Ο ρόλος και η σημασία της αεροπορίας αναδείχτηκε αποφασιστικά στον Β′ Παγκόσμιο Πόλεμο, και μέσα στις δεκαετίες που ακολούθησαν η αεράμυνα θα αναπτυσσόταν πλάι πλάι με την πολεμική αεροπορία. Παρά ένα μικρό σχετικό «διάλειμμα» μετά το τέλος του Ψυχρού Πολέμου ως προς το ενδιαφέρον για όσα χαρακτηρίζουν τον αποκαλούμενο πόλεμο υψηλής έντασης ή «βιομηχανικό» πόλεμο, οι πρόσφατες πολεμικές συγκρούσεις στην ευρύτερη περιοχή έφεραν ξανά στο προσκήνιο τη σημασία της αεράμυνας- ειδικά σε συνδυασμό με την άνοδο και εξάπλωση της χρήσης μη επανδρωμένων αεροσκαφών, εξελιγμένων πυραύλων και άλλων απειλών.
Η φύση και τα χαρακτηριστικά της ελληνικής αεράμυνας, οι προκλήσεις που αντιμετωπίζει, αλλά και τα μαθήματα που έχουν προκύψει από τους πολέμους στην περιοχή μας, παρουσιάστηκαν σε ομιλία που διοργανώθηκε από το Ελληνικό Ινστιτούτο Στρατηγικών Μελετών (ΕΛΙΣΜΕ) στις 22 Μαΐου, με κύριο ομιλητή τον Νίκο Λεφάκη, σμήναρχο ε.α. και μέλος του ΕΛΙΣΜΕ και συντονιστή τον Παναγιώτη Κατσαρό, αντιπτέραρχο ε.α. και γγ του ΔΣ του ΕΛΙΣΜΕ.
Στο πλαίσιο της εκδήλωσης, η οποία έγινε, όπως υπογράμμισαν οι συντελεστές της, με σκοπό την ενημέρωση και καλύτερη κατανόηση από πλευράς του κοινού της φύσης των απειλών, έλαβε χώρα στα γραφεία του Ινστιτούτου και μεταδόθηκε διαδικτυακά, ο κ. Κατσαρός ανέφερε πως η ελληνική αεράμυνα ήταν για τουλάχιστον 25 χρόνια ίσως η ισχυρότερη αεράμυνα στην Ευρώπη- φτάνοντας μέχρι και το 2010-2015 και κομμάτι της έχει παραμείνει πολύ ισχυρό, καθώς κάποια συστήματα παραμένουν πολύ αποτελεσματικά, όπως πχ οι Patriot, αν και με άλλα έχουν προκύψει θέματα. Σε κάθε περίπτωση, υπογραμμίστηκε πως η ελληνική αεράμυνα – η οποία έχει ως πρώτο όπλο αεράμυνας τα μαχητικά αεροσκάφη και μετά τα αντιαεροπορικά/αντιπυραυλικά συστήματα παραμένει μια από τις πιο ισχυρές στην Ευρώπη.
Οι απειλές
Στο πλαίσιο της ομιλίας του, ο κ. Λεφάκης εξήγησε τον διαχωρισμό της αεράμυνας σε ενεργητική και παθητική («το ένα για να πολεμήσουμε, το άλλο για να επιβιώσουμε») και τις απειλές που αυτές αντιμετωπίζει.
Ως απειλές για την ελληνική αεράμυνα χαρακτηρίζονται σε πρώτη φάση οι συνεχείς παραβάσεις και παραβιάσεις από την τουρκική πολεμική αεροπορία πάνω από βραχονησίδες και νησίδες του ανατολικού και ενίοτε κεντρικού Αιγαίου, με σκοπό να δοκιμάζεται η ετοιμότητα του προσωπικού των ελληνικών ενόπλων δυνάμεων και αεροσκαφών, η ανίχνευση συχνοτήτων ραντάρ και τηλεπικοινωνιών, η καταπόνηση της Πολεμικής Αεροπορίας, η μελέτη τακτικών, δυνατοτήτων και χρόνων αντίδρασης και η προβολή ισχύος. Από εκεί και πέρα, σε πιο άμεσο/ πρακτικό επίπεδο, οι απειλές προέρχονται από τα αεροπλάνα ή drones της γείτονος, αλλά κυρίως τα όπλα που μεταφέρουν, τα οποία μπορούν να εξαπολύονται από πολύ μεγάλες αποστάσεις, χωρίς να χρειάζεται ενδεχομένως καν να παραβιαστεί ο εναέριος χώρος του αντιπάλου από τις πλατφόρμες μεταφοράς (αεροσκάφη). Ακόμη, η Τουρκία διαθέτει μεγάλο αριθμό και διαφορετικούς τύπους τακτικών βαλλιστικών πυραύλων. Σε αυτό το πλαίσιο, η ελληνική αεράμυνα χαρακτηρίζεται ως «περισσότερο στραμμένη στην αντιμετώπιση των όπλων παρά στις πλατφόρμες που τα φέρουν».
Πολλαπλασιαστής ισχύος για την τουρκική αεροπορία επίσης αποτελούν τα 7 αεροσκάφη εναέριου ανεφοδιασμού που επιτρέπουν την παραμονή αεροπορικών δυνάμεων εν πτήσει για μεγαλύτερα χρονικά διαστήματα, ενώ υπογραμμίστηκε επίσης η απειλή πολλαπλών εκτοξευτών πυραύλων για τα νησιά του ανατολικού Αιγαίου και των βαλλιστικών πυραύλων, ακόμα και για την ηπειρωτική Ελλάδα. Όπως υπογράμμισε ο κ. Λεφάκης, όλα αυτά δημιουργούν κορεσμό στα ραντάρ του αμυνόμενου, ωστόσο και ο ίδιος ο αντίπαλος έχει κορεσμό ο ίδιος, καθώς πρέπει να ελέγχει όλα αυτά τα μέσα.
Ενεργητική και παθητική αεράμυνα
Ως ενεργητική αεράμυνα ορίζεται η σχεδίαση και εκτέλεση ενεργειών (επίθεσης και αντεπίθεσης) για την αποτροπή, τον περιορισμό και την καταστολή των επιθετικών ενεργειών του αντιπάλου, η οποία πρέπει κατά το δυνατόν να εκδηλωθεί με καταστροφή των όπλων του αντιπάλου πριν αυτά εξαπολυθούν κατά των φίλιων δυνάμεων.
Το ελληνικό πλέγμα αεράμυνας περιλαμβάνει σύστημα αεροπορικού ελέγχου με ραντάρ σταθερά ή δυνατότητα μεταστάθμευσης (σε μεγάλο βαθμό στα βουνά), αεροσκάφη-ιπτάμενα ραντάρ (ΑΣΕΠΕ), αεροσκάφη αναχαίτισης με δυνατότητες διασύνδεσης με άλλα επίγεια ή ιπτάμενα μέσα αεράμυνας, ψηφιακά μέσα για παρεμβολές ή αντιπαρεμβολές, και προφανώς τα αντιαεροπορικά/ αντιπυραυλικά συστήματα που διαθέτει η χώρα, ανεπτυγμένα σε καίρια σημεία για την προστασία ζωτικής σημασίας στόχων (υποδομών, σημείων στρατιωτικού ενδιαφέροντος κ.α.)
Το οπλοστάσιο αυτό περιλαμβάνει όπλα μεγάλου βεληνεκούς (Patriot, S-300), μεσαίου βεληνεκούς (Hawk), μικρού βεληνεκούς (Crotale, Tor M1, OSA/AK, Βέλος), πολύ μικρού βεληνεκούς (ASRAD Hellas με πυραύλους Stinger), φορητά αντιαεροπορικά (Stinger), αντιαεροπορικά πυροβόλα διαφόρων τύπων. Σε ναυτικό επίπεδο, σύντομα η Ελλάδα θα διαθέτει φρεγάτες με δυνατότητα αεράμυνας περιοχής (νησιών ή ναυτικής δύναμης), ενώ τα υπάρχοντα πολεμικά του ΠΝ διαθέτουν τα δικά τους μέσα για την αυτοπροστασία τους (πύραυλοι Sea Sparrow, RAM21, Stinger, συστήματα Phalanx).
Σημαντικό κομμάτι του συνολικού πλέγματος αεράμυνας είναι η παθητική αεράμυνα, καθώς, όπως υπογράμμισε ο κ. Λεφάκης, κάποια από τα όπλα του εχθρού αναπόφευκτα θα περάσουν. Η παθητική αεράμυνα είναι επί της ουσίας η άμυνα που υιοθετείται για την επιβίωση- τη μείωση της επιθετικής αποτελεσματικότητας του επιτιθέμενου και την ενίσχυση της ικανότητας επιβίωσης και αμυντικής ισχύος σε όλο το εύρος επιχειρήσεων. Περιλαμβάνει μια μεγάλη ποικιλία ενεργειών για να περιοριστούν οι απώλειες υποδομών, υλικών, μέσων και προφανώς προσωπικού, είτε των Ενόπλων Δυνάμεων είτε του άμαχου πληθυσμού, απέναντι σε απειλές ή επιθέσεις από αεροσκάφη, πυραύλους, ακόμα και βλήματα πυροβολικού και όλμους.
Συνοψίζοντας, το υπάρχον δίκτυο παθητικής αεράμυνας έχει σχεδιαστεί για τον περιορισμό των απωλειών- στη σχετική ορολογία χαρακτηρίζεται ως «προστασία δυνάμεων» (force protection) και περιλαμβάνει αντικείμενα όπως η ασφάλεια, οι πρώτες βοήθειες, αντιμετώπιση και ενέργειες σε ΡΒΧΠ (ραδιοβιοχημικό) περιβάλλον, αναγνώριση και εξουδετέρωση εκρηκτικών μηχανισμών, καθώς και μέσα παραλλαγής, παραπλάνησης και απόκρυψης.
Επικοινωνίες και το πλεονέκτημα της ελληνικής γλώσσας
Όλοι οι σχηματισμοί, μονάδες και χώροι ανάπτυξης εξασφαλίζουν τρεις τρόπους ασφαλούς επικοινωνίας με τα προϊστάμενα και υφιστάμενα κλιμάκια, ώστε η ροή των πληροφοριών να είναι αδιάλειπτη και άμεση. Ο κ. Λεφάκης υπογράμμισε πως πλεονέκτημα αποτελεί η χρήση αποκλειστικά της ελληνικής γλώσσας σε όλες τις φάσεις ενεργοποίησης των δυνάμεων αεράμυνας, καθώς και κατά τη φάση των επιχειρήσεων, καθώς καθιστά δυσκολότερη την αποκάλυψη στον αντίπαλο προθέσεων ή ενεργειών- «γιατί να του κάνουμε τη ζωή εύκολη με τα αγγλικά;» είπε χαρακτηριστικά ο ομιλητής. Ακόμη, ιδιαίτερη αναφορά έγινε στην αυστηρή απαγόρευση smartphones και τη χρήση μόνο προστατευμένων συσκευών, προκειμένου να γίνεται δυσκολότερος ο εντοπισμός των φίλιων δυνάμεων, αλλά και στην αποφυγή ορολογιών, φρασεολογιών και τακτικών που είναι γνωστές μέσω ΝΑΤΟ.
Μαθήματα από τους πολέμους στην περιοχή
Ως προς τα συμπεράσματα που προκύπτουν από τις στρατιωτικές συγκρούσεις στην ευρύτερη περιοχή, στο πλαίσιο της ομιλίας υπογραμμίστηκε ο τεράστιος βαθμός επιτυχίας που χαρακτήρισε την απόκρουση της ιρανικής επίθεσης με πυραύλους και drones κατά του Ισραήλ- κάτι που όμως θεωρείται ιδιαίτερα δύσκολο, το οποίο ήταν εφικτό και χάρη στη μεγάλη υποστήριξη- σε επίπεδα όπλων και πληροφορίας- από άλλες χώρες, συμμάχους του Ισραήλ. Όσον αφορά στον πόλεμο στην Ουκρανία, υπογραμμίστηκε η σημασία της ουκρανικής αεράμυνας στη σθεναρή αντίσταση απέναντι στη ρωσική εισβολή, η οποία αποδίδεται σε αυτό που χαρακτηρίστηκε ως σωστή διάγνωση των εχθρικών απειλών λόγω των εισερχομένων πληροφοριών (ενώ αντίστοιχα η όποια πτώση αποτελεσματικότητάς σε βάθος χρόνου αποδίδεται στην έλλειψη αναχορηγιών- πυρομαχικών για τα συστήματα αεράμυνάς της).
Ιδιαίτερο ελληνικό ενδιαφέρον παρουσιάζουν οι πολεμικές επιχειρήσεις στο Ναγκόρνο Καραμπάχ. Τα παλιά συστήματα αεράμυνας των αρμενικών δυνάμεων (κυρίως SA-8/9K33 OSA και SA-6/2K12 KUB) δέχτηκαν καίρια πλήγματα από drones, ενώ, χωρίς να έχει επιβεβαιωθεί, η καταστροφή εκτοξευτών και ραντάρ S-300 θεωρείται δυνατή καθώς αντιμετωπίζουν δυσκολίες στην αντιμετώπιση σύγχρονων τακτικών καταστολής αεράμυνας, που επιτείνονται από την έλλειψη ενοποιημένου δικτύου αεράμυνας και αντίστοιχης εκπαίδευσης. Επιπλέον, οι Αζέροι έδειξαν ιδιαίτερες δυνατότητες φονικών αεροπορικών χτυπημάτων ακριβείας από έναν σημαντικό στόλο μη επανδρωμένων αεροσκαφών διαφόρων τύπων και προέλευσης, με τα ικανότερα αντιαεροπορικά συστήματα μικρού ή μεσαίου βεληνεκούς με ενεργό καθοδήγηση ραντάρ να διατρέχουν κίνδυνο στοχοποίησης και καταστροφής από εξειδικευμένα drones αυτοκτονίας. Σε αυτό το πλαίσιο, τίθενται αναπόφευκτα ερωτήματα για τις δυνατότητες των αντιαεροπορικών συστημάτων των δεκαετιών του 1970, του 1980 και του 1990.
Ως προς τα θετικά μαθήματα για την αεράμυνα, ωστόσο, υπογραμμίζεται η σημασία της χρήσης παρεμβολικών GPS για την παραπλάνηση των εχθρικών drones, όπως και η σημασία και αυξημένη δυνατότητα σωστής διάγνωσης εχθρικών απειλών λόγω των εισερχόμενων πληροφοριών από μια πλειάδα σύγχρονων μέσων.
Πώς θα έμοιαζε μια ελληνοτουρκική αεροπορική σύγκρουση
Ο κ. Λεφάκης σχολίασε χαρακτηριστικά πως σε περίπτωση ελληνοτουρκικού πολέμου η αεροπορική αναμέτρηση θα μοιάζει μάλλον περισσότερο με κάτι που θα θυμίζει τη «Μάχη της Αγγλίας» κατά τον Δεύτερο Παγκόσμιο Πόλεμο- ένας αγώνας αντοχής μεταξύ ισοδύναμων σχετικά αντιπάλων. Αυτό, με τη σειρά του, υπογραμμίζει τόσο την ανάγκη για έναν επαρκή ποσοτικά όγκο αεροσκαφών, όσο και για την ύπαρξη μιας ισχυρής αντιαεροπορικής άμυνας που θα εξασφαλίζει και αντιπυραυλική/ αντιβαλλιστική προστασία. Σε αυτό το πλαίσιο απαιτούνται επίσης μεγάλες επενδύσεις στον τομέα του ηλεκτρονικού πολέμου, της επίγειας κάλυψης και προστασίας, της παραπλάνησης και παραλλαγής των μέσων των ενόπλων δυνάμεων και της έγκαιρης και βάσει σχεδίου διασποράς της αεροπορικής ισχύος (άλλο ένα σημαντικό μάθημα από τον πόλεμο στην Ουκρανία, καθώς η μικρή ουκρανική πολεμική αεροπορία παραμένει ενεργή παρά τη μεγάλη ρωσική υπεροπλία στον αέρα ακριβώς λόγω της ικανότητας διασποράς της).
Σε ευρύτερο πλαίσιο, ο κ. Λεφάκης τόνισε πως στη διαχείριση μιας εμπόλεμης κατάστασης απαιτείται πανεθνική κινητοποίηση όλου του μηχανισμού του κράτους και της κοινωνίας- ενώ, αναφερόμενος στις δυσχέρειες για την αεράμυνα, παρέθεσε την πολυτυπία οπλικών συστημάτων, αλλά και τις ψυχολογικές επιχειρήσεις από τον αντίπαλο, πχ υπό τη μορφή της προβολής αυτών που θέλει να παρουσιάζει ως δυνατότητές του μέσω των μέσων ενημέρωσης. Παράλληλα, υπογράμμισε την ανάγκη για μεγάλα αποθέματα πυρομαχικών («καλή η ποιότητα, μα και η ποσότητα δεν βλάπτει»), αλλά και τη σημασία του θέματος της στελέχωσης στις Ένοπλες Δυνάμεις, με το «καυτό» πρόβλημα του δημογραφικού να ασκεί την αρνητική του επίδραση.