Ανταπόκριση - Βρυξέλλες
Οι σχέσεις της ΕΕ με την Τουρκία εξαρτώνται από τη στάση της τελευταίας όσον αφορά τον σεβασμό των κυριαρχικών δικαιωμάτων των κρατών μελών της ΕΕ, τις σχέσεις καλής γειτονίας με την Ελλάδα, την επίλυση του Κυπριακού ζητήματος, βάσει των ψηφισμάτων του ΟΗΕ, και της σταθερότητας και ασφάλειας στην Ανατολική Μεσόγειο. Αυτές είναι από τις βασικές προϋποθέσεις για την επίτευξη μια θετικής ατζέντας που θα προωθεί μια αμοιβαία επωφελή σχέση της ΕΕ με την Τουρκία, σύμφωνα με τις δηλώσεις του Ύπατου Εκπρόσωπου της ΕΕ Ζοζέπ Μπορέλ κατά την παρουσίαση της από κοινού με την Κομισιόν (Επίτροπος Γειτονίας και Διεύρυνσης, Όλιβερ Βάρχει), έκθεσης η οποία δημοσιεύθηκε σήμερα με θέμα την κατάσταση των πολιτικών, οικονομικών και εμπορικών σχέσεων ΕΕ-Τουρκίας.
Η σύνταξη της έκθεσης έγινε έπειτα από οδηγία των 27 ηγετών κατά τη σύνοδο κορυφής του Ιουνίου του 2023 προς την Κομισιόν και τον Ύπατο Εκπρόσωπο, και είναι ξεχωριστή από την τακτική ετήσια έκθεση για την ενταξιακή πορεία που δημοσιεύθηκε τον περασμένο μήνα. Η έκθεση θα συμβάλει στη συζήτηση για τις ευρωτουρκικές σχέσεις που θα έχουν οι ηγέτες των κρατών μελών στο Ευρωπαϊκό Συμβούλιο του Δεκεμβρίου.
«Η ΕΕ διατηρεί στρατηγικό συμφέρον για ένα σταθερό και ασφαλές περιβάλλον στην Ανατολική Μεσόγειο...η Ευρωπαϊκή Επιτροπή και ο Ύπατος Εκπρόσωπος συνιστούν να γίνουν πρόσθετα βήματα προς την κατεύθυνση της εποικοδομητικής δέσμευσης σε βασικούς τομείς συνεργασίας, με προοδευτικό, αναλογικό και αναστρέψιμο τρόπο και βάσει της καθορισμένης αιρεσιμότητας από το Ευρωπαϊκό Συμβούλιο, παραμένοντας παράλληλα αποφασισμένοι να χρησιμοποιήσουν τα μέσα και τις επιλογές που διαθέτει η ΕΕ για την προάσπιση των συμφερόντων της ΕΕ και των κρατών μελών της» τονίζεται στην ανακοίνωση.
Ο Μπορέλ υπογράμμισε αρκετές φορές ότι η Τουρκία είναι σημαντικός εταίρος και σημείωσε τη βελτίωση των σχέσεων ανάμεσα στην Ελλάδα και την Τουρκία, ωστόσο τόνισε πως η στάση της Άγκυρας στο Κυπριακό εξακολουθεί να αποτελεί ζήτημα για τις σχέσεις της με την ΕΕ αλλά και για τη σταθερότητα στην Ανατολική Μεσόγειο.
Σε ερώτηση του ΚΥΠΕ (Κυπριακό Πρακτορείο Ειδήσεων) και του ανταποκριτή του κ. Γιώργο Κακούρη, για το πώς αξιολογεί την προώθηση της λύσης δύο κρατών στην Κύπρο από την Τουρκία ο κ. Μπορέλ δήλωσε ότι η θέση της Ευρωπαϊκής Ένωσης όσον αφορά τη βάση λύσης στο Κυπριακό δεν έχει αλλάξει και σημείωσε πως οι όποιες εισηγήσεις γίνονται στην έκθεση για βελτίωση των σχέσεων δεν αποτελούν «δώρο για την Τουρκία» αλλά αφορούν την προώθηση της ειρήνης και της σταθερότητας στην Ανατολική Μεσόγειο.
Για το Κυπριακό ο Μπορέλ υποστήριξε την ταχεία επανέναρξη των διαπραγματεύσεων και εξέφρασε την ετοιμότητα της ΕΕ να διαδραματίσει ενεργό ρόλο στην επίλυσή του και να υποστηρίξει όλα τα στάδια της διαδικασίας υπό την ηγεσία των Ηνωμένων Εθνών. «Η δέσμευση της ΕΕ και η υποστήριξη στο Κυπριακό αποτελεί απαραίτητη προϋπόθεση για την αποκλιμάκωση των εντάσεων στην περιοχή» τονίζεται μεταξύ άλλων στην έκθεση.
Επίσης όσον αφορά τη στάση της Τουρκίας στον πόλεμο Ρωσίας - Ουκρανίας, χαρακτήρισε την Τουρκία ως χώρα «κλειδί» για τη Μαύρη Θάλασσα, όμως σχολίασε την ανάγκη να συμβαδίσει με το θέμα των κυρώσεων που επιβάλλει η ΕΕ στην Ρωσία.
Στην έκθεση γίνεται αναφορά και στη στάση της Άγκυρας στη Μέση Ανατολή και συγκεκριμένα στις τοποθετήσεις του ηγέτη της Τουρκίας υπέρ της Χαμάς επισημαίνοντας πως αυτές οι θέσεις έρχονται σε αντίθεση με τις αρχές της ΕΕ. Ωστόσο σε ερώτηση για το εάν η Τουρκία μπορεί να διαδραματίσει ρόλο στις εξελίξεις στη Μέση Ανατολή, ο Μπορέλ είπε πως αν και η Τουρκία διαδραματίζει ρόλο σε κάθε σύγκρουση στην περιοχή, φέρνοντας για παράδειγμα τη Λιβύη, εκτίμησε πως η Άγκυρα θα μπορούσε να συνδράμει προς την κατεύθυνση της επίλυσης του Παλαιστινιακού ζητήματος μέσω της λύσης των δύο κρατών.
Επιπλέον στην έκθεση γίνεται σαφής αναφορά για την κατάσταση των ανθρωπίνων δικαιωμάτων στην Τουρκία αλλά και για το κράτος δικαίου, με την επισήμανση ότι η βελτίωση της κατάστασης σε αυτούς τους τομείς είναι καθοριστικής σημασίας για τις σχέσεις των δύο μερών.
Πιο αναλυτικά για Ελλάδα και Κύπρο...
Ανατολική Μεσόγειος - Σχέσεις Ελλάδας - Τουρκίας
Οι σχέσεις μεταξύ Ελλάδας και Τουρκίας επιδεινώθηκαν μέχρι τις αρχές του 2023 με εχθρική ρητορική,παραβιάσεις του ελληνικού εθνικού εναέριου χώρου, συμπεριλαμβανομένων υπερπτήσεων σε ελληνικές κατοικημένες περιοχές και απειλητικές δηλώσεις σχετικά με την κυριαρχία των ελληνικών νησιών.
Μετά τους καταστροφικούς σεισμούς στην Τουρκική Δημοκρατία στις 6 Φεβρουαρίου 2023, υπήρξε σημαντική βελτίωση των σχέσεων. Η Ελλάδα παρείχε γρήγορα ανθρωπιστική βοήθεια και στήριξη στην Τουρκική Δημοκρατία, ενώ ακολούθησαν αρκετές τηλεφωνικές επικοινωνίες και συναντήσεις υψηλού επιπέδου.
Από τον Φεβρουάριο του 2023, οι παραβιάσεις του ελληνικού εθνικού εναέριου χώρου μειώθηκαν δραστικά και δεν αναφέρθηκαν πτήσεις τουρκικών μαχητικών αεροσκαφών πάνω από ελληνικές κατοικημένες περιοχές.
Οι συναντήσεις σε επίπεδο υπουργών και σε επίπεδο ηγετών εντατικοποιήθηκαν.
Η Ελλάδα και η Τουρκία συμφώνησαν να αξιοποιήσουν τη θετική δυναμική
και ενεργοποίησαν πολλαπλούς διαύλους επικοινωνίας, συμπεριλαμβανομένης της πραγματοποίησης μιας συνεδρίασης του Συμβουλίου Συνεργασίας Υψηλού Επιπέδου, μετά από διακοπή αρκετών ετών.
Από τον Ιούνιο του 2021, δεν υπήρξαν μη εγκεκριμένες δραστηριότητες γεώτρησης από την Τουρκική Δημοκρατία στην Ανατολική Μεσόγειο, συμπεριλαμβανομένων των περιοχών που περικλείουν τμήματα των Αποκλειστικών Οικονομικών Ζωνών της Ελλάδας και της Κύπρου.
Η οριοθέτηση της υφαλοκρηπίδας και των Αποκλειστικών Οικονομικών Ζωνών δεν έχει αντιμετωπιστεί μέσω διαλόγου και διαπραγματεύσεων με καλή πίστη, σύμφωνα με το διεθνές δίκαιο, συμπεριλαμβανομένης της Σύμβασης των Ηνωμένων Εθνών για το Δίκαιο της Θάλασσας (UNCLOS), και με προσφυγή, αν χρειαστεί, στο Διεθνές Δικαστήριο.
Αδιαμφισβήτητη δέσμευση στις σχέσεις καλής γειτονίας, στις διεθνείς συμφωνίες και στην αρχή της ειρηνικής επίλυσης των διαφορών σύμφωνα με τον Χάρτη των Ηνωμένων Εθνών, καθώς και στην αποχή από μονομερείς ενέργειες που αντιβαίνουν στα συμφέροντα της ΕΕ, παραβιάζουν το διεθνές δίκαιο και τα κυριαρχικά δικαιώματα των κρατών μελών της ΕΕ, εξακολουθεί να αποτελεί βασική προϋπόθεση για τη διασφάλιση ενός σταθερού και ασφαλούς περιβάλλοντος στην Ανατολική Μεσόγειο και την ανάπτυξη μιας συνεργατικών και αμοιβαία επωφελών σχέσεων μεταξύ της ΕΕ και της Τουρκίας.
Κυπριακό ζήτημα
Το ζήτημα της επίλυσης του Κυπριακού αποτελεί βασικό στοιχείο των έντονων διαφωνιών της Τουρκίας με την ΕΕ στην Ανατολική Μεσόγειο.
Η κατάσταση στην Κύπρο συνέχισε να επιδεινώνεται λόγω των επίμονων προσπαθειών της Τουρκίας και της της τουρκοκυπριακής ηγεσίας να υπονομεύσουν τη βάση της επίλυσης του Κυπριακού ζητήματος, που κατοχυρώνεται στο πλαίσιο του ΟΗΕ (δικοινοτική και διζωνική ομοσπονδία με πολιτική ισότητα, σύμφωνα με τα σχετικά ψηφίσματα του Συμβουλίου Ασφαλείας του ΟΗΕ).
Σε αυτό το πλαίσιο, η Τουρκική Δημοκρατία και η τουρκοκυπριακή ηγεσία ενέτειναν τις προσπάθειες για την επιδίωξη της αναγνώριση της λεγόμενης «Τουρκικής Δημοκρατίας της Βόρειας Κύπρου» σε διεθνείς οργανισμούς, όπως ο Οργανισμός Τουρκογενών Κρατών (OTS), καθώς και μονομερείς ενέργειες ιδίως στα Βαρώσια, κατά παράβαση των ψηφισμάτων του Συμβουλίου Ασφαλείας του ΟΗΕ.
Η Τουρκία συνέχισε να επικρίνει την απόφαση του Συμβουλίου Ασφαλείας του ΟΗΕ να ανανεώσει την εντολή της Ειρηνευτικής Δύναμης στην Κύπρο (ΟΥΝΦΙΚΥΠ) χωρίς τη συγκατάθεση της τουρκοκυπριακής κοινότητας.
Η ΕΕ παραμένει πλήρως προσηλωμένη σε μια συνολική διευθέτηση του κυπριακού προβλήματος, στο πλαίσιο πλαίσιο του ΟΗΕ και σύμφωνα με το κεκτημένο της ΕΕ και τις αρχές με βάση τις οποίες η ΕΕ ιδρύθηκε.
Η ΕΕ έχει καλέσει, πιο πρόσφατα στα συμπεράσματα του Ευρωπαϊκού Συμβουλίου του Ιουνίου 2023, για την ταχεία επανέναρξη των διαπραγματεύσεων και εξέφρασε την ετοιμότητα να διαδραματίσει ενεργό ρόλο προκειμένου να υποστηρίξει όλα τα στάδια της διαδικασίας υπό την ηγεσία των Ηνωμένων Εθνών και να εντείνει την πρακτική της υποστήριξη για τη διευκόλυνση μιαςσυνολική διευθέτηση, με όλα τα κατάλληλα μέσα που διαθέτει.
Η δέσμευση της ΕΕ και η υποστήριξη στο Κυπριακό αποτελεί απαραίτητη προϋπόθεση για την αποκλιμάκωση των εντάσεων στην περιοχή.
Η ΕΕ εκφράζει συνεχώς την υποστήριξή της προς την ηγεσία του ΟΗΕ όσον αφορά μια ανανεωμένη προσπάθεια για να φέρει τις δύο πλευρές στο τραπέζι των διαπραγματεύσεων και, εν προκειμένω, στην έκκληση για τον διορισμό ενός απεσταλμένου του ΟΗΕ.
Η ΕΕ είναι έτοιμη να στηρίξει τη διαδικασία του ΟΗΕ.
Σημειώθηκε κάποια πρόοδος στις συμφωνίες για την εφαρμογή των μέτρων οικοδόμησης εμπιστοσύνης (ΜΟΕ), τα οποία αποτελούν το κλειδί για τη δημιουργία ενός περιβάλλοντος που ευνοεί την οικοδόμηση εμπιστοσύνης. Ωστόσο, απαιτούνται περισσότερες προσπάθειες για να δοθεί ο αναγκαίος δυναμισμός στη διαδικασία διευθέτησης.
Εφαρμογή του καθεστώτος της ΕΕ για την προστατευόμενη ονομασία προέλευσης (ΠΟΠ) χαλλούμι/ελίμι, θα μπορούσε να αποτελέσει θετικό παράδειγμα για περαιτέρω δικοινοτική συνεργασία και οικοδόμηση εμπιστοσύνης, συμπεριλαμβανομένης της υποστήριξης και του οικονομικού οφέλους που μπορεί να προκύψει για τις τουρκοκυπριακές επιχειρήσεις, που συνδέονται με το πρόοδο στη συμμόρφωση με τα πρότυπα της ΕΕ.
Η ΕΕ θα συνεχίσει να στηρίζει και να ενισχύει τέτοιου είδους προσπάθειες μέσω των μέσων και των πολιτικών της προς την τουρκοκυπριακή κοινότητα και ιδίως προς την κοινωνία των πολιτών.
Η συνολική στάση της Τουρκίας στο Κυπριακό και η μη αναγνώριση της Κυπριακής Δημοκρατίας συνεχίζει να εμποδίζει διάφορους τρόπους συνεργασίας, μεταξύ άλλων στους τομείς της ασφάλειας και της άμυνας.
Η Τουρκική Δημοκρατία πρέπει να επαναβεβαιώσει τη δέσμευσή της στις συνομιλίες για την επίλυση του Κυπριακού υπό την ηγεσία των Ηνωμένων Εθνών, σύμφωνα με τα σχετικά ψηφίσματα του ΟΗΕ, συμπεριλαμβανομένων των εξωτερικών πτυχών τους.
Ως εκ τούτου η αξιοποίηση του πλήρους δυναμικού μια θετικής ατζέντας με την Τουρκική Δημοκρατία θα παραμείνει εξαιρετικά δύσκολη στην απουσία λύσης του κυπριακού ζητήματος.