Ένας τρόπος, ο πιο άμεσος, για να ερμηνεύσει κάποιος την πρόσφατη έκρηξη στην διάδοση του κορωνοϊού, θα ήταν να παρατηρήσει τη διαφορά: Όταν η κυβέρνηση έλαβε έγκαιρα και ριζικά μέτρα, η χώρα εντυπωσίασε τη διεθνή κοινότητα. Από τη στιγμή που εμπιστεύθηκε τη διαχείριση της πανδημίας στο κοινωνικό σώμα, η αύξηση των κρουσμάτων εκτοξεύθηκε.
Δεν ασχολούμαι εδώ με την πολιτική διάσταση του ζητήματος (δηλαδή με το ποια είναι η κυβέρνηση), αλλά με την πολιτισμική. Με άλλα λόγια, δεν μπορεί να διαφύγει της προσοχής μας ότι, μόλις το κράτος ήρε τη γενική απαγόρευση και έθεσε πλαίσια, η χώρα μπήκε στη διεθνή λίστα αποφυγής! Και αυτό, παρά την απειλή του νόμου! Διερωτάται κανείς τι θα συνέβαινε αν δεν υπήρχαν κυρώσεις παρά μόνο συστάσεις και οδηγίες…
Μια ματιά στην καμπύλη αύξησης των κρουσμάτων αποκαλύπτει πως οι μετακινήσεις, αλλά και τα πάρτυ, των θερινών διακοπών υπήρξαν η κύρια αιτία μετάδοσης.1 Μετά την αύξηση που συνεχώς σημειωνόταν τον Αύγουστο, οι αριθμοί απογειώνονται σχεδόν γραμμικά καθ’ όλο τον Σεπτέμβριο, αντανακλώντας την δυναμική μετάδοσης μετά τις διακοπές. Με τον χρόνο επώασης να είναι 1-2 εβδομάδες, ο Σεπτέμβριος φαίνεται να υπήρξε η φάση στην οποία εκδηλώθηκαν, αρχικά μεν οι μολύνσεις του Αυγούστου (των κυρίως διακοπών), στη συνέχεια δε η επέκταση του ιού από όσους επέστρεψαν σε όσους στη συνέχεια αυτοί συναναστράφηκαν.
Στον δημόσιο χώρο πολλοί επικρίνουν τους αρνητές της μάσκας οι οποίοι σκορπίζουν τριγύρω τους όλεθρο. Ένας από τους χαρακτηρισμούς οι οποίοι αφθονούν σε σχετικά άρθρα και σχόλια είναι ο ’ηλίθιος’. Διαβάζοντας κατ’ επανάληψη αυτή τη λέξη, στο σημείο αυτό θα διαφωνήσω.
Εν γνώσει των προβλημάτων που παρουσιάζουν οι ομαδοποιήσεις (απαραίτητες για να συνεννοηθούμε, όμως), κατά τη δική μου εκτίμηση ο πληθυσμός που υποτιμά τον κίνδυνο είναι ετερογενής και αποτελείται από:
-Μεσήλικες άνδρες οι οποίοι μοιράζονται το χαρακτηριστικό προφίλ να αρνούνται γενικώς να επισκεφθούν γιατρούς, περιφρονούν ή και λοιδορούν τους τακτικούς προσυμπτωματικούς εργαστηριακούς ελέγχους, και παριστάνουν ότι αυτοί γνωρίζουν τα μυστικά της υγείας.
-Ανθρώπους πάσης ηλικίας και αμφοτέρων των φύλων, οι οποίοι αφομοίωσαν την επαναστατική ρητορική της αντισυστημικότητας που άνθισε κατά την τελευταία δεκαετία, με αποτέλεσμα να αισθάνονται ως ηρωικοί αντιστασιακοί απέναντι στο απάνθρωπο ‘σύστημα’.
-Νέους οι οποίοι ‘μισθοδοτούνται’ κανονικά από τους γονείς τους ως εάν να ήταν εργοδότες τους, οπότε εκπαιδεύθηκαν μόνο στο πώς να απαιτούν και να μη νοιάζονται για κανέναν γύρω τους.
-Φονταμενταλιστικής απόχρωσης πιστούς (και της κανονικής Εκκλησίας και παλαιοημερολογίτες) των οποίων οι εγκέφαλοι εκπαιδεύθηκαν επί δεκαετίες να βλέπουν παντού συνωμοσίες.
-Κατοίκους χωριών και κωμοπόλεων οι οποίοι έχουν εγγεγραμμένη ‘στα κύτταρά τους’ την τοπικότητα, όχι απλώς ως λατρεία προς τον τόπο τους αλλά ως εάν να αποτελεί αυτόνομη επικράτεια όπου δεν ισχύουν οι νόμοι του κεντρικού κράτους. (Το φαινόμενο περιέγραψε ωραία ο Δημήτρης Καμπουράκης2).
-Ανθρώπους οριακής νοημοσύνης, ή και εύπιστους, αφελείς, παρασυρόμενους.
Στο βαθμό που ευσταθεί ετούτη η κατηγοριοποίηση, οι περισσότεροι αρνητές της μάσκας δεν είναι ηλίθιοι. Αν εξαιρέσουμε την τελευταία κατηγορία, βλέπουμε ότι τα προβλήματα των περισσοτέρων είναι συναισθηματικής φύσης. Ποια; Ας εξετάσουμε αντίστοιχα τις παραπάνω ομαδοποιήσεις:
-άγχος που εκδηλώνεται με ψευτοπαληκαριά,
-φόβος που γεννά επιθετικότητα,
-ναρκισσιστικά ελαυνόμενη ηδονοθηρία,
-μειονεξία συνδεόμενη με παθολογική καχυποψία,
-ταυτότητα που δομείται ακριβώς πάνω στην άρνηση ένταξης στο ευρύτερο σύνολο.
Τι θα έπρεπε να κάνει, λοιπόν, η επιτροπή των αρμοδίων απέναντι στον εσμό των (έμμεσα μεν, αλλά ουσιαστικά) αντικοινωνικών; Λυπάμαι αν ακούγεται απαισιόδοξο, αλλά τα συναισθηματικά προβλήματα σπάνια ξεπερνιούνται με πειθώ. Όσο και αν αυτές συνοδεύονται συχνά από γνωστικές παραμορφώσεις (δηλαδή προβληματικές δοξασίες, παράλογες πεποιθήσεις, ασυνεπή τρόπο σκέψης κ.ά.), δεν ανταποκρίνονται συνήθως στα επιχειρήματα, επειδή οι συναισθηματικές ανάγκες είναι πιεστικότερες.
Το επείγον για πολλούς είναι το ζήτημα της ταυτότητας. Η αγωνία γι’ αυτήν καθορίζει και οι ψυχικές εκκρεμότητές της χρωματίζουν την πολιτική τους στάση και τα πολιτισμικά τους αυτονόητα. Εκείνος, δηλαδή, που θα αποδεχόταν τον κατ’ αυτόν ‘κυρίαρχο λόγο της εξουσίας’ ουσιαστικά θα νομιμοποιούσε στην πράξη το περιβόητο ‘σύστημα’, συνεπώς πρέπει να βρει μια θέση και για τον εαυτό του κάπου στον κοινωνικοπολιτικό αστερισμό. Αν, λοιπόν, οι δεξιότητές του δεν τού τό επιτρέπουν, αναπόφευκτα θα φθάσει να αισθάνεται παρίας. Διαβάστε ανάποδα την αλυσίδα ώστε να δήτε γιατί επιλέγει να παίρνει τέτοια στάση.
Ο καθηγητής Δημήτρης Λινός επεσήμανε με ευστοχία, αλλά και ευγένεια, το έλλειμμα αποτελεσματικής επικοινωνίας.3 Το έθιξε κυρίως στις επιστημονικές του διαστάσεις. Άλλοι επέκριναν, ή και χλεύασαν, το κλείσιμο των περιπτέρων και των κέντρων τα μεσάνυχτα. Πράγματι, μοιάζει αψυχολόγητο μέτρο, σαν να μην αντιλαμβάνονται οι αρμόδιοι πώς σκέφτεται η κοινωνία. Θεωρώ πως η επιτυχία του ανοιξιάτικου πρώτου σταδίου (επιτυχία που, όμως, δεν πρέπει να πιστώνεται στους πολίτες) μάς τύφλωσε και δεν διακρίναμε την ανάγκη για φαντασία στην επικοινωνία.
Δεν είμαι κατάλληλος να υποδείξω ποια εναλλακτικά επικοινωνιακά μέτρα θα ήταν σκόπιμο να χρησιμοποιηθούν. Πάντως σίγουρα κάποια έλειψαν και τις συνέπειες τις υφιστάμεθα τώρα. Η αυθόρμητη πρότασή μου είναι, αντί να πληρώνουν πρόστιμο όσοι αρνούνται να φορέσουν μάσκα, να τους επιβάλλεται η σωφρονιστική ποινή της αναγκαστικής ωφέλιμης εργασίας σε νοσοκομεία ή άλλους δημόσιους φορείς. Φυσικά, χωρίς μάσκα, εφόσον δεν πιστεύουν ότι διατρέχουν κίνδυνο!
Η ονειροπόληση δεν συνιστά πολιτική πρόταση, το ξέρω. Δεν θα μπορούσε να επιβληθεί τέτοια ποινή διότι θα έθετε σε κίνδυνο την υγεία των άλλων. Αλλά η αμηχανία μας μπροστά στην ανάγκη για αποτελεσματικές λύσεις ας γίνει τουλάχιστον έναυσμα για ανανέωση της πολιτικής μας παιδείας. Αν επρόκειτο για ηλιθιότητα δεν θα είχαμε ελπίδα, διότι η βλακεία είναι όντως ανίκητη. Αλλά τώρα ίσως παλεύεται.