«Η ”Πατριδογνωσία”, στο σύνολό της, αποτελεί µια σύγχρονη βάση δεδοµένων. Στην Οδό Ελλήνων –οδός της γνώσης, οδός της αποδηµίας–, Έλληνες, πολίτες του κόσµου, κατέθεσαν τον στοχασµό τους, όρισαν τη σχέση τους µε την Ελλάδα, άσκησαν κριτική στην κοινωνική πραγµατικότητά της, έθεσαν το ζητούµενο της αξιοκρατίας, είπαν για αισθήµατα, ανέσυραν νοσταλγικές λεπτοµέρειες ζωής, προσδίδοντας µια µοναδικότητα στο περιεχόµενο του βιβλίου».
Μ′ αυτά τα λόγια εξηγεί η δημοσιογράφος Αννα Γριμάνη το εγχείρημα να «περάσουν» στις σελίδες ενός βιβλίου οι συνεντεύξεις που έχει κάνει με Ελληνες οι οποίοι πρόκοψαν εκτός συνόρων.
Διαπρεπείς Έλληνες της διεθνούς Ακαδηµαϊκής Κοινότητας της Επιστήµης, της Έρευνας και Τεχνολογίας, των Ανθρωπιστικών Σπουδών, που κατέχουν εξέχουσες θέσεις στα σηµαντικότερα ακαδηµαϊκά κι ερευνητικά Iδρύµατα της Ευρώπης και των Η.Π.Α., καθώς και προσωπικότητες µε διεθνές κύρος της ακαδηµαϊκής ζωής, της διανόησης και τέχνης στην Ελλάδα, και ελληνιστές, παρουσιάζονται στο βιβλίο «Πατριδογωσία. 100 προσωπικότητες αναζητούν την ελληνικότητα» (εκδόσεις Γκοβόστη).
- Στον πρόλογο του βιβλίου σας «Πατριδογνωσία», η Βάνα Λαζαράκου, γενική διευθύντρια του NJV ATHENS PLAZA μιλά για τη συνάντησή της με εσάς, έναν άνθρωπο που την ώρα των συνεντεύξεών σας στους χώρους του εξέπεμπε «ήθος, σεμνότητα και πολιτισμό». Είναι, πιστεύετε, αυτές σήμερα σπάνιες ποιότητες για κάποιον που ακολουθεί το επάγγελμα του δημοσιογράφου;
Την ευχαριστώ θερμά για τις διακριτικές επισημάνσεις της, τα καλά λόγια προέρχονται από ευγενείς ανθρώπους ενώ η δική της σχέση με τον πολιτισμό δημιούργησε τον διάλογο για τον σχεδιασμό αυτής της έκδοσης.
Οι ποιότητες, θα έλεγα ότι συνδέονται με ιδιοσυγκρασίες, και διακρίνονται σε κάθε γενιά-στις νεότερες, πιο εξελιγμένες, διατυπωμένες με νέους κώδικες. Ο πολιτισμός σε έναν άνθρωπο, είναι ζήτημα κουλτούρας, δηλαδή, παιδείας και αγωγής. Η σεμνότητα, πιο προσωπικό στοιχείο, το ήθος ωστόσο, είναι προϋπόθεση, για ότι κι εάν κάνεις, επαγγελματικά ή προσωπικά, εμπεριέχεται στις στάσεις ζωής. Δεν κατανοώ τις επιτυχίες δίχως αυτή την προϋπόθεση. Για έναν αξιόλογο νέο, λοιπόν, στο φιλόδοξο πεδίο της δημοσιογραφίας, μια επιτυχημένη σοβαρή διαδρομή, δεν μπορεί, παρά να συνεπάγεται και πάγια αξιακά χαρακτηριστικά.
“Σημαντικοί Έλληνες επιστήμονες που επιχείρησαν να γυρίσουν αποδεχόμενοι προτάσεις για καίριες θέσεις ευθύνης, Έλληνες με επίδραση στη διεθνή κοινότητα, γύρισαν πίσω, προσκρούοντας σε άκαμπτες πτυχές του κατεστημένου στην Ελλάδα”
- Κυρία Γριμάνη, πατρίδα είναι η γλώσσα κι οι άνθρωποι, όπως λέει ο τότε διευθυντής σας στο περιοδικό «Κ», Σωκράτης Τσιχλιάς; Δεν είναι ο τόπος δηλαδή;
Φυσικά ο τόπος, αλλά τόπος κι η γλώσσα και οι άνθρωποι, τόπος η μνήμη, τόπος η διάσχιση στη νοσταλγία-για την αναζήτηση της πατρίδας.
- Ποιος είχε την ιδέα να «κυνηγήσει» Έλληνες που πρόκοψαν στο εξωτερικό;
Οι Έλληνες του εξωτερικού αποτέλεσαν ζητούμενο, από νωρίς στην δημοσιογραφική μου θεματική, από την εφημερίδα Τα Νέα όπου ξεκίνησα τα πρώτα χρόνια της καριέρας, με συνέχεια στα περιοδικά Ενα και Εικόνες κάνοντας πολλά ταξίδια-αποστολές για πολυσέλιδα ρεπορτάζ όπως ο Ελληνισμός της Αιγύπτου, ο Ελληνισμός της Κωνσταντινούπολης ή της Αλβανίας- τότε μάλιστα, πέρα από τις φωτογραφίες του ρεπορτάζ, ζωγράφισε έναν μοναδικό χάρτη ο Δημήτρης Μυταράς εικονογραφώντας την παρουσίαση του θέματος στο Ενα. Επίσης, μεγάλες συνεντεύξεις με προσωπικότητες, ιεράρχες και παράγοντες του Ελληνισμού – ας πούμε, στην Αίγυπτο, ταξίδεψα πέντε φορές για θέματα, με ένα από αυτά, το μεγάλο αφιέρωμα στη Μονή του Σινά. Άνοιξε τότε, ένας ορίζοντας.
Συνεπώς, η ιδέα στο περιοδικό Κ της Καθημερινής της Κυριακής για να αναδείξουμε Έλληνες επιστήµονες που διαπρέπουν στο εξωτερικό και διαδραματίζουν σπουδαίο ρόλο σε διεθνές επίπεδο ήταν μια συνέχεια των πρότερων αναζητήσεων μου - ωστόσο ένα νέο κεφάλαιο. Ακόμη, η σκέψη ότι οι συνεντεύξεις της στήλης να επικεντρώνονται στο περιεχόμενο της ελληνικότητας στην εποχή µας.
-Ποιος ήταν ο σκοπός αυτού του εγχειρήματος;
Η «Πατριδογνωσία» στο περιοδικό Κ της Καθημερινής της Κυριακής παρουσίασε περί τους 450 επιφανείς Έλληνες µε διεθνή επιρροή, και αποτέλεσεγια τον τύπο, µία νεωτερική πρόταση. Επιφανείς Έλληνες της διεθνούς Ακαδημαϊκής Κοινότητας της Επιστήμης, Έρευνας και Τεχνολογίας, των Ανθρωπιστικών Σπουδών, που κατέχουν εξέχουσες θέσεις σε αναγνωρισμένα ακαδημαϊκά κι ερευνητικά ιδρύματα της Ευρώπης και των ΗΠΑ και ελληνιστές φιλοξενήθηκαν στην στήλη απαντώντας σε κοινά ερωτήματα για την ελληνικότητα
Η «Πατριδογνωσία» άρχισε το 2007, µε τον καθηγητή Γιώργο Γραµµατικάκη –ως η πραγµατοποίηση µιας δημοσιογραφικής ιδέας που ξεπέρασε τα σύνορα της Ελλάδας.
Έλεγα πάντοτε, ότι πρέπει να προβάλλουμε στο ελληνικό κοινό, τους επιφανείς Έλληνες του εξωτερικού που το έργο τους, οι έρευνες τους, η ακαδημαϊκή παρουσία τους στη διεθνή κοινότητα, οριοθετεί μίαν άλλη Ελλάδα - Έλληνες της επιστήμης που αποδήμησαν για προκοπή και αξιοκρατία. Ο Σωκράτης Τσιχλιάς, διακεκριμένος δημοσιογράφος, μέλος ΔΣ του ΕΣΡ και τότε διευθυντής του Κ και των περιοδικών εκδόσεων της Καθημερινής, υποστήριξε την ιδέα, ονομάτισε τη στήλη και αναγνωρίζοντας τη σημασία αυτής της δημοσιογραφικής έρευνας, στάθηκε πολύτιμος αρωγός αλλά και κριτής.
Η στήλη µας οδήγησε σε κεντρικές συνεντεύξεις του τεύχους σε δημοσιογραφικές αποστολές, και αφιερώματα όπως Οι Έλληνες της Γενεύης, οι Έλληνες της SiliconValley- ένα ολόκληρο τεύχος Στη συνέχεια, η ιδέα έγινε η εκπομπή Ωραίοι ως Έλληνες στην ΕΤ1 με ωριαία πορτραίτα διαπρεπών Ελλήνων επιστημόνων στο εξωτερικό και γυρίσματα στους χώρους έρευνάς τους- σε πόλεις όπως το Λονδίνο, το Παρίσι, η Γενεύη, η Ζυρίχη, το Βερολίνο κ.α.
“- Τι πιο µικρό ελληνικό αγάπησα; Η δημοφιλέστερη ερώτηση της στήλης είχε δημοφιλέστερη απάντηση; Ναι, νομίζω αυτή του καθηγητή Γεώργιου Κουμάντου « Η αθερίνα….»”
- Πόσο δύσκολη ήταν η προσέγγιση αυτών των ανθρώπων; Υπήρξαν σχεδόν ανυπέρβλητες δυσκολίες σε κάποιες περιπτώσεις; Έχετε να θυμηθείτε κάποια/κάποιες απ′ αυτές;
Η εμπιστοσύνη είναι η προϋπόθεση για την επικοινωνία με τους σημαντικούς αυτούς ανθρώπους, που δεν έχουν το ειδικότερο ενδιαφέρον της δημοσιότητας. Όμως ένιωθαν μια ικανοποίηση από το γεγονός ότι κάποιος δημοσιογράφος από την Ελλάδα ενδιαφέρθηκε να τους παρουσιάσει στον ελληνικό τύπο - όταν αρκετοί από εκείνους είχαν ήδη δημοσιεύσεις στον διεθνή τύπο. Το μόνο θέμα, που κατά περιπτώσεις αντιμετωπίσαμε, κυρίως με τους γιατρούς ήταν ο χρόνος- δηλαδή, ότι μπορεί να περιμέναμε –με τον φωτογράφο ή με το τηλεοπτικό συνεργείο - ώρες για να γίνει η συνέντευξη παρά το προσδιορισμένο ραντεβού, γιατί προηγούνταν οι επιστημονικές υποχρεώσεις τους. Κάτι που θυμάμαι για την εκπομπή Ωραίοι ως Έλληνες, είναι ότι κάναμε εξωτερικά γυρίσματα με τον επιφανή γενετιστή Στυλιανό Αντωναράκη και δεν τα ακυρώσαμε παρά το πρωτοφανές τότε για την χώρα κρύο και τους βαθμούς υπό το μηδέν στην χιονισμένη Γενεύη. Μια άλλη φορά στο Λονδίνο, ξεκίνησαν τα γυρίσματα ξημέρωμα, στις έξη και μισή το πρωί, σε ένα café downtown της πόλης, με τον καθηγητή Κώστα Γραμμένο ώστε να είναι μετά ακριβής στη συνάντηση με τους φοιτητές του στο Cass Business School - που αποτελεί δική του δημιουργία. Και ήταν μια από τις ωραιότερες συνεντεύξεις και εκπομπές.
- Πότε αποφασίσατε να κάνετε αυτές τις συνεντεύξεις βιβλίο; Με τι κριτήρια κάνατε την επιλογή για την συγκεκριμένη έκδοση;
Πριν από ένα χρόνο, με το σκεπτικό ότι μια έκδοση όπως αυτή αναδεικνύει τη διαχρονική σημασία των κειμένων της ομώνυμης στήλης.
Οι συζητήσεις µας, με την κυρία Βάνα Λαζαράκου, διευθύντρια του ξενοδοχείου μετουσιώθηκαν στον σχεδιασμό μίας έκδοσης, όπως η ίδια αναφέρει στον πρόλογο της, για τις προσωπικότητες αυτές που προάγουν την Ελλάδα. Η έκδοση πραγματοποιήθηκε με χορηγό το N.J.V. Athens Plaza ως συμβολή του στον πολιτισμό. Το ξενοδοχείο αυτό στην καρδιά της Αθήνας είναι για εμένα, ένα αγαπημένο σημείο αναφοράς, δεκάδες συνεντεύξεις μου από αυτές τις προοπτικότητες των Ελλήνων έχουν γίνει εκεί στο όπως ο Γιώργος Πρεβελάκης, ο Νίκος Κυρπίδης, ο Άρης Πατρινός και τόσοι άλλοι.
Ήταν δύσκολη η επιλογή ενός πρώτου κύκλου, για εκδοτικούς λόγους, από τα 460 ονόματα που φιλοξενήθηκαν στην Πατριδογνωσία. Επιδίωξα να είναι προσωπικότητες που αντιπροσωπεύουν όλο το φάσμα παρουσιάσεων στην στήλη - κυρίως Έλληνες επιστήμονες του εξωτερικού αλλά και προσωπικότητες µε διεθνές κύρος της ακαδημαϊκής ζωής, της διανόησης και τέχνης στην Ελλάδα. Οι εκδόσεις Γκοβόστη και ο Κώστας Γκοβόστης, έδωσαν τον καλλίτερο εαυτό τους για την έκδοση. Εκατό Πρόσωπα σε µια λόγια, εκδοτική συνύπαρξη– ας πούμε, ένα σύγχρονο αποτύπωμα σκέψης για την ελληνικότητα.
Τις σελίδες του βιβλίου κοσμούν δεκατρία έργα ζωγραφικής του Γιάννη Ψυχοπαίδη, οµ. καθηγητή της ΑΣΚΤ, διεθνή ζωγράφου, από τους σημαντικότερους σύγχρονους καλλιτέχνες, τα οποία είναι παραχώρησή του. Τα έργα αυτά, κατά μια μεγάλη σύμπτωση έχουν τον υπέρτιτλο Πατριδογνωσία από την ενότητα «Το γράµµα που δεν έφτασε» από το Βερολίνο της δεκαετίας του ’70 έως σήμερα, συνδέοντας τον ζωγράφο «με την αναζήτηση μιας βιωματικής ταυτότητας, ανάµεσα στον γενέθλιο τόπο και την, κάθε φορά νέα, πατρίδα».
Το βιβλίο, αφιερώνεται στους νέους, που κτίζουν μια καριέρα και γι′ αυτούς οποίους, οι Έλληνες αυτοί είναι πρότυπα, όπως και στο γιό μου Μιχάλη Τυλλιανάκη που ολοκλήρωσε τις σπουδές του στο εξωτερικό, μεγαλώνοντας σε ένα περιβάλλον με διαρκείς αναφορές στους διακεκριμένους Έλληνες και τώρα ο ίδιος ξεκινά την καριέρα του σε ένα διεθνές περιβάλλον.
- Από το 2007 και για τα επόμενα οκτώ χρόνια, η στήλη «Πατριδογνωσία» συνέπεσε με την παγκόσμια αλλά και ελληνική οικονομική κρίση, ένα από τα αποτελέσματα της οποίας ήταν η διαρροή «μυαλών» στο εξωτερικό, το λεγόμενο Brain Drain. Πόσο επηρεάστηκε από αυτό η στήλη;
Η στήλη δεν επηρεάστηκε. Είχε εντοπίσει τους καταξιωμένους Έλληνες που διαπρέπουν στο εξωτερικό πριν από το Brain Drain, ήταν εκείνοι που είχαν φύγει για σπουδές και μεταπτυχιακές σπουδές, κι ευρισκόμενοι σε οργανωμένα περιβάλλοντα της Ευρώπης και των ΗΠΑ πέτυχαν μια αναγνωρισμένη καριέρα κι έφτιαξαν εκεί και την προσωπική τους ζωή. Με το Brain Drain, έγιναν περισσότεροι. Σε κάποια χρονική στιγμή της προστέθηκαν ή παραλλάχτηκαν ορισμένες ερωτήσεις για να συγχρονιστεί περισσότερο η στήλη στο ρεύμα της συγκεκριμένης εποχής όπως και ο τίτλος, τα δύο τελευταία χρόνια σε «Ελληνες Εκτός».
- Σήμερα, που βρισκόμαστε σε σχέση με αυτό το φαινόμενο, κατά τη γνώμη σας;
Παρότι, έχει κάτι διαφοροποιηθεί με την έμφαση που δίδεται στην καινοτομία και φαίνεται ότι ανοίγονται θέσεις εργασίας με τις νέες επενδύσεις συγκριτικά με τα προηγούμενα χρόνια, νομίζω ότι ακόμη δεν έχουν δημιουργηθεί οι συνθήκες που να προσελκύσουν πραγματικά, εκείνους που πέτυχαν στο εξωτερικό. Το επίπεδο των μισθών καθώς και άλυτες παθογένειες της χώρας λειτουργούν αποτρεπτικά για όσους σκέπτονται την επιστροφή. Επίσης, σημαντικοί Έλληνες επιστήμονες που επιχείρησαν να γυρίσουν αποδεχόμενοι προτάσεις για καίριες θέσεις ευθύνης, Έλληνες με επίδραση στη διεθνή κοινότητα, γύρισαν πίσω, προσκρούοντας σε άκαμπτες πτυχές του κατεστημένου στην Ελλάδα.
- Από τις τόσες προσωπικότητες που συνομιλήσατε, ποια θα σας ερχόταν πρώτη στο μυαλό και γιατί;
Στο Παρίσι, ανακαλώ συχνά εκείνη την βόλτα στα γυρίσματα της εκπομπής, στους κήπους του Λουξεμβούργου, με τον σπουδαίο Φυσικό Γιάννη Ηλιόπουλο - δεν περιλαμβάνεται στο βιβλίο, γιατί δεν είχε παρουσιαστεί στην Πατριδογνωσία αλλά σε κεντρική συνέντευξη όταν μίλησε με σπάνιο κριτικό λόγο, για τις ευθύνες της γενιάς του – τι παραδίδει στις επόμενες γενιές - κι όταν επίσης μίλησε, για την επιστημονική εντιμότητα. Με τον πρωτοπόρο της Ιατρικής του Εμβρύου παγκοσμίως, καθηγητή Κύπρο Νικολαΐδη, στο Λονδίνο, όταν αντικρύσαμε το θαύμα μιας μικροχειρουργικής επέμβασης σε έμβρυο - ενώ η μητέρα κυοφορούσε - και το καταγράψαμε στον φακό. Ο παγκόσμιος γιατρός που ανακάλυψε την Αυχενική Διαφάνεια, και που στην συνέντευξή του δήλωνε ότι «Ασκώ συναισθηματική Ιατρική», παρουσιάστηκε για πρώτη φορά στην εκπομπή Ωραίοι ως Έλληνες ενώ μετά ήταν ο πρώτος στην σειρά των επιστημονικών ντοκιμαντέρ του Netflix.
- Τι πιο µικρό ελληνικό αγάπησα; Η δημοφιλέστερη ερώτηση της στήλης είχε δημοφιλέστερη απάντηση;
Ναι, νομίζω αυτή του καθηγητή Γεώργιου Κουμάντου « Η αθερίνα….» Ακόμη, «τα βραχιόλια από φρέσκες πευκοβελόνες» από την πρύτανη Ελένη Αρβελέρ, «το γιασεµί» ή «το φρεσκοασβεστωμένο άσπρο ξωκλήσσι στου γλαύκου το γειτόνεμα» από τον Βασίλη Βασιλικό, η «πιο ελληνική μου λέξη: βεγγερίζουμε» από τον μαθηματικό του Warwick, Άγγελο Γεωργακόπουλο.
- «Κι ενώ εδώ θα ζούμε καταρρεύσεις ο έξω Ελληνισμός θα προχωρεί», έχει πει ο Διονύσης Σαββόπουλος. Κάποιο σχόλιο επ′ αυτού;
Η περίφημη, του ιδίου, απάντηση στο κύριο ερώτημα της Πατριδογνωσίας: Η ελληνικότητα είναι αίσθημα ή συνείδηση; Και λέει: είναι αίσθημα βαπτισμένο στη συνείδηση. Μια βαρκούλα που λαχταράει ωκεανούς. Ένα κουρελάκι που μέσα στην κουρελοσύνη του, ζει την αιωνιότητα. Ελληνικότητα είναι η συνείδηση του ιδεώδους.
“Η περίφημη απάντηση του Διονύση Σαββόπουλου στο κύριο ερώτημα της Πατριδογνωσίας: Η ελληνικότητα είναι αίσθημα ή συνείδηση; Και λέει: είναι αίσθημα βαπτισμένο στη συνείδηση.”
- Έχετε κατά νου το επόμενο συγγραφικό σας εγχείρημα;
Ναι, επεξεργάζομαι ήδη μια πρόταση αλλά και μια ιδέα που θα είναι κάτι διαφορετικό - ενώ πάντοτε υφίσταται η σχέση μου με την ποίηση, άλλωστε υπό το πρίσμα της είδα, ακόμη και την δημοσιογραφία.
Τις μέρες αυτές όμως, βρίσκομαι κι άλλο, στον απόηχο της εκδήλωσης που διοργανώθηκε στο NJV Athens Plaza για την έκδοση του βιβλίου με την παρουσία επιφανών προσωπικοτήτων που περιλαμβάνονται στο βιβλίο και πολλών άλλων, δημοσιογράφων, εκπροσώπων της επιστήμης, του πολιτισμού, της τέχνης - ήταν μια βραδιά με εκλεκτούς ανθρώπους, διάχυτη συγκίνηση αλλά και δυναμική- όπως αποτυπώνεται στην έκδοση. Η σπάνια συνάθροιση διαφορετικών απόψεων, σε µία κοινή θεματολογία, Ελλήνων µε σημαντική επίδραση, που το έργο τους, και η διεθνής παρουσία τους τεκμηριώνει την οικουµενικότητα ενός λαού και την εντυπωσιακή διασπορά του ανά τον κόσμο.
Σάς ευχαριστώ πολύ για αυτή την ιδιαίτερη αυτή συνομιλία και τη δυνατότητα που μου δώσατε με τις ερωτήσεις σας, να ξαναδώ την διαδρομή αφηγηματικά, ξεφυλλίζοντας τις σελίδες της Πατριδογνωσίας.
Λίγα λόγια για την Αννα Γριμάνη
Γεννήθηκε στην Αθήνα. Σπούδασε δημοσιογραφία στο Παρίσι. Ξεκίνησε την καριέρα της στην εφημερίδα Τα Νέα, και τον Περιοδικό Τύπο, Ενα, Εικόνες και άλλες εκδόσεις. Η στήλη της Πατριδογνωσία και Ελληνες εκτός στο περιοδικό Κ της Καθημερινής της Κυριακής (2008-2017) ανέδειξε περισσότερους από 450 διακεκριμένους Έλληνες Επιστήμονες που διαπρέπουν σε Ακαδημαϊκά Ιδρύματα κι Ερευνητικά Κέντρα στο εξωτερικό. Όπως και οι κεντρικές συνεντεύξεις της, επιφανών ακαδημαϊκών προσωπικοτήτων στα περιοδικά Κ και GK (Καθημερινή) και Limited Edition (Καθημερινή/ Eurobank).
Αρχισυντάκτρια και παρουσιάστρια της εκπομπής Ωραίοι ως Ελληνες στην κρατική τηλεόραση (ΕΤ1) – ωριαία πορτραίτα κορυφαίων Διεθνών Ελλήνων Επιστημόνων στο εξωτερικό, με γυρίσματα στην Ευρώπη και ΗΠΑ και σε πρώτη παρουσίαση τους στην ελληνική τηλεόραση. Ως πρόεδρος (2015 -2018) Ανθρωπιστικού Οργανισμού για άπορα παιδιά της Ελλάδας, με
συγγενή καρδιοπάθεια, συνεργάστηκε με σημαντικά ονόματα της τέχνης,
διοργανώνοντας μεγάλες εκδηλώσεις στο Μέγαρο Μουσικής και το Ωδείο Ηρώδου Αττικού ενώ από την εθελοντική θέση της, και υπό την άμεση διοικητική ευθύνη της, υποστηρίχτηκαν 106 άπορα παιδιά με καρδιοπάθεια.
Έχει συγγράψει την βιογραφία, Ελένη Γλύκατζη – Αρβελέρ, 600 Μολύβια και 10 Ποιήματα (2021, εκδ. Γκοβόστη). Μέλος της Τιμητικής Επιτροπής Μεντόρων του μη κερδοσκοπικού Οργανισμού HOPEgenesis, με ιδρυτή τον Δρ. Στέφανο Χανδακά, πρόεδρο του Μητέρα.
Αρθρογραφεί στην ελληνική έκδοση της Huffington Post.
Ανέλαβε την αρχισυνταξία του επίσημου ιστορικού ντοκιμαντέρ 2.500 Έτη Φωτός, της Τιμητικής Κοσμητείας του Επετειακού Έτους Θερμοπύλες- Σαλαμίνα 2020, Ίδρυμα Μαριάννα Β. Βαρδινογιάννη.