Υπάρχουν πολλοί λόγοι που μπορούν να οδηγήσουν έναν άνθρωπο, μία οικογένεια, ένα παιδί, σε μια ξένη χώρα. Ανεργία, συμφέροντα, προσωπικά προβλήματα, ένα κομμάτι ψωμί, ένα καλάζνικοφ που θερίζει στον αέρα. Η αναζήτηση των αιτιών είναι ατέρμονη. Ας αντιστρέψουμε όμως κάπως την ερώτηση. Ποιοι είναι οι λόγοι που μπορούν να ωθήσουν μία χώρα στο να διαμορφώσει το κατάλληλο εκπαιδευτικό υπόστρωμα για να τους ενσωματώσει;
Από μέλη του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου μέχρι εκπροσώπους φιλεκπαιδευτικών Μ.Κ.Ο, από Υπευθύνους Προγραμμάτων στο Α.Π.Θ, μέχρι και καθηγητές προσφύγων, παρουσιάζονται όλες τις διαφορετικές οπτικές επί της εκπαίδευσης των μεταναστών και των προσφύγων, μέσα μια σειρά συνεντεύξεων που έλαβαν χώρα σε Ελλάδα και Βέλγιο, προκειμένου να δούμε όψη της κατάστασης.
To πρώτο πρόσωπο που συνάντησα στις Βρυξέλες, σε έναν από τους διαδρόμους του Ευρωπαϊκού κοινοβουλίου είναι η Eυρωβουλευτής Julie Ward, από το Ηνωμένο Βασίλειο, και την Επιτροπή Πολιτισμού και Παιδείας:
«Υποθέτω πως πολλοί από τους πρόσφυγες όταν έρχονται, έχουν ψυχολογικά τραύματα. Για γονείς και παιδιά που έχουν υποστεί τέτοια, θα έπρεπε να υπάρχει μια πιο ολιστική εκπαίδευση, μια πιο δημιουργική εκπαίδευση.
Γενικά όμως, το πιο σημαντικό πράγμα είναι ότι η Ευρωπαϊκή Ένωση αναγνωρίζει προσόντα και μαθήματα που οι πρόσφυγες είχαν και παρακολουθούσαν στις χώρες τους πριν αναγκαστούν να φύγουν από αυτές. Γιατί ένα από τα πιο τραγικά πράγματα στην προσφυγική κρίση είναι η τρομακτική σπατάλη ανθρώπινου δυναμικού. Έχεις ανθρώπους που είναι σπουδαίοι, με όρεξη να σπουδάσουν, να είναι οικονομικά ενεργοί, που θέλουν να συνεισφέρουν στην κοινωνία και δεν έχουν την δυνατότητα να το κάνουν».
Όσον αφορά την στάση των καθηγητών και των δασκάλων στην προσέγγιση των μαθητών-μεταναστών, η ίδια δήλωσε:
«Δεν είμαι σίγουρη εάν οι δάσκαλοι είναι έτοιμοι να λύσουν τα ιδιαίτερα προβλήματα που υπάρχουν στην διδασκαλία των προσφύγων. Νομίζω ότι χρειάζεται να ευαισθητοποιηθούν. Υπάρχουν πάρα πολλοί τρόποι για να επικοινωνήσεις με κάποιον, πέρα από την κοινή γλώσσα. Νομίζω ότι πρέπει να εξοικειώσουμε τους καθηγητές με αυτό, με μία διευρυμένη ποικιλία εργαλείων επικοινωνίας. Μη λεκτική επικοινωνία, δημιουργική επικοινωνία, χρησιμοποίηση διαφορετικών τεχνών, και πολιτισμικών δράσεων για την επίτευξη της επικοινωνίας».
Λίγες ώρες αργότερα, αναζητώντας μια πιο πρακτική θέση στο ζήτημα, συνάντησα στο γραφείο του, τον, Andre Novakov από την Βουλγαρία, το νεότερο μέλος του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου, ο οποίος μου μίλησε για τις δράσεις της Ε.Ε. όσον αφορά το θέμα.
«Ανάμεσα σε αρκετές συνεργασίες, πήγαμε στην Τουρκία για να προσφέρουμε κατάλυμα και τα απαραίτητα στάνταρ ζωής στους πρόσφυγες εκεί, με σκοπό να τους κρατήσουμε κοντά στις περιοχές τους και να μην περάσουν από τα Ευρωπαϊκά σύνορα. Η Ε.Έ έχει επίσης αναπτύξει προγράμματα που επενδύουν εκ των προτέρων, σε περιοχές όπως η Αφρική, οι οποίες στερούνται των βασικών στάνταρ ζωής. Έτσι η Ε.Ε. αναπτύσσει κεφάλαια που επενδύονται σε ανανεώσιμες πηγές ενέργειας, εκπαίδευση, προκειμένου να πάρουν οι άνθρωποι αυτοί οτιδήποτε θα έπαιρναν εδώ στην Ευρωπαϊκή Ένωση, έτσι ώστε να μην υπάρχει η αναγκαιότητα για αυτούς να αφήσουν τις χώρες τους. Εάν έχεις υψηλή εκπαίδευση, εάν έχεις πρόσβαση σε καθαρό νερό, ηλεκτρισμό, έχεις έναν ακόμη λόγο να μείνεις στον τόπο που γεννήθηκες και μεγάλωσες. Ακόμη και τώρα, στο budget 2018 υπάρχει σαφής εντολή να συνεχίσουμε να παρέχουμε ασφάλεια και προστασία στους Ευρωπαίους Πολίτες, μαζί με την προσφορά αρκετού κεφαλαίου για την περίθαλψη των μεταναστών στην Ε.Έ, και ξέρετε πόσο ακριβό είναι το πολιτικό τίμημα, πόσο μεγάλη ένταση έχει αυτό προξενήσει. Κανείς άλλος δεν πληρώνει μεγαλύτερο τίμημα στο θέμα αυτό από την Ε.Ε.»
Οι απόψεις εκπροσώπων του Ευρωπαϊκού κοινοβουλίου και εκπροσώπων των Μ.Κ.Ο σχετικά με την εκπαίδευση των μεταναστών και των προσφύγων, σε κάθε περίπτωση δεν είναι απόλυτα συμβατές. Τα μέλη του Ευρωπαϊκού κοινοβουλίου φαίνεται να υπερασπίζονται το έργο που προάγει η Ε.Ε. Αντίθετα, όπως θα δούμε παρακάτω, η οπτική μερικών Μ.Κ.Ο, επικεντρώνεται στην ανεπαρκή δραστηριοποίηση των κυβερνήσεων, κάτι που αφήνει τους φιλεκπαιδευτικούς οργανισμούς να κάνουν το μεγαλύτερο μέρος των απαραίτητων κινήσεων.
Η Annie Claire Courtinoux, Youth Ambassador της Μ.Κ.Ο «OΝΕ», έδειξε να μην αρκείται στις παρούσες δράσεις που λαμβάνουν χώρα όσον αφορά την εκπαίδευση των μεταναστών.
«Ένα από τα πρώτα πράγματα που πρέπει να κάνουμε στο κομμάτι αυτό, είναι να επενδύσουμε χρήματα στην εκπαίδευση των προσφύγων. Γιατί αυτή είναι η πρώτη φάση της ενσωμάτωσης των μεταναστών μέσα στην κοινωνία μας, και κατ’ επέκταση την δημιουργία της αναγκαίας συνοχής και ενός ειρηνικού περιβάλλοντος για αυτούς. Πιστεύω λοιπόν, πως οι μετανάστες θα έπρεπε να λαμβάνουν μόρφωση από τις κυβερνήσεις και όχι μόνο από τις Μ.Κ.Ο και ταυτόχρονα είναι αναγκαίο να επενδυθούν περισσότερα χρήματα στο να το καταφέρουμε.
Όσον αφορά τις ΜΚΟ, το πρώτο πράγμα που πρέπει να κάνουν είναι να αυξήσουν την κατανόηση εκ μέρους του κόσμου αυτής της κατάστασης. Επίσης είναι αναγκαίο να βοηθήσουμε τις κυβερνήσεις και ιδρύματα στο να κάνουν περισσότερα από όσα κάνουν μέχρι στιγμής, ξεπερνώντας τα βασικά τους προβλήματα. Αλλά τα ιδρύματα πρέπει να κάνουν τα απαραίτητα, και όχι να έρχονται οι Μ.Κ.Ο, για να τα αντικαταστήσουν. Και αυτό είναι το βασικότερο πρόβλημα στις μέρες μας όσον αφορά την εκπαίδευση των προσφύγων. Οι Μ.Κ.Ο κάνουν όλη την δουλειά και οι κυβερνήσεις δεν κάνουν αρκετά πράγματα.»
Από την προσέγγιση του θέματος πίσω από τα Ευρωπαϊκά έδρανα και από τις θεωρητικές απόψεις για το που πέφτει το μπαλάκι της κινητοποίησης μέχρι τις πραγματικές συνθήκες εφαρμογής των δράσεων, υπάρχει σίγουρα μεγάλη απόσταση.
Η Ελίζ Σομόν με συνάντησε λίγο μετά από ένα μάθημα Γαλλικών για πρόσφυγες, που μόλις είχε τελειώσει. Μίλησε για την κατάσταση στην οποία βρίσκονται οι πρόσφυγες προσπαθώντας να διδαχθούν την γλώσσα που θα τους εξασφαλίσει μια ομαλή ένταξη μέσα στην κοινωνία.
«Διδάσκω σε Σύριους και κυρίως σε ενήλικες. Πρόκειται για ανθρώπους που δεν επέλεξαν το να έρθουν στο Βέλγιο αλλά που έφυγαν αναγκαστικά από τις χώρες τους. Οι περισσότεροι από αυτούς είναι μέσα στην τάξη αλλά συχνά είναι απόντες νοητά. Σκέφτονται τα προβλήματα που τους απασχολούν στην πατρίδα τους. Οι κοινωνικές υπηρεσίες εδώ στο Βέλγιο τους ζητάνε να πάνε στο σχολείο και να μάθουν Γαλλικά ή Γερμανικά αλλά στην πραγματικότητα εκείνοι είναι επικεντρωμένοι σε άλλα προβλήματα που τους απασχολούν μην έχοντας την απαραίτητη προσοχή στο μάθημα.
Αναφορικά με την λύση σε αυτό το πρόβλημα η Ελίζ τόνισε:
«Όσο περνάει από το χέρι μου μπορώ να δημιουργήσω ένα ευχάριστο κλίμα μέσα στην τάξη, ή να ανοίξω ένα θέμα συζήτησης που θα τους κάνει να ξεχάσουν για λίγο τα προβλήματα τους, όμως πιστεύω πως οι πραγματικές λύσεις πηγάζουν από τον τομέα της πολιτικής. Αυτοί είναι που πρέπει να τους βοηθήσουν, να βρουν αρχικά στέγαση για αυτούς. Οι ίδιοι οι πρόσφυγες νιώθουν περισσότερο από όλους στο έπακρο τα προβλήματα. Εφόσον δεν ξέρουν την γλώσσα μας, δεν μπορούν να πάνε στο νοσοκομείο, να διαβάσουν αυτά τα οποία υπογράφουν. Έτσι οι περισσότεροι είναι φοβισμένοι, ή συχνά καταλαβαίνουν με καθυστέρηση αυτό το οποίο τους ζητάει η κυβέρνηση και τότε πολλές φορές δεν μπορούν να κάνουν τίποτα.
Αυτή είναι μια εικόνα από τις προσπάθειες που γίνονται και που οργανώνονται στην Ευρώπη. Σε μια απόπειρα να εντοπίσω Ελληνικά προγράμματα που κινούνται γύρω από την εκπαίδευση των μεταναστών και των προσφύγων συνάντησα τον κ.Τριανταφυλλίδη, Επιστημονικό Υπεύθυνο του προγράμματος S.U.C.RE, που εστιάζει στην εκπαίδευση των πληθυσμών αυτών. Ο κ.Τριανταφυλλίδης μας μιλάει για την προσπάθεια που ξεκίνησαν:
«Τo Πρόγραμμα S.U.C.RE. έχει εγκριθεί και χρηματοδοτείται από την Ελληνική Εθνική Μονάδα (ΙΚΥ) μέσω της Ευρωπαϊκής Επιτροπής με συντονιστή το ΑΠΘ. Στο Πρόγραμμα συμμετέχουν επίσης: το Πανεπιστήμιο της Κολωνίας (Universität zu Köln), το Ελεύθερο Πανεπιστήμιο του Άμστερνταμ (Vrije Universeteit Amsterdam) καθώς και το Ελληνικό Συμβούλιο για τους Πρόσφυγες (Greek Council for Refugees). Πρόκειται για μια διετή Στρατηγική Σύμπραξη (Strategic Partnership) στη Βασική Δράση 2 (ΚΑ2) της Ανώτατης Εκπαίδευσης. Το S.U.C.RE. επικεντρώνεται στις διαδικασίες της προετοιμασίας (π.χ. γλωσσική προετοιμασία) και του ελέγχου γνώσεων που απαιτούνται για την ορθή ένταξη των προσφύγων/μεταναστών στην Ανώτατη Εκπαίδευση τόσο των φοιτητών όσο και του Ακαδημαϊκού προσωπικού, καθώς και στην υποστήριξη των αναγκών τους μετά την ένταξή τους».
Όπως επίσης μου ανέφερε ο κ.Τριανταφυλλίδης, το έργο εκτείνεται ακόμη σε :
«Ψυχοκοινωνική ένταξη/υποστήριξη του συνολικού πληθυσμού των προσφύγων/μεταναστών, ορθή ενημέρωσή τους σε θέματα υγείας και δικαίου κατά την είσοδό τους ή/και παραμονή τους στις ευρωπαϊκές χώρες υποδοχής, δημιουργία εκπαιδευτικού υλικού που θα προετοιμάσει και θα χρησιμοποιηθεί κατάλληλα από εκπαιδευτές (ψυχολόγους, κοινωνιολόγους, ιατρούς, νομικούς) και ανώτατα ιδρύματα.»
Όταν τον ρώτησα ποια πιστεύει πως είναι η εικόνα που επικρατεί για την εκπαίδευση των προσφύγων και των μεταναστών στην Ελλάδα του σήμερα μου απάντησε:
«Το κενό όσον αφορά την τριτοβάθμια εκπαίδευση των προσφύγων είναι δεδομένο. Παγκοσμίως μόνο το 1% των προσφύγων έχουν πρόσβαση στην ανώτατη εκπαίδευση σε σύγκριση με το 34% του γενικού πληθυσμού. Το χάσμα είναι τεράστιο. Το ΑΠΘ έχοντας συναίσθηση του εκπαιδευτικού αλλά και του κοινωνικού του ρόλου, πρωτοπορεί ανάμεσα στα πανεπιστήμια της Ελλάδας με το πρόγραμμα S.U.C.RE., βλέποντας μακροπρόθεσμα και προσπαθώντας να χτίσει ένα θεσμοθετημένο μονοπάτι για την οργανωμένη ένταξη, προσφύγων φοιτητών στην Ελληνική Ανωτάτη Εκπαίδευση. Για αυτό το λόγο είμαστε σε επικοινωνία και με το Υπουργείο Παιδείας αλλά και με διεθνείς οργανισμούς. Ξεκάθαρα τα Πανεπιστήμια της Κεντρικής και Βόρειας Ευρώπης είχαν πιο οργανωμένες δομές ένταξης προσφύγων φοιτητών. Το πρόβλημα όμως είναι πια πολύ μεγαλύτερο».
Υπάρχει λοιπόν μία αλήθεια πίσω από τα λόγια αυτών των ανθρώπων. Ίσως οι απόψεις να ποικίλουν, και το μπαλάκι να χοροπηδά από χέρι σε χέρι, από πλευρά σε πλευρά. Αν όμως θέλουμε να αξιοποιήσουμε ως κοινωνία τους ανθρώπους αυτούς που μια αλλιώτικη, ίσως πιο τραγική μοίρα, τους έβγαλε στα μέρη μας, τότε πρέπει να μηχανευτούμε σαν σύνολο τους τρόπους και τα εφαλτήρια επάνω στα οποία θα πατήσουν για να βρουν την διέξοδο μέσα στο σκοτάδι.