Πέντε αιώνες μετά τον πρόωρο θάνατο του Ραφαήλ, σε ηλικία 37 ετών, η Εθνική Πινακοθήκη του Λονδίνου τιμά τον μεγάλο καλλιτέχνη της Αναγέννησης με μια έκθεση blockbuster η οποία είχε αρχικά προγραμματιστεί για το 2020 (επετειακό έτος) και αναβλήθηκε λόγω πανδημίας.
Ενενήντα έργα, 29 εκ των οποίων πίνακες, ξετυλίγουν το εύρος του ταλέντου του, συμπεριλαμβανομένων των σχεδίων του για γλυπτά και ταπισερί. Μεταξύ αυτών και μια νέα ανακάλυψη, μια σπουδή του 1512-13 πάνω σε μια μικρή σύνθεση της Αγίας Οικογένειας την οποία οι επιμελητές έχουν αποδώσει στον ίδιο και όχι στο εργαστήριό του.
«Ο Ραφαήλ ήταν ο πιο διάσημος καλλιτέχνης στη Ρώμη και ένας από τους διασημότερους στην Ευρώπη όταν πέθανε, και έγινε αμέσως θρύλος», σημειώνει ο Ματίας Γουίβελ, ένας από τους τρεις επιμελητές της έκθεσης. «Είναι μέρος του DNA της δυτικής εικαστικής παράδοσης, το κέντρο του κανόνα», πρόσθεσε.
Η Εθνική Πινακοθήκη του Λονδίνου άρχισε να σχεδιάζει την έκθεση το 2015. Επρόκειτο να εγκαινιαστεί το φθινόπωρο του 2020 στον απόηχο της μεγαλύτερης αναδρομικής έκθεσης που έχει διοργανωθεί ποτέ, στο Scuderie del Quirinale της Ρώμης. Η ιστορία είναι γνωστή: Συνολικά 200 έργα - δάνεια από τα μεγαλύτερα μουσεία του κόσμου (Λούβρο, Πινακοθήκη Ουφίτσι, Βρετανικό Μουσείο, ΜοΜΑ, Μουσείο Βατικανού, Μουσείο Πράδο) συγκεντρώθηκαν στη Ρώμη, για την επέτειο των 500 ετών από τον θάνατο του ζωγράφου - σούπερ σταρ της Αναγέννησης. Η έκθεση άνοιξε στις 4 Μαρτίου 2020 και έκλεισε μέσα σε μόλις πέντε ημέρες, καθώς η πανδημία άρχισε να επελαύνει στην Ιταλία. Άνοιξε ξανά τον Ιούνιο με αυστηρούς περιορισμούς όχι μόνο όσον αφορά στον αριθμό των επισκεπτών, αλλά ακόμη και τον χρόνο παραμονής στις αίθουσες.
Ωστόσο, το φθινόπωρο του 2020, η Εθνική Πινακοθήκη του Λονδίνου ανέβαλε την έκθεση, επίσης λόγω πανδημίας. «Το μουσείο έκλεισε τρεις φορές, συνεπώς ο αριθμός των επισκεπτών μειώθηκε δραματικά», σημειώνει ο διευθυντής της Εθνικής Πινακοθήκης του Λονδίνου, Γκαμπριέλε Φινάλντι.
«Έχουμε περάσει μεγάλη αναταραχή. Ο Ραφαήλ είναι ένα ευπρόσδεκτο αντίδοτο, ιδιαίτερα επειδή ο κόσμος του είναι ένα σύμπαν αρμονίας και ειρηνικών μορφών», λέει ο κ. Φινάλντι για την έκθεση «Credit Suisse Exhibition: Raphael» που εγκαινιάστηκε τον Απρίλιο και ολοκληρώνεται στις 31 Ιουλίου.
Ο Ραφαήλ γεννήθηκε στην πόλη Ουρμπίνο της κεντρικής Ιταλίας. Η μητέρα του πέθανε όταν ήταν 8 ετών και ο πατέρας του, ζωγράφος στην αυλή του δούκα του Ουρμπίνο, πέθανε όταν ο Ραφαήλ ήταν 11 ετών. Το παιδί μεγάλωσε ο θείος του, ο οποίος ήταν ιερέας, και άρχισε να ζωγραφίζει στο εργαστήριο της οικογένειας από μικρή ηλικία. Ήταν τόσο προικισμένος που έλαβε την πρώτη του γνωστή παραγγελία σε ηλικία 17 ετών. Από τότε, ήταν συνεχώς σε κίνηση, ταξιδεύοντας όπου τον καλούσαν οι πάτρονες και οι παραγγελίες του.
Η έκθεση στην Εθνική Πινακοθήκη του Λονδίνου δεν συγκεντρώνει το σύνολο των αριστουργημάτων του Ραφαήλ, ωστόσο διαθέτει αρκετά. Περιλαμβάνει δάνεια από το Λούβρο, την Εθνική Πινακοθήκη της Ουάσιγκτον, το Μουσείο Πράδο, την Πινακοθήκη Ουφίτσι και τα Μουσεία του Βατικανού.
Ήταν «χαρισματικός και συνεχώς περιτριγυρισμένος από ανθρώπους», αλλά και «πολύ φιλόδοξος» και κάπως προσβλητικός, λέει ο Γουίβελ για τον Ραφαήλ. Στην ηλικία των 23 ετών, έκανε την αυτοπροσωπογραφία του -περιλαμβάνεται στην έκθεση-, όπου απεικονίζεται με μακριά μαλλιά και σκούρο καπέλο, ενώ ρίχνει μια λοξή ματιά στον θεατή. Ακόμη πιο ασυνήθιστο ήταν το γεγονός ότι μόλις στα 30 του χρόνια, ξόδεψε ένα μεγάλο ποσό για να εξασφαλίσει έναν μαρμάρινο τάφο μέσα στο Πάνθεον της Ρώμης, όπου είναι θαμμένος.
Η γοητεία του Ραφαήλ και η ικανότητα του να δικτυώνεται του έδωσαν τη δυνατότητα να εξασφαλίσει μια από τις πιο σημαντικές καλλιτεχνικές παραγγελίες όλων των εποχών: τις τοιχογραφίες στο Stanze della Segnatura, τα τέσσερα δωμάτια στα παπικά διαμερίσματα, κοντά στην Καπέλα Σιστίνα. Εκείνη την περίοδο δε, είχε γίνει γνωστό ότι «πήρε ιδέες από τον Μιχαήλ Άγγελο και τις χρησιμοποιούσε χωρίς την άδειά του», προς ενόχληση του μεγάλου Δασκάλου.
Ο Ραφαήλ απολάμβανε το status του σούπερ σταρ για περισσότερους από τρεις αιώνες μετά το θάνατό του (η ακριβής αιτία του οποίου παραμένει άγνωστη, παρά τη θεωρία της ξέφρενης ερωτικής δραστηριότητας του Τζόρτζιο Βαζάρι).
Μέχρι τα μέσα του 19ου αιώνα, ο Ραφαήλ «θεωρούνταν όπως ο Σαίξπηρ στη λογοτεχνία» και «αναγνωριζόταν ως ο μεγαλύτερος ζωγράφος όλων των εποχών», είπε ο Κρίστιαν Κλάινμπαμπ, συγγραφέας μελέτης για τον Ραφαήλ και καθηγητής της ιταλικής αναγεννησιακής τέχνης στο Κρατικό Πανεπιστήμιο του Οχάιο. Ωστόσο, μια κλίκα Βρετανών ζωγράφων, ποιητών και κριτικών με επικεφαλής τον κριτικό Τζον Ράσκιν, τον σημαντικότερο κριτικό της βικτοριανής εποχής, διαφώνησε με την εξιδανίκευση του Ραφαήλ ως ενσάρκωσης ενός «πολύ κλασικιστικού, πολύ ορθολογικού» στυλ, οδηγώντας στην «πτώση» του.
Το πρόβλημα πάντως στην περίπτωση του Ραφαήλ ήταν η ελάχιστη άμεση τεκμηρίωση για τη ζωή του: τα περισσότερα από τα γραπτά του χάθηκαν, σε αντίθεση με εκείνα του Λεονάρντο Ντα Βίντσι, για παράδειγμα, οι σημειώσεις του οποίου συνέβαλαν στον χαρακτηρισμό του ως ιδιοφυΐα της Αναγέννησης. Όμως οι μελετητές του έχουν αρχίσει να «βλέπουν πέρα από τον Ραφαήλ των πορσελάνινων ειδωλίων» και να επικεντρώνονται σε πτυχές του έργου του που δεν έχουν τόσο αναλυθεί, όπως τα πορτρέτα.
Με πληροφορίες από The New York Times