Η αυξανόμενη αντιπαράθεση πάνω στο θέμα της παιδείας είναι πλέον γνώρισμα της ελληνικής πολιτικής και λαμβάνει όλο και περισσότερη προσοχή με κάθε νέο κρούσμα ανομίας στα δημόσια πανεπιστήμια.
Η ελληνική κοινωνία σε μια ακόμα αντιπαράθεση έρχεται αδιάβαστη και όπως έμαθε από παιδί, σκέφτεται ένα πράγμα: από ποιόν θα αντιγράψουμε; Στο δημοτικό αντιγράφαμε από τον καλύτερο μαθητή, λέει κατά κύριο λόγο η νεοφιλελεύθερη πλευρά του φάσματος, δείχνοντας με το δάχτυλο προς την άλλη πλευρά του Ατλαντικού.
Ιδιωτικά πανεπιστήμια ίσον ανταγωνιστικότητα, η οποία είναι συνώνυμη με την παραγωγικότητα, η συνταγή της επιτυχίας είναι εύκολη και δοκιμασμένη, το γεύμα πλούσιο, αλλά δυστυχώς δεν φτάνει για όλους. Το εκπαιδευτικό σύστημα των Ηνωμένων Πολιτειών είναι το πιο πλούσιο και παραγωγικό, παρόλα αυτά έχει αποτύχει να υπηρετήσει το μεγαλύτερο μέρος της κοινωνίας στο οποίο στηρίζεται. Οι αριθμοί των πιο επιφανών πανεπιστημίων είναι αδιανόητοι για τα ευρωπαϊκά και δη τα ελληνικά δεδομένα και αξίζει να εξετασθούν με προσοχή, πριν εξάγουμε συμπεράσματα.
Μια αδημοσίευτη έκθεση της οικονομικής διοίκησης του Πανεπιστημίου του Μίσιγκαν που έπεσε πρόσφατα στα χέρια μου ανέφερε ότι ο προϋπολογισμός του πανεπιστημίου είναι μεγαλύτερος από το ΑΕΠ του 37% των χωρών παγκοσμίως (οι δικοί μου υπολογισμοί συμπεριλαμβάνοντας όλες τις αναγνωρισμένες χώρες ανεβάζουν το ποσοστό κοντά στο 70%). Το Μίσιγκαν με προϋπολογισμό -ίσο με το ΑΕΠ των Σκοπίων- κοντά στα 11 δις δολάρια είναι μόνο το έβδομο πιο πλούσιο εκπαιδευτικό ίδρυμα στο κόσμο, με πρώτο στην λίστα το Χάρβαρντ που λαμβάνει τα τριπλάσια έσοδα. Η πρώτη δεκάδα αποτελείται αποκλειστικά από Αμερικάνικα πανεπιστήμια, κάνοντας την εκπαίδευση στις ΗΠΑ εξαιρετικά αποδοτική ειδικά στον τομέα της έρευνας, τροφοδοτώντας παράλληλα την κοινωνία με καλά εξειδικευμένο εργατικό δυναμικό. Όλα φαίνεται να δουλεύουν ρολόι αλλά μήπως κάτι πάει λάθος;
Στοιχεία των NY Times αναφέρουν ότι φέτος στο ίδιο το Πανεπιστήμιο του Μίσιγκαν φοιτούν περισσότεροι μαθητές που ανήκουν στο πλουσιότερο 1% του πληθυσμού των ΗΠΑ από αυτούς που ανήκουν στο φτωχότερο 60%, πράγμα που σημαίνει ότι ένας γόνος πλούσιας οικογένειας είναι πολλαπλάσιες φορές πιο εύκολο να γίνει δεκτός στο συγκεκριμένο πανεπιστήμιο. Παρόμοια μοτίβα θα βρει κανείς στην πλειοψηφία των οικονομικών στατιστικών των Αμερικάνικων πανεπιστημίων, για τα οποία σας παραπέμπω στο συγκεκριμένο άρθρο των NY Times. Φαίνεται λοιπόν πως η πρόσβαση στην Αμερικάνικη εκπαίδευση έχει οικονομικά κριτήρια καθιστώντας την καθρέφτη μιας κοινωνίας της οποίας γνώρισμα είναι οι οικονομικές ανισότητες.
Γίνεται αντιληπτό ότι η οικονομική ευημερία των μαθητών ενός πανεπιστημίου των ΗΠΑ είναι ανάλογη των εσόδων του, κάτι που δεν ισχύει για τα περισσότερα Ευρωπαϊκά πανεπιστήμια, τουλάχιστον σε τέτοια κλίμακα. Ο λόγος βρίσκεται στην διαφορά του τρόπου χρηματοδότησης των πανεπιστημίων καθώς οι υψηλές τιμές των διδάκτρων και οι γενναιόδωρες κρατικές επιχορηγήσεις μπορεί να συμβάλουν αρκετά αλλά απέχουν πολύ σε μέγεθος από τον μεγαλύτερο οικονομικό συντελεστή: τις δωρεές από απόφοιτους. Επόμενο είναι -σε ένα σύστημα με πολύ χαμηλή κοινωνική κινητικότητα- ότι αν έχεις πλούσιους μαθητές, θα έχεις πλούσιους απόφοιτους και απλόχερες χορηγίες. Εδώ πρέπει να σημειωθεί ότι τα κίνητρα των δωρεών είναι το κάθε άλλο παρά αλτρουιστικά καθώς για κάθε χορηγία το κράτος προσφέρει τεράστιες φορολογικές ελαφρύνσεις. Τέλος, η σχέση μεταξύ ιδιωτικού τομέα και πανεπιστημίων όσον αφορά τις χορηγίες, αποτελεί από μόνη της θέμα ολόκληρου άρθρου.
Θα σκεφτεί κανείς όμως ότι ο συγκεκριμένος ελιτισμός δεν είναι και τόσο βλαβερός για το σύνολο καθώς επενδύονται μεγάλα ποσά στην παιδεία την ίδια στιγμή που μέρος τους πηγαίνει σε υποτροφίες, αρκετές από τις οποίες είναι πλήρεις. “Οι πλήρεις υποτροφίες βοηθούν μόνο αυτούς που τις λαμβάνουν” λέει ο καθηγητής Danny Yagan, καθηγητής οικονομικών στο Πανεπιστήμιο της Καλιφόρνιας στο Berkeley, καθώς ο αριθμός των μαθητών που απολαμβάνει δωρεάν παιδεία είναι ασήμαντος σε σχέση με τους μαθητές που πληρώνουν δίδακτρα. Εκτός αυτού, μια καθαρά ουτιλιταριανιστική προσέγγιση λέει ότι αυτά τα εκατομμύρια δολάρια θα μπορούσαν να ξοδευτούν σε κάτι πιο χρήσιμο από την ανακαίνιση των ήδη υπερσύγχρονων φοιτητικών εστιών του Χάρβαρντ.
Υπάρχει λοιπόν ελπίδα για ένα πιο δίκαιο εκπαιδευτικό σύστημα; Ενώ τα τελευταία χρόνια γίνονται πολλές προσπάθειες για την αύξηση του αριθμού των οικονομικά ασθενέστερων μαθητών στα περισσότερα εκπαιδευτικά ιδρύματα, τα παραπάνω στατιστικά δείχνουν ότι η εφαρμογή ενός αξιοκρατικού συστήματος εισαγωγής βρίσκεται ακόμα μακριά.
Είναι οξύμωρο ότι στην Αμερική η έντονη προσπάθεια ένταξης μειονοτήτων ενεργοποιεί τα αντανακλαστικά της δυνητικά συντηρητικής μερίδας του πληθυσμού η οποία μιλά πλέον για διακρίσεις κατά της πλειοψηφίας. Μια καταληκτική διευκρίνιση, η κριτική σε ένα σύστημα που έχει φιλοξενήσει πολλούς ξένους (και δη Έλληνες) φοιτητές σαν και εμένα, δεν αποτελεί απόρριψη ή απαξίωσή του. Για τις αξίες του μιλήσανε πολλοί. Είναι μέρος της προσπάθειας των νέων να δημιουργήσουν αυτό που πιστεύουν ότι είναι μια καλύτερη και πιο δίκαιη κοινωνία. Δεν τρέφουμε αυταπάτες κ. Μητσοτάκη.