολόκληρο το πρόσωπο μόνο μάτια, μάτια ολάνοιχτα παράθυρα. Αυτός, πάλι, έσωσε στον χαλκό την «κυρα-Βγένα», την αγρότισσα μάνα του, δίνοντάς μας στον περίβολο της Βουλής και στην Αίγινα, απέναντι από το μουσείο του, την αρχετυπική εικόνα της Ελληνίδας μάνας.
Η Βάσω Κατράκη και ο Χρήστος Καπράλος είδαν τις διαδρομές της ζωής τους να διασταυρώνονται συχνά. Hταν φίλοι και, κατά ένα τρόπο, συνοδοιπόροι καθώς ανήκαν στην ίδια γενιά, έζησαν στερήσεις και κακουχίες, έβλεπαν στην τέχνη τις ίδιες αρχές και αξίες. Μια έκθεση που φιλοξενείται στην αίθουσα τέχνης Roma στο Κολωνάκι, τους κάνει να συναντηθούν ακόμη μία φορά, έτσι ώστε το κοινό να χαρεί αυτή την ιστορική ζεύξη με το βαθύ εικαστικό τους αποτύπωμα που παραμένει ζωντανό, σύγχρονο.
Και οι δύο ξεκινούν από μια μεγάλη αγάπη για τον άνθρωπο κι αυτήν εκφράζουν με την τέχνη τους. Ο άνθρωπος την ώρα της βιοπάλης και του αγώνα, ο μαχητής και ο εργάτης, χάνουν τα ατομικά χαρακτηριστικά τους και ανάγονται σε συμβολικές εικόνες. «Ελεγείες σε πέτρα και μέταλλο» τιτλοφορείται η έκθεση, φέρνοντας σε διάλογο την κορυφαία χαράκτρια του τόπου με τον σπουδαίο γλύπτη.
Η Κατράκη, περίπου στα 1955, ανακαλύπτει την πέτρα. Δύσκολο και τραχύ υλικό και μάλιστα για τα χέρια μιας γυναίκας. Αλλά η Βάσω δεν ήταν μια οποιαδήποτε γυναίκα. Διαθέτει πείσμα. Νιώθει πως πρέπει να κατακτήσει τη χάραξη σε πέτρα. Κι ενώ το ξύλο της έδινε τη μορφή με δυο γραμμές, δυο χρώματα, δηλαδή το μαύρο και το άσπρο, η σκαλισμένη πέτρα με το ιδιότυπο χρώμα της αποκτάει και τη διάσταση του βάθους, όπου το φως παίρνει τις αποχρώσεις που αναδείχνουν και ενεργοποιούν το σχέδιο. Ετσι βρέθηκε κοντά στην αντίληψη του γλυπτού και απέκτησε διεθνή φήμη δουλεύοντας τον ψαμμίτη, ένα υλικό που λίγοι χαράκτες ώς τότε χρησιμοποιούσαν.
Ο Καπράλος, αντίστοιχα, στα μικρής κλίμακας γλυπτά του, στις λιθογραφίες αλλά και στα σχέδια, τα οποία συμπεριλαμβάνονται στην έκθεση, δεν αποζητά την πρωτοτυπία, αλλά επιβάλλεται με τη σχεδιαστική λιτότητα και την εξπρεσιονιστική ένταση της απόδοσής τους. Και είναι χαρακτηριστικό ότι η αφαιρετικότητα και οι αδρές γραμμές στο πλαστικό του ιδίωμα παραπέμπουν στην αισθητική της προκλασικής ελληνικής τέχνης.
Και οι δυο τους γίνονται μεγάλοι καθώς σμιλεύουν την τέχνη τους μέσα από τα ριζώματα του τόπου, απ’ όπου έχουν κοινές καταβολές. Η μεν Κατράκη από το Αιτωλικό, ο δε Καπράλος από το Παναιτώλιο. Μαζί εκπροσωπούν εκείνη την καλλιτεχνική έκφραση που αντανακλά με τον πιο ώριμο τρόπο την ταυτότητα της πατρίδας. Μια ελεγεία στα παθήματα και τις μαρτυρικές μνήμες του ελληνισμού.
«Μ′ ενδιαφέρει να έρθω σε όσο γίνεται πληρέστερη επικοινωνία με τους ανθρώπους, να τους μιλήσω με τη γλώσσα τους. Αυτή είναι η πιο μεγάλη καταξίωση του έργου ενός καλλιτέχνη. Πού θα μιλήσω, στο κενό;» αναρωτιέται η Κατράκη που πάλευε επάνω στην πέτρα τις αγωνίες και την άσβεστη καλλιτεχνική φλόγα της. «Δεν διαλέγω ορισμένα θέματα, μα βιώματα. Κι αυτά μπορούν να έρχονται είτε απ’ τη χώρα που ζεις είτε απέξω, φτάνει να είναι ανθρώπινα. Κείνο που καταστρέφει τον καλλιτέχνη είναι το κυνήγι της πρωτοτυπίας. Εχουμε να εκφράσουμε το αίσθημά μας. Δεν πρέπει να ψάχνεις εξωτερικά στοιχεία για να κάνεις εντύπωση. Το έργο σου ολόκληρο θα σου δώσει την οριστική σου θέση».
Από το σύνολο του σπουδαίου έργου της η Roma gallery φέρνει πέντε πρωτόλειες μήτρες, που ορθώνονται στον χώρο σαν μνημειακά γλυπτά. Επίσης, παρουσιάζονται μελέτες και σπουδές για συνθέσεις όπως η «Πτώση του Καραϊσκάκη» και η «Επέλαση», ενώ εντυπωσιάζει η μεγάλη θεματική ενότητα για τα «Αλογα» από τις αρχές της δεκαετίας του 1960.
«Χρήστος Καπράλος (1909-1993) και Βάσω Κατράκη (1914-1988): Ελεγείες σε πέτρα και μέταλλο»: Roma gallery, Ρώμα 5, Κολωνάκι. Διάρκεια έκθεσης: έως 31 Ιουλίου
