Ημέρα της Γης, ημέρα που γιορτάζουμε τον μοναδικό αυτόν πλανήτη μας. Καθιερώθηκε με στόχο να μας ευαισθητοποιήσει σε περιβαλλοντικά ζητήματα και να κάνει κυβερνήσεις, εταιρείες και πολίτες να αναλάβουν δράση και να τον προστατέψουν.
Η συζήτηση για το πόσο καταστροφική είναι η επέμβαση του ανθρώπου στο περιβάλλον λοιπόν, δεν είναι καινούργια.
Παρόλα αυτά, και ειδικά τώρα που η επιστήμη μας έχει ξεκάθαρα πει ότι η υγεία του πλανήτη συνδέεται και με τη δική μας υγεία, πόσο πραγματικά προστατεύεται η Γη μας;
Κυρίως εξαιτίας της ανθρώπινης δραστηριότητας, ο φυσικός μας κόσμος υποφέρει.
Μόλις το 15% των δασών του κόσμου παραμένουν ανέγγιχτα, και μόλις το 3% των ωκεανών είναι ελεύθερα από πιέσεις λόγω της ανθρώπινης δραστηριότητας.
Η βιοποικιλότητα εξαφανίζεται σε ανησυχητικούς ρυθμούς.
Περίπου 1 εκατομμύριο ζώα απειλούνται με εξαφάνιση αυτή τη στιγμή, και μόνο μεταξύ 2001 και 2014 εξαφανίστηκαν περίπου 173 είδη από τον πλανήτη μας, ρυθμός 25 φορές ταχύτερος απ’ ό,τι ο κανονικός.
Οι επιστήμονες μας έχουν προειδοποιήσει ότι η έκτη μαζική εξαφάνιση δεν θα συμβεί στο μέλλον, άλλα έχει ήδη ξεκινήσει.
Τι είναι η βιοποικιλότητα και γιατί είναι σημαντική;
Η βιοποικιλότητα χτίζεται από τρια αλληλένδετα πράγματα: την ποικιλομορφία των οικοσυστημάτων, την ποικιλομορφία των ειδών και τη γενετική ποικιλομορφία.
Όσο πιο ποικιλόμορφα είναι αυτά τα τρία αλληλοσυνδεόμενα φυσικά συστήματα, τόσο πιο ανθεκτικά είναι στην οποιαδήποτε διαταραχή.
Η σχέση μεταξύ όλων των ζωντανών φυτών και ζώων δημιουργεί “το δίχτυ της ζωής”, δηλαδή το δίχτυ ασφαλείας που εξασφαλίζει την υγεία και την επιβίωση όλων των ζωντανών ειδών του πλανήτη, συμπεριλαμβανομένων και των ανθρώπων.
Όταν υπάρχει ισορροπία, όλο το σύστημα αυτό συνεργάζεται για να καθαρίσει το νερό και τον αέρα μας, να διατηρήσει το έδαφος υγιές, να ρυθμίσει το κλίμα, να μας παρέχει τροφή, να ανακυκλώσει τα θρεπτικά στοιχεία και να σταματήσει τα ξεσπάσματα επιδημιών και πανδημιών.
Όμως, κάθε φορά που ένα είδος εξαφανίζεται, το δίχτυ “τρυπά”, αφήνοντας εκεί ένα κενό στην ασφάλεια του πλανήτη και διαβρώνοντας την ισορροπία του οικοσυστήματος.
Για παράδειγμα, τα κοράλλια αποτελούν το σπίτι τόσων πολλών θαλάσσιων ειδών που, αν εξαφανιστούν, όλο το οικοσύστημα πιθανώς να καταρρεύσει και να επιφέρει την απώλεια δεκάδων από τα είδη αυτά.
Αυτό συμβαίνει στον Μεγάλο Κοραλλιογενή Ύφαλο, ένα από τα πιο ποικιλόμορφα οικοσυστήματα του πλανήτη, που πεθαίνει μπροστά στα μάτια μας: από το 1995, έχει χάσει περισσότερο από τον μισό πληθυσμό κοραλλιών του, εξαιτίας του φαινομένου της μαζικής λεύκανσης των κοραλλιών.
5 τρόποι που η βιοποικιλότητα υποστηρίζει τη ζωή στον πλανήτη - και εμάς
Η φύση μας δίνει ό,τι χρειαζόμαστε. Η τροφή, το καθαρό νερό και ο αέρας είναι τα θεμέλια της ζωής. Η βιοποικιλότητα της Γης είναι αυτή που εξασφαλίζει στις κοινωνίες μας τα απαραίτητα αυτά εφόδια για την επιβίωσή μας.
Η φύση μας προστατεύει. Κάποιοι από τους πιο βασικούς ρόλους που έχει η βιοποικιλότητα είναι αμυντικοί. Τα οικοσυστήματά μας δηλαδή ρυθμίζουν το κλίμα του πλανήτη και μας προστατεύουν από ξεσπάσματα νόσων όπως ο Covid-19. Τα δάση είναι απαραίτητα για την αντιμετώπιση της κλιματικής κρίσης, αφού απορροφούν το διοξείδιο του άνθρακα, το ίδιο όμως ισχύει και για τους ωκεανούς μας.
Η φύση εξασφαλίζει τη ροή των πραγμάτων. Το άζωτο και ο φώσφορος είναι τα δύο βασικά θρεπτικά στοιχεία που είναι απαραίτητα για όλες τις μορφές ζωής στη Γη και ρέουν στα οικοσυστήματά της. Η ανθρώπινη δραστηριότητα έχει διαταράξει τον κύκλο των θρεπτικών στοιχείων σε τέτοιο σημείο που έχουμε υποβαθμίσει μέρος του εδάφους μας και έχουμε δημιουργήσει νεκρές θαλάσσιες περιοχές.
Η φύση θρέφει το πνεύμα μας. Όπως γνωρίζουν πολύ καλά οι αυτόχθονες λαοί και οι άνθρωποι των δασών, είμαστε μέρος της φύσης, όχι ξεχωριστό κομμάτι της. Η φύση έχει πάρα πολλά πλεονεκτήματα για το πνεύμα και την ψυχαγωγία μας. Ακόμα και στη δυτική επιστήμη, τα ψυχολογικά πλεονεκτήματα της φύσης είναι ευρέως καταγεγραμμένα.
Η φύση μπορεί να λύσει μελλοντικά προβλήματα. Η επιστημονική γνώση συνεχίζει να αυξάνεται και να εξελίσσεται. Όσο μεγαλύτερο κομμάτι της φύσης κρατάμε ζωντανό, τόσο μεγαλύτερη θα είναι και η γνώση. Η φύση έχει βοηθήσει και συνεχίζει να βοηθά σε σημαντικά ιατρικά επιτεύγματα.
Από τι καταστρέφεται η βιοποικιλότητα;
Όσο οι κοινωνίες και οι οικονομίες αναπτύσσονται, τόσο αυξάνεται το οικολογικό τους αποτύπωμα.
Ο τρόπος που δουλεύουν οι οικονομίες μας, το σύστημα το ίδιο, έχει κάνει τη φύση προϊόν και συχνά μας κάνει να ξεχνάμε την πραγματική αξία της.
Η επιδίωξη της απεριόριστης οικονομικής ανάπτυξης είναι ταυτόχρονα πηγή αδικίας και εκμετάλλευσης των ανθρώπων και του ίδιου του πλανήτη.
Τα τελευταία χρόνια, οι βιομηχανίες ασκούν περισσότερη πίεση στο “δίχτυ ζωής” του πλανήτη από οποιαδήποτε άλλη εποχή στην ανθρώπινη ιστορία.
Οι μεγάλες εταιρείες εξορύσσουν και καίνε ορυκτά καύσιμα, βάζουν φωτιά στα δάση για να έχουν περισσότερο χώρο για αγροτικές καλλιέργειες, προωθούν προϊόντα μίας χρήσης και φτάνουν στις βαθύτερες και πιο μακρινές περιοχές των ωκεανών.
Εκτός από αυτά, “ρυπαίνουν” και τις πολιτικές μας και σχεδόν κρατούν τις κυβερνήσεις μας ομήρους.
Αντί να εργάζονται για να βρεθεί μία λύση, οι κυβερνήσεις συντηρούν το πρόβλημα. Στηρίζουν τις αγροχημικές εταιρείες και τη βιομηχανική γεωργία και κτηνοτροφία με δημόσια χρήματα, ή δίνουν δισεκατομμύρια στη βρώμικη ενέργεια. Όμως, η ασταμάτητη επιδίωξη της ανάπτυξης χωρίς όρια, σε έναν πλανήτη με μετρημένους πόρους, έχει ένα τέλος που μπορεί να προβλεφθεί και αυτό φαίνεται ήδη. Τόσο μεγάλο κομμάτι της άγριας ζωής στον πλανήτη κινδυνεύει να χαθεί, μαζί και το ίδιο το ανθρώπινο είδος.
Πώς να προστατέψουμε τη φύση και τους εαυτούς μας;
Είναι φυσικά απαραίτητο να κάνουμε κι εμείς ό,τι μπορούμε για να βοηθήσουμε τον πλανήτη μας. Χρειάζονται όμως και λύσεις από τους ηγέτες, και ανάληψη άμεσης δράσης.
Είναι αναγκαίο οι κυβερνήσεις του κόσμου να αλλάξουν το σύστημα ώστε να δίνει πραγματική αξία στον πλανήτη, πάνω στον οποίο βασιζόμαστε, και στους ανθρώπους, και να βάλουν στο επίκεντρο των αποφάσεων και των χρηματοδοτήσεων την υγεία ανθρώπων και πλανήτη.
Άρα, πρέπει να σταματήσουν να βάζουν το εταιρικό κέρδος ως προτεραιότητα και να επαναπροσδιορίσουν τον τρόπο που παράγεται και καταναλώνεται το φαγητό μας και άλλα αγαθά, ώστε να ασκείται λιγότερη πίεση στη φύση.
Είναι επίσης αναγκαίο να αποκατασταθεί η ισορροπία και να αποκτήσουν ξανά δύναμη οι πολίτες και οι κοινότητες, όπως και οι αυτόχθονες πληθυσμοί.
Ο πιο ασφαλής τρόπος να προστατευτεί η βιοποικιλότητα είναι οι κυβερνήσεις να δουλέψουν μαζί με αυτούς που συνδέονται και εξαρτώνται από τη φύση.
Είναι απαραίτητο να δημιουργηθούν προστατευόμενες περιοχές σε θάλασσες και στεριά, ώστε να αντιμετωπιστεί η κατάρρευση του κλίματος, η απώλεια των ειδών και η διατροφική ανασφάλεια, και να μειωθεί το ρίσκο μελλοντικών πανδημιών.
Αν προστατεύσουμε σωστά τη φύση, μπορούμε να ενισχύσουμε την ανθεκτικότητα του πλανήτη ώστε να διατηρηθεί υγιής, φροντίζοντας έτσι και τη δική μας υγεία.
Δεν μπορούμε να ρισκάρουμε να καταστραφεί το “δίχτυ ζωής”, το δίχτυ ασφαλείας μας, το οποίο μας συντηρεί. Αν εξαφανιστεί, θα εξαφανιστεί και το μέλλον μας.
Η προστασία της βιοποικιλότητας είναι ο μόνος τρόπος να προστατευτούμε κι εμείς.
*Προσαρμογή και συγγραφή κειμένου: Σμαράγδα Σκούλου, τμήμα Επικοινωνίας, ελληνικό γραφείο Greenpeace