Η Xώρα της Άνδρου σαν να πήρε από το χρώμα της παλέτας του Γιάννη Τσαρούχη και μετατράπηκε σε ένα μνημειακών διαστάσεων «τσαρουχικό» σκηνικό. Τον τόνο δίνει το Iδρυμα Κυδωνιέως, όπου εγκαινιάστηκε με κάθε επισημότητα αφιερωματική έκθεση στο έργο του ζωγράφου.
Χτισμένο το ’37, το σπίτι του Πέτρου και της Μαρίκας Κυδωνιέως φέρει όλη την ατμόσφαιρα που συγκινούσε τον Τσαρούχη κι έτσι μας παραδόθηκε σε πολλά έργα του, αλλά και στο σπίτι που σώζεται πια ως μουσείο στο Μαρούσι.
Σε αυτό συνετέλεσε όχι μόνο η συλλογή έργων του Δημήτρη Τσίτουρα, αλλά και οι «πινελιές» που πλαισιώνουν τα έργα, δίνοντας μια σκηνογραφική αντίληψη, απολύτως συντονισμένη με το πνεύμα του δημιουργού.
Ο Τσίτουρας, όπως χαρακτηριστικά δήλωσε στους δημοσιογράφους, «άδειασε» το σαλόνι του σπιτιού του, μεταφέροντας στην Aνδρο έπιπλα που απηχούν το κλίμα ενός νεοκλασικού: ξύλινα τραπέζια και σκαλιστές πολυθρόνες, λουλούδια μουράνο από τη δεκαετία του ’50 και ένα χρυσό ρολόι τοίχου, φιλοτεχνημένο στις άκρες του με τις τέσσερις εποχές από το χέρι του ζωγράφου, όλα εισάγουν τον θεατή σε καιρούς που ο αστικός κόσμος μετουσίωνε τον μόχθο σε πολιτισμό.
Τότε που τα χρηστικά αντικείμενα έφεραν τη χάρη μέσα στην καθημερινότητα των ανθρώπων, σαν έργα τέχνης.
«Βαρέθηκα τα νιάτα μου, θέλω να τα πουλήσω, μα θέλω να βρω μερακλή, να μην τα χαραμίσω» διαβάζουμε σε ένα από δάφνινα στεφάνια που αφιέρωσε ο ζωγράφος στον συλλέκτη. Ποιος να το έλεγε στον Τσαρούχη πως ο νεαρός που γνώρισε το καλοκαίρι του ’64, στο περίφημο βιβλιοπωλείο του Ελευθερουδάκη, θα μάζευε με αφοσίωση και μεράκι όλα τα πολλαπλά, τις μεταξοτυπίες και τα λιθογραφίες του ζωγράφου.
Ο Τσίτουρας συνδέθηκε με τον Τσαρούχη κι έχει πολλά να θυμηθεί από τη «φιλοσοφία ζωής», όπως χαρακτηριστικά λέει για να αναδείξει τον τρόπο σκέψης του καλλιτέχνη. Κι όποιος βιαστεί να υποτιμήσει την προσφορά του συλλέκτη, υποτιμά το έργο του ίδιου του δημιουργού. «Κανένα έργο δεν έγινε μετά τον θάνατό του» επισημαίνει η Νίκη Γρυπάρη, ανιψιά του Τσαρούχη και υπεύθυνη της ζωγραφικής κληρονομιάς του. Για τους σκοπούς μάλιστα της έκθεσης, έβγαλε από τις αποθήκες του Μουσείου Μπενάκη 34 πρωτότυπα έργα για να παρουσιαστούν δίπλα στα πολλαπλά. Κι αυτή είναι η μεγάλη αξία της έκθεσης στην Ανδρο: ο Τσαρούχης μέσα από τα έργα που αποφάσισε να αναπαραχθούν, διαμόρφωσε την «αλφαβήτα» του συνολικού του έργου, επιλέγοντας από τη θεματογραφία του εκείνα που ο ίδιος θεωρούσε ότι τον αντιπροσωπεύουν περισσότερο.
Αλλωστε, έπειτα από δύο αφιερωματικές εκθέσεις στο Μπενάκη της Πειραιώς, «αυτό που δεν έχει ιδωθεί είναι ο τρόπος με τον οποίο ο Τσαρούχης χρησιμοποίησε την τεχνολογία της εποχής του: τις μεταξοτυπίες και τις λιθογραφίες» μας λέει η πολύπειρη Αθηνά Σχινά που επιμελήθηκε με μαεστρία την έκθεση. «Αν δεν υπήρχε η χαρακτική, δεν θα υπήρχε η διάδοσή της. Ο Τσαρούχης επεξεργάστηκε τις παραλλαγές του, για να πετύχει τις τονικότητες που ήθελε∙ δεν έκανε απλώς ανατύπωση του πρωτότυπου» συμπληρώνει εύστοχα. Βγαίνοντας από το Ιδρυμα Κυδωνιέως και διασχίζοντας τον κεντρικό δρόμο της Χώρας ώς το Μουσείο Γουλανδρή, αντικρίζεις τα πολλά αρχοντικά της ελληνικής ναυτοσύνης με άλλο μάτι. Είναι μια έκθεση που θα τη χαιρόταν ο Τσαρούχης.
Η έκθεση οργανώθηκε από το Ιδρυμα Π. & Μ. Κυδωνιέως, σε συνεργασία με το Ιδρυμα Γιάννη Τσαρούχη και τη Συλλογή Δημήτρη Τσίτουρα. Την επιμέλεια είχε η Αθηνά Σχινά και τον σχεδιασμό των εκθεσιακών χώρων ο Σταμάτης Ζάννος. (Ωρες λειτουργίας 10.30 - 14.30 & 18.30 - 21.30 καθημερινά, εκτός Τρίτης. Εως Δευτέρα 30 Σεπτεμβρίου).
Τριάντα χρόνια συμπληρώνονται από τον θάνατο του Τσαρούχη και η πολιτεία τίμησε το Ιδρυμα Κυδωνιέως και τους οργανωτές της έκθεσης, με την πιο υψηλή εκπροσώπηση: τα εγκαίνια πραγματοποίησε ο Πρόεδρος της Δημοκρατίας κ. Προκόπης Παυλόπουλος, ενώ τον πρωθυπουργό εκπροσώπησε η υπουργός Πολιτισμού κυρία Λίνα Μενδώνη. «Ενας επαναστάτης δεν γίνεται να ’ναι συνάμα και κλασικός. Αλλά με τον Τσαρούχη γίνεται... Στο μέτρο που ο Τσαρούχης φάνηκε άξιος να καθαρίσει το εικόνισμα του Ελληνισμού από τα περίσσια μαλάματα, είναι ένας επαναστάτης που δεν πήγε να καταλύσει, αλλά να ανακαλύψει μια παράδοση. Στο μέτρο όμως που επέτυχε να αξιοποιήσει τα κρυφά της διδάγματα είναι ένας κλασικός» δήλωσε ο κ. Παυλόπουλος.
Η υπουργός Λίνα Μενδώνη χαρακτήρισε τον Τσαρούχη «επίκαιρο και διαχρονικό», σημειώνοντας ότι «πέρασαν τριάντα χρόνια από τότε που «έφυγε», αλλά το έργο του γίνεται με τον χρόνο όλο και πιο συναρπαστικό, απολύτως κλασικό, παραμένοντας συγχρόνως λαϊκό, ερωτικό, ποιητικό». Χαρακτήρισε ακόμη την έκθεση ευρηματική, καθώς «η παρεμβατική θεατρική σκηνογραφία που πλαισιώνει τα έργα, εισάγει τον επισκέπτη με ανεπαίσθητα παιδευτικό τρόπο στην ξεχωριστή τέχνη του Γιάννη Τσαρούχη. Είναι πέρα από την τυπική λογική μιας έκθεσης έργων, κρεμασμένων στους τοίχους, σ’ έναν εκθεσιακό χώρο».
Η έκθεση στην Ανδρο είναι, χωρίς αμφιβολία, ένα γεγονός υψηλής πνευματικής εμβέλειας, γι’ αυτό και το «παρών» έδωσαν προσωπικότητες των γραμμάτων και των τεχνών, μεταξύ αυτών ο αρχαιολόγος Πέτρος Θέμελης, η σκιτσογράφος Ελλη Σολομωνίδου-Μπαλάνου, η ενδυματολόγος Χλόη Ομπολένσκι, η ιστορικός Τέχνης Φανή-Μαρία Τσιγκάκου, η καθηγήτρια πανεπιστημίου Αννα Παναγιωταρέα κ.ά.
Ο θεατής περιηγείται μέσα σε ένα αστικό σπίτι των αρχών του περασμένου αιώνα, όπου οι τοίχοι φέρουν τα αγαπημένα χρώματα του ζωγράφου και αναδεύουν αγαπημένες μουσικές του Μάνου Χατζιδάκι. Ακόμη και το «art café» που στήθηκε στο υπερυψωμένο ισόγειο έχει καθίσματα φερ φορζέ, όπου ο θεατής μπορεί να μάθει από οπτικοακουστικό υλικό για τη ζωή και το έργο του Γιάννη Τσαρούχη.
«Τι θίασο θα έχει τώρα ο Αδης, μετά και τον Βισκόντι, την Παξινού και τον Μητρόπουλο!» συλλογίστηκε ο Τσαρούχης απευθυνόμενος στον Δημήτρη Τσίτουρα την περίοδο που ανέβαζε τις «Τρωάδες», στην οδό Καπλανών. «Τι θίασο θα έχει τώρα ο Αδης, με όλους αυτούς και τον Τσαρούχη μαζί» συμπλήρωσε ο συλλέκτης στην τελετή των εγκαινίων.
Από τον Ματίς μέχρι τον Μπρακ και τον Πικάσο, όλοι οι μεγάλοι της εποχής είχαν κάνει πολλαπλά έργα και, βεβαίως, ήταν έργα χειροποίητα, καθώς δεν υπήρχαν μηχανικά μέσα. Ο Τσαρούχης συνεργάστηκε με κόπο και σχολαστικότητα με όλους τους καλλιτέχνες λιθογράφους της εποχής, τον Στρατή Γούναρη, τον Γιάννη Καρτέρη και τον Βαγγέλη Ζαχαριάδη, για να θυμηθούμε μερικούς από τους σημαντικούς μαστόρους της ελληνικής τυπογραφίας. Σύμφωνα μάλιστα με τον Στ. Ζαχαριάδη, σε ένα από τα πολλαπλά του είχε φτάσει να διαμορφώσει μέχρι και 84 διαφορετικές τονικότητες, προκειμένου να πετύχει το αποτέλεσμα που ήθελε.
