Ποια ήταν η μεγάλη μακροϊστορική εικόνα και οι βαθύτερες διαμορφωτικές δυνάμεις των μετά-Βυζαντινών και μετά-Μεσαιωνικών χρόνων και τι σήμαινε η Εθνεγερσία των Ελλήνων η οποία εκδηλώθηκε σε μια κρίσιμη κομβική ιστορική στιγμή; Ερωτάται: Ήταν η Εθνεγερσία των Ελλήνων ένα μεγάλο ιστορικό γεγονός; Μήπως, επειδή εκδηλώθηκε στην βάση συγκεκριμένων προταγμάτων σε μια κρίσιμη μεταβατική ιστορική φάση του 18ου αιώνα, δεν ήταν μόνο μεγάλο γεγονός αλλά το σημαντικότερο γεγονός της ιστορίας;
Οι απαντήσεις σε αυτά τα ερωτήματα, για αντικειμενικούς ιστορικούς λόγους, δεν απαιτούν ριψοκίνδυνες υποθέσεις. Μπορούν να απαντηθούν επειδή έχουμε επαρκή ιστορική θέαση:
α) για το πώς διαμορφωνόταν τα κράτη και το διεθνές σύστημα πριν και μετά τους Ναπολεόντειους πολέμου
β) για τον τρόπο που κινήθηκαν τα κράτη και το κρατοκεντρικό διεθνές σύστημα κατά την διάρκεια των δύο τελευταίων αιώνων και
γ) για το γεγονός ότι ενώ ο κόσμος κινείται βαθύτερα στον 21ο αιώνα ο προσανατολισμός αυτός είναι καταμαρτυρούμενα επικίνδυνος και αδιέξοδος.
Πώς κινούμαστε τον 21 αιώνα; Ολοφάνερα έχουμε:
1ον) επιτάχυνση της τροχιάς του πολυπολικού πλέον διεθνούς συστήματος πολλών ηγεμονικών δυνάμεων προς την κατεύθυνση ενός φαύλου κύκλου αδιέξοδων εξισορροπήσεων
2ον) αναπόδραστα διενέξεις και αστάθεια στις περιφέρειες και
3ον) εάν συγκρουστούν ευθέως οι ηγεμονικές δυνάμεις ο κίνδυνος πυρηνικού ολοκαυτώματος είναι πολύ μεγάλος.
Επιπλέον, για να συνεκτιμηθούν βάσιμα η σημασία της Εθνεγερσίας και οι λόγοι για τους οποίους έτσι κινείται το σύγχρονο διεθνές σύστημα, διαθέτουμε επαρκή γνώση:
α) για το πως εξελισσόταν το σύστημα ισορροπίας δυνάμεων της Ευρώπης και ο κόσμος πριν και μετά τους Ναπολεόντειους πολέμους
β) για το ποια ήταν τα πολιτικά και κοσμοθεωρητικά προτάγματα της Εθνεγερσίας η οποία εκδηλώθηκε σε αυτή την κομβική ιστορική φάση, και
γ) για το πως επηρεάστηκε η διαμόρφωση των κρατών και του διεθνούς συστήματος επειδή αυτά τα προτάγματα δεν αποτέλεσαν τον άξονα αναβίωσης και ανασύστασης των εμπειριών της κλασικής εποχής και της χιλιετούς Βυζαντινής φάσης. Αναμφίβολα και αναπόφευκτα οι προεκτάσεις των προταγμάτων της Εθνεγερσίας αφορούσαν ευθέως το αντιφατικά αμφιταλαντευόμενο σύστημα ισορροπίας δυνάμεων των ηγεμονιών της Ευρώπης.
Η Ελληνική Επανάσταση, υπογραμμίζεται, εκδηλώθηκε δύο αιώνες μετά το σύστημα ισορροπίας δυνάμεων των μετά-Μεσαιωνικών ηγεμονιών, αφετηρία του οποίου ήταν η Συνθήκη της Βεστφαλίας του 1648 μ.Χ. Επίσης, μόλις έξη χρόνια μετά το Κογκρέσο της Βιέννης του 1815 μ.Χ. το οποίο ακολούθησε την ήττα του Ναπολέοντα, οι ηγεμονίες που εξελίχθηκαν σε αποικιοκρατίες επιχείρησαν να εγκαθιδρύσουν ένα παντελώς ουτοπικό συνεταιρικό παγκόσμιο ηγεμονικό σύστημα. Οι ηγεμονικές δυνάμεις (υπογραμμίζεται ξανά, 6 χρόνια πριν το 1821) ήταν «όχι επαναστάσεις όχι δημοκρατία».
Στην Ευρώπη δημοκρατία κλασικά νοούμενη δεν είχαμε και συνεχίζουμε (κλασικά νοούμενη) να μην έχουμε. Χαρακτηριστικά, όταν στην Μεγάλη Βρετανία ψήφιζαν μόλις 7%, ο Ρήγας, πολλοί άλλοι και ασφαλώς στα ψηφίσματα των Εθνοσυνελεύσεων της Ελληνικής Επανάστασης, αντλώντας από μακραίωνες πολιτικές παραδόσεις και μακραίωνη πολιτική πείρα αποσκοπούσαν στην δημιουργία συμπολιτείας και δημοκρατική συγκρότηση σε όλα τα επίπεδα (το τοπικό και το συμπολιτειακό).
Στην Ευρώπη, κατά την διάρκεια της ίδιας ιστορικής φάσης εν μέσω αβάστακτων εθνοκαθάρσεων, γενοκτονιών επιδιωκόταν η επίτευξη κρατικής συνοχής με σκοπό να δημιουργηθούν κρατικές διοικήσεις που θα διαδέχονταν τις μετά-Μεσαιωνικές ηγεμονικές διοικήσεις (τα κατά τον Μακιαβέλλι “status”).
Οι Έλληνες Επαναστάτες πριν και μετά το 1821 ήγειραν κοσμοθεωρητικές σημαίες ατόφιας δημοκρατίας και ελευθερίας που ενσάρκωναν τα κύρια χαρακτηριστικά της διαδρομής του οικουμενικών προδιαγραφών διαχρονικού πολιτικού πολιτισμού της Ελληνικότητας. Κανείς απαιτείται να συνεκτιμήσει πως δεν ήταν αυτονόητο ότι οι διάσπαρτοι Έλληνες της μετά-Βυζαντινής ιστορικής φάσης εύκολα θα ήγειραν όλοι τις ίδιες κοσμοθεωρητικές σημαίες. Αυτό γιατί επί χιλιετίες το Ελληνικό έθνος ήταν κατακερματισμένο σε Πόλεις και Κοινά.
Επιτεύχθηκε η συσπείρωσή τους κάτω από την ίδια στέγη μόνο κατά την διάρκεια της -χιλιετούς διάρκειας, οφείλουμε να τονίσουμε- Βυζαντινής Κοσμοπολιτείας. Εκεί, κατά κανόνα οι Πόλεις αυτοθεσπίζονταν δημοκρατικά και αυτεξούσια και οι αντιπρόσωποί τους στην Σύγκλητο των Πόλεων ήταν οι εντολείς του κατά βάση και ουσιαστικά εντολοδόχου και ανακλητού Βασιλέα των Πόλεων. Εν τούτοις, η κατάληψη της Βασιλεύουσας Πόλης το 1204 μ.Χ. από τους Σταυροφόρους της Ρωμαιοκαθολικής Θεοκρατίας και η οριστική Οθωμανική κατάκτηση το 1453 μ.Χ., δεν τερμάτισε ολοκληρωτικά τον δημοκρατικό βίο. Εντός της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας οι περισσότερες κοινότητες κατόρθωσαν να επιτύχουν τοπικό αυτεξούσιο δημοκρατικό βίο πληρώνοντας κεφαλικό φόρο στον Σουλτάνο. Επιπλέον, οι Έλληνες οι οποίοι μετανάστευσαν διακρίθηκαν στον στοχαστικό στίβο και στον επιχειρηματικό τομέα.
Το γιατί και πως ενώθηκαν τα νήματα των Ελληνικών κοινοτήτων και των Ελλήνων της διασποράς με αποτέλεσμα να αξιώσουν Ελευθερία δεν μπορούμε να το ξέρουμε επακριβώς και ούτε χρειάζεται. Γνωρίζουμε τα κύρια, τα σημαντικά και τα καταμαρτυρημένα. Η ύπαρξη ενός έθνους διαπιστώνεται από την εκδήλωση κοινών έσχατων κοσμοθεωρητικών παραδοχών των μελών του, με τις οποίες αξιώνουν να είναι διακριτή εθνικά ανεξάρτητη κοινωνικοπολιτική οντότητα.
Μια ακόμη επιβεβαίωση αυτών των παραδοχών έχουμε όταν επιδεικνύεται αυτοθυσία για την κατάκτηση της ελευθερίας ή εάν υπάρχει κράτος την υπεράσπιση της εθνικής ανεξαρτησίας. Ούτε και ενδιαφέρουν επί μέρους άνευ σημασίας ατομικά χαρακτηριστικά, όπως ερωτικές προτιμήσεις, πιθανά ατομικά ελαττώματα, συνήθη ανθρώπινα λάθη, συνήθεις εγωισμοί και άνευ σημασίας λοξοδρομήσεις. Μέσα στην απέραντη πολυμορφία του κόσμου και των ανθρώπων και των αναρίθμητων ρευστών κριτηρίων και παραγόντων που συμπλέκονται και μορφοποιούν τις προϋποθέσεις συγκρότησης και συγκράτησης μιας συλλογικής οντότητας, αυτό που έχει σημασία είναι το κατά πόσο καταμαρτυρούνται συγκλίσεις για τα σπουδαία και τα σημαντικά που εκκολάπτουν τα μεγάλα γεγονότα όπως για παράδειγμα θεωρείται ότι είναι ένας εθνικοαπελευθερωτικός αγώνας.
Εν μέσω καθολικής πλανητικής κυριαρχίας δεσποτικών και αποικιοκρατικών καθεστώτων και όταν στην Ευρώπη επιδιωκόταν η κρατική συνοχή με τρόπο που προκλήθηκαν αβάστακτες ανθρώπινες κακουχίες, οι διάσπαρτοι Έλληνες όχι μόνο επαναστάτησαν, αλλά και με το να εγείρουν από κοινού κοσμοθεωρητικές σημαίες ελευθερίας και δημοκρατίας, καταμαρτύρησαν τα εξής:
1ον) ότι ήταν φορείς του διαχρονικού πολιτικού πολιτισμού της Ελληνικότητας,
2ον), ότι ακόμη και όταν ήταν «αναλφάβητοι» όπως τον Μακρυγιάννη ήταν φορείς του διαχρονικού εθνικού πολιτικού πολιτισμού της Ελληνικότητας και
3ον) ότι διέθεταν πολιτική παιδεία υψηλοτάτων βαθμίδων.
Ως προς αυτό είναι ένα πράγμα η μόρφωση η οποία ενδέχεται να αφορά ανυπόστατες ουτοπίες και εσχατολογικά ιδεολογήματα που προκαλούν ακόμη και «νοητική “παραμόρφωση”», και άλλο η πολιτική παιδεία που αποτελεί ότι πολυτιμότερο διαθέτει ένα κοινωνικοπολιτικό γεγονός και προϋπόθεση εδραίας πολιτειακής συγκρότησης.
Η μεγάλη σημασία των πιο πάνω και πολλών άλλων έγκειται στο γεγονός ότι η Ελληνική Εθνεγερσία εκδηλώθηκε σε μια ιστορική φάση όταν οι δεσποτικές και αποικιοκρατικές ηγεμονίες αποδείχθηκε ότι δεν επηρεάστηκαν από την πολιτική σκέψη και τις πολιτικές παραδοχές που προγενέστερα καλλιεργούσαν οι Αναγεννησιακοί στοχαστές. Η Αναγέννηση αφορούσε κυρίως μερικές σημαντικές πτυχές της κλασικής εποχής ενώ το Βυζαντινό κοσμοπολιτειακό παράδειγμα εν πολλοίς παρακάμφθηκε ή παρερμηνεύτηκε.
Τα αίτια είναι πολλά και εξετάζονται σε εκτενέστερα κείμενα*.
Εδώ, συντομογραφικά, υπογραμμίζονται μόνο μερικές πτυχές που αφορούν την μεγάλη μακροϊστορική εικόνα του ανθρωποκεντρικού πολιτικού πολιτισμού και των διαδρομών του. Μεταξύ πολλών άλλων τα εξής:
Κατά πρώτον, ο πολιτικός πολιτισμός των ανθρώπων κατά την διάρκεια πέντε περίπου χιλιετιών γνωστής ιστορίας εξελίχθηκε ανοδικά. Αρχικά κατά την διάρκεια της προ-προ-κλασικής εποχής και στην συνέχεια της κλασικής εποχής. Μετά την Ρωμαϊκή κατάκτηση είχαμε την προαναφερθείσα χιλιετή μετακρατοκεντρική Βυζαντινή κοσμοπολιτεία.
Παρενθετικά υπογραμμίζεται ότι, αναμφίβολα, κατά την διάρκεια του ταξιδιού της Οδύσσειας των ανθρώπων, των κρατών και του κόσμου, και παρά την ανοδική τροχιά του ανθρωποκεντρικού πολιτικού πολιτισμού, δεν έλειψαν οπισθοδρομήσεις και αντιστροφές. Πάντα Οδύσσεια θα είναι το ταξίδι των ανθρώπων, των κρατών και του κόσμου και οτιδήποτε αντίθετο, όπως υποστηρίζουμε και σε άλλα εκτενέστερα κείμενα, είναι εσχατολογικό και ανυπόστατο. Ιστορικά καταμαρτυρείται ότι επίγειοι ιδεατοί παραδεισένιοι κόσμοι δεν υπάρχουν.
Αυτό που έχει μεγάλη σημασία είναι ο προσανατολισμός του ανθρωποκεντρικά θεμελιωμένου πολιτικού πολιτισμού προς την Ιθάκη της δημοκρατίας και η αποφυγή λοξοδρομήσεων, αυτοκαταστροφικών αποφάσεων και εμφύλιων διαιρέσεων. Εντός αυτού του προσανατολισμού σημαντικό είναι επίσης η δημιουργία προϋποθέσεων που εκπληρώνουν τους σκοπούς που κάθε κοινωνία θέτει, εκ των οποίων η ελευθερία της κοινωνίας, η ευημερία και η ασφάλεια της οικείας πατρίδας είναι έσχατες λογικές για όλα τα έθνη.
Μετά-Μεσαιωνικά παρά τα όποια Αναγεννησιακά σκιρτήματα ο προσανατολισμός της πράξης και του στοχασμού εν μέσω αποικιοκρατίας και δεσποτικών ηγεμονιών διολίσθησε σε πολλές και αντιθετικές εσχατολογικές παραδοχές. Παρά το γεγονός ότι κατά την διάρκεια αυτής της ιστορικής φάσης δημιουργήθηκαν κράτη, παράδοξα και αντιφατικά, εκκολάφθηκαν ταυτόχρονα μετακρατικές οικουμενιστικές εσχατολογικές παραδοχές που αντιβαίνουν στο ανεξάρτητο και αυτεξούσιο πολιτειακό κοινωνικοπολιτικό γίγνεσθαι των διακριτών κοινωνικών οντοτήτων. Εκκολάφθηκαν μετακρατικές και όχι, τονίζεται, συμπολιτειακές ή κάποιου είδους μετακρατοκεντρικές λογικές οι οποίες θα μπορούσαν εάν καλλιεργούνταν να αντλήσουν από τις πάμπλουτες εμπειρίες της ιστορικής φάσης που διαδέχθηκε την κλασική εποχή. Καταμαρτυρήθηκαν και κυριάρχησαν υλιστικές, αντί-μεταφυσικές, αντί-πνευματικές και μηδενιστικές παραδοχές.
Σταδιακά εκκολάφθηκαν, επίσης, τα εσχατολογικά ιδεολογικά δόγματα του 19ου και 20ου αιώνα που υποστήριζαν τον ένα ή άλλο εξωπραγματικό και ανέφικτο ανθρωπολογικά εξομοιωμένο και πολιτικά εξισωμένο πλανήτη. Πέραν του πολιτικά ανυπόστατου χαρακτήρα τους και της πολιτικής σύγχυσης και των εμφυλίων που προκάλεσαν, όλοι πλέον έχουν συμφέρον να γνωρίζουν ότι αυτές οι γραμμικές-απλουστευτικές οικουμενιστικές παραδοχές μόνη χρησιμότητα είχαν να μεταμφιέζουν τις εκατέρωθεν ηγεμονικές αξιώσεις ισχύος. Υπογραμμίζεται ότι, πέραν του γεγονότος πως κατά την διάρκεια αυτής της φάσης στην Ευρώπη εκκολάφθηκαν κράτη, με τους εθνικοαπελευθερωτικούς αγώνες κατά της αποικιοκρατίας τον 19ο και 20ο αιώνα δημιουργήθηκαν συνολικά δύο εκατοντάδες ανεξάρτητα κράτη.
Εξίσου σημαντικό είναι ότι κατά την διάρκεια του Μεσοπολέμου ιδρύθηκε η Κοινωνία των Εθνών και το 1945 ο ΟΗΕ. Αυτό σημαίνει ότι νομικά, θεσμικά και πολιτικά η κρατική κυριαρχία ορίστηκε ως το διεθνές καθεστώς και η εθνική ανεξαρτησία (εσωτερική-εξωτερική κυριαρχία, Κεφάλαιο Ι του Χάρτη) ως το κοινό κοσμοθεωρητικό θέσφατο.
Εν τούτοις, όπως αναφέρθηκε μόλις, αντιθετικά και αντιφατικά διαδόθηκαν ευρέως και τον 19ο και 20ο αιώνα κυριάρχησαν οικουμενικιστικές δογματικές παραδοχές περί ενός ανθρωπολογικά εξομοιωμένου και πολιτικά εξισωμένου πλανήτη. Εξίσου σημαντικό είναι το γεγονός ότι από τον 17ο αιώνα μέχρι και τις μέρες μας διαδόθηκαν μηδενιστικές παραδοχές που αμφισβητούν τους εθνικούς πολιτισμούς και τον ρόλο του πνεύματος και των εθνικών παραδόσεων στο κοινωνικοπολιτικό γίγνεσθαι κάθε κράτους. Πρόκειται για μια ακόμη μεγάλη αντίφαση γιατί παντού και πάντοτε το πολιτειακό-κοινωνικοπολιτικό γεγονός σημαίνει διαμόρφωση της πολιτειακής σφαίρας με σύμμειξη και μέθεξη του πνεύματος με τα αισθητά. Προσθέτουμε: Συρρίκνωση ή μηδενισμός της πολιτικής και πνευματικής υπόστασης δεν σημαίνει απουσία πνεύματος και ψυχορμήτων αλλά χρησιμοθηρικά κινούμενο «άγριο πνεύμα» που είναι δύσκολο ή ανέφικτο να θεσπιστεί πολιτειακά.
Αυτές οι συντομογραφικά διατυπωμένες επισημάνσεις μας επαναφέρουν στην ιστορική σημασία της Εθνεγερσίας των Ελλήνων. Υποστηρίζεται ότι, εξ αντικειμένου, εάν είχε επιτύχει η δημιουργία μιας εδραίας και ισχυρής συμπολιτείας στα πεδία όπου επί χιλιετίες άνθισε ο ανθρωποκεντρικός πολιτικός πολιτισμός, λογικά και αναμενόμενα, θα είχε επηρεάσει την πορεία του σύγχρονου κόσμου όχι προς ανθρωπολογικά εξομοιωτικούς και πολιτικά εξισωτικούς προσανατολισμούς αλλά προς κατευθύνσεις για τις οποίες διαθέτουμε πάμπλουτη ιστορική εμπειρία.
Εξάλλου, το γεγονός ότι τον 17ο και 18ο αιώνα το κυρίαρχο σύστημα των Ευρωπαϊκών ηγεμονιών προσανατολιζόταν διαφορετικά επιβεβαιώνεται και από την σφοδρή εάν όχι υπαρξιακού χαρακτήρα αντίθεση των ηγεμονικών κρατών στην Εθνεγερσία των Ελλήνων. Την υπονόμευση επίσης των επιδέξιων χειρισμών το Ιωάννη Καποδίστρια όταν έγινε κυβερνήτης, ο οποίος, όχι μόνο είχε πλήρη γνώση και επίγνωση των ηγεμονικών στρατηγικών, αλλά και ήταν φορέας των διαχρονικών δημοκρατικών παραδόσεων του πολιτικού πολιτισμού της Ελληνικότητας.
Υπενθυμίζουμε ότι το σύγχρονο Ελληνικό κράτος δημιουργήθηκε μόνο όταν ο Καποδίστριας με επιδέξιους διπλωματικούς χειρισμούς κατόρθωσε να ακυρώσει τις θέσεις της Βρετανίας που ευνοούσε μόνο μια αυτόνομη επαρχία στην Πελοπόννησο, η οποία, επιπλέον, θα ήταν φόρου υποτελής στο Σουλτάνο. Το τι ακολούθησε μετά το διαίρει και βασίλευε των ηγεμονικών κρατών και την δολοφονία του Καποδίστρια το γνωρίζουμε και δεν είναι του παρόντος για να επεκταθούμε. Πασίγνωστα γεγονότα, όμως, επαληθεύουν τους λόγους για τους οι εξουσίες των ηγεμονικών και ταυτόχρονα αποικιοκρατικών νεότευκτων κρατών αυτής της ιστορικής φάσης δεν ευνοούσαν την αναβίωση και συμπολιτειακή ενσάρκωση κοσμοθεωρητικών παραδοχών περί δημοκρατίας, ελευθερίας και εθνικής ανεξαρτησίας που αποτελούσαν τα προτάγματα της Ελληνικής Εθνεγερσίας.
Καταληκτικά συνοψίζουμε:
Η εξ αντικειμένου πολύ μεγάλη σημασία της Ελληνικής Εθνεγερσίας έγκειται στο γεγονός ότι εκδηλώθηκε στο μεταίχμιο μιας ιστορικής φάσης όταν ο ηγεμονικά και αποικιοκρατικά συγκροτημένος μετά-Μεσαιωνικός κόσμος αμφιταλαντευόταν στοχαστικά και πολιτικά λόγω Γαλλικής Επανάστασης.
Ταυτόχρονα και έξη μόλις χρόνια πριν την εκδήλωση της Επανάστασης τα ίδια ηγεμονικά κράτη στο Κογκρέσο της Βιέννης το 1815 μ.Χ. συνέκλιναν στην δημιουργία ενός ανέφικτου «συνεταιρικού» παγκόσμιου ηγεμονικού συστήματος το οποίο επειδή ακριβώς ήταν ανέφικτο αναπόδραστα οδήγησε στους δύο παγκοσμίους πολέμους (και μετά τον Ψυχρό Πόλεμο στα ολοένα και περισσότερο καταμαρτυρούμενα ακραία επικίνδυνα αδιέξοδα του 21ου αιώνα).
Παράδοξα και αντιφατικά, επίσης, ενώ έχουμε δύο εκατοντάδες κράτη διαδόθηκαν και συνεχίζουν να διαδίδονται εσχατολογίες και μηδενισμοί που αφενός αντιβαίνουν στην λογική του εθνικά ανεξάρτητου αυτεξούσιου βίου κάθε διακριτής κοινωνικής οντότητας και αφετέρου ροκανίζουν πολιτικά και στοχαστικά ορθολογιστικές αποφάσεις διεθνούς διακυβέρνησης για μια διαφορετική διαχείριση κοινών κινδύνων, κοινών προβλημάτων και κοινών συμφερόντων όλων των κρατών.
Τέλος αλλά όχι το τελευταίο: Εντός του πλανητικού πλέον συγκαιρινού κρατοκεντρισμού συστήματος το οποίο εξ αντικειμένου και καθημερινά καταμαρτυρούμενα είναι αδιέξοδο και του οποίου τα θεμέλια είναι πλημμυρισμένα με αναχρονιστικές παθογένειες, τυχόν πολιτικά και στρατηγικά ορθολογιστικοί προσανατολισμοί απαιτείται να αναζητηθούν τόσο στις κοσμοϊστορικές εμπειρίες της Κλασικής και μετά-Κλασικής εποχής όσο και στα παμμέγιστης «θεραπευτικής αξίας» προτάγματα της Εθνεγερσίας των Ελλήνων του 18ου αιώνα.
Εάν αυτή η εκτίμηση είναι βάσιμη, αποτελεί μια ακόμη επιβεβαίωση ότι η Εθνεγερσία σε μια κομβική ιστορική στιγμή ενδέχεται να αποτέλεσε το σημαντικότερο γεγονός της ιστορίας. Ότι επίσης τα κοσμοθεωρητικά προτάγματα της Εθνεγερσίας θα μπορούσαν να οδηγήσουν σε ένα διαφορετικό προσανατολισμό των σύγχρονων κρατών και του κόσμου.
*Τα πιο πάνω ζητήματα εξετάζονται λεπτομερέστερα και υπό συγκριτικό κοσμοϊστορικό πρίσμα σε πολλά δοκίμια για τον Ιωάννη Καποδίστρια και στο βιβλίο «Κοσμοθεωρία των Εθνών, Συγκρότηση και Συγκράτηση των κρατών, της Ευρώπης και του κόσμου» (Εκδόσεις Ποιότητα). Εκτενέστερα στο βιβλίο «ΕΘΝΟΚΡΑΤΟΚΕΝΤΡΙΚΟ ΣΥΣΤΗΜΑ ΤΟΝ 21ο ΑΙΩΝΑ. Παθογένειες, αδιέξοδα, αίτια, πολιτικός στοχασμός» (Απρίλιος 2003 Εκδόσεις Ποιότητα), στο οποίο συμπεριλαμβάνεται κεφάλαιο που συγκρίνει τα προτάγματα της Εθνεγερσίας με θέσεις σημαντικών μετά-Μεσαιωνικών στοχαστών. Σε τελικό στάδιο, επίσης, βρίσκεται βιβλίο με τίτλο «Ελληνική Εθνεγερσία», του οποίου η έκδοση έπεται.