Του Αντωνίου Ντακανάλη Καθηγητή Ψυχιατρικής και Ψυχοθεραπείας Μέλος του Ευρωπαϊκού Συμβουλίου Ψυχικής Υγείας
Και οδύνη! Αμέτρητη! Για τους γονείς του κοριτσιού που άδικα έφυγε, για τους γονείς του κοριτσιού που μένει...
Η κοινή γνώμη παγωμένη παρακολουθεί, συλλέγει τις αποσπασματικές πληροφορίες που δημοσιεύονται και προσπαθεί να καταλάβει, να ερμηνεύσει το ακατανόητο, να εξηγήσει την τραγωδία, να ξορκίσει το κακό.
Και έρχεται η δήλωση των γονιών της δράστριας:
“Μετά την ανακοίνωση της ιατροδικαστικής έκθεσης, δηλώνουμε ότι πρόκειται για ένα αποτρόπαιο έγκλημα, ειδεχθές, που δυστυχώς ετελέσθη από την κόρη μας. Επειδή σκοπός μας στο εξής είναι να αποδοθεί δικαιοσύνη, προκειμένου να αναπαυθεί η ψυχή της αδικοχαμένης κοπέλας, καθώς και να ικανοποιηθεί κατά το δυνατό, το αίσθημα δικαίου της οικογένειάς της.
Επειδή η 17χρονη κόρη μας έπασχε από σύνδρομο Asperger σε συνδυασμό με αγχώδη καταθλιπτική διαταραχή, όπως αποδεικνύεται από τα ιατρικά πιστοποιητικά που έχουμε προσκομίσει.
Ως γνωστό ούτε το Asperger ούτε η κατάθλιψη σκοτώνει άλλους ανθρώπους.
Ο καθημερινός μας αγώνας, δύσκολος, γεμάτος πόνο και απογοητεύσεις, χωρίς καμία χαρά ή ηθική επιβράβευση διήρκησε πολλά χρόνια.
Η τελική επιβράβευση: Ο δικαστικός Γολγοθάς, η κοινωνική κατακραυγή, το στίγμα, …μα το χειρότερο όλων ο αβάσταχτος πόνος και τα δάκρυα από την απώλεια μιας ζωής.
Συγκεκριμένα είμαστε γονείς για 17 έτη, στηρίζουμε καθημερινά το παιδί μας, στις ατελείωτες καθημερινές δυσκολίες του, στην αβάσταχτη στενοχώρια του, στην κοινωνική του απομόνωση, καθώς και στις συνεχείς απογοητεύσεις του. Θα συνεχίζουμε να το στηρίζουμε και στο εξής, έστω και υπό την πίεση της νέας ολοκληρωτικής λύπης”.
Σπαρακτική δήλωση που σε βάζει σε σκέψεις.
Η ανήλικη δράστις έχει κατά δήλωση σύνδρομο Asperger. Παρόλο που ο όρος έχει επισήμως καταργηθεί, χρησιμοποιείται ακόμα για να δηλώσει μια νευροαναπτυξιακή διαταραχή ή αλλιώς διαταραχή αυτιστικού φάσματος για άτομα με τουλάχιστον μέση νοημοσύνη που έχουν κατακτήσει τον προφορικό λόγο και βρίσκονται στην υψηλή πλευρά του φάσματος.
Στις διαταραχές του αυτιστικού φάσματος παρουσιάζονται δυσκολίες στην κοινωνική αλληλεπίδραση, στη λεκτική και κυρίως μη λεκτική επικοινωνία, στην ευελιξία της σκέψης, καθώς επίσης εμμονές και στερεοτυπίες. Ενίοτε εκδηλώνεται ψυχαναγκαστική ανάγκη για σταθερότητα και έντονη αντίδραση σε κάθε αλλαγή της ρουτίνας.
Στη άνω πλευρά του αυτιστικού φάσματος βρίσκονται άτομα που δεν έχουν καν διαγνωστεί γιατί είναι πολύ λειτουργικά. Στην κάτω πλευρά βρίσκονται άτομα χωρίς λόγο με ανάγκη για συνεχή υποστήριξη. Πρόκειται για εκ γενετής διαταραχή πού δεν θεραπεύεται, ωστόσο υπάρχει μεγάλη δυνατότητα βελτίωσης των μη λειτουργικών συμπεριφορών με κατάλληλη και συνεχή εκπαίδευση και δια βίου ψυχοκοινωνική υποστήριξη. Όσο πιο νωρίς ξεκινήσει η παρέμβαση, τόσο καλύτερα τα αποτελέσματα. Τα φάρμακα δεν θεραπεύουν τον αυτισμό, ενδεχομένως βοηθούν στην αντιμετώπιση κάποιων συμπτωμάτων.
Κανένα άτομο με αυτισμό δεν είναι ίδιο με κάποιο άλλο. Να το θυμόμαστε αυτό! Αν έχετε γνωρίσει έναν αυτιστικό, μην περιμένετε ότι όλοι έχουν την ίδια συμπεριφορά ή τις ίδιες ανάγκες. Η παρέμβαση πρέπει να είναι αυστηρά εξατομικευμένη, άσχετα εάν μπορούμε να την προσφέρουμε ποιοτικά σε όλους.
Πολλές φορές παρουσιάζεται συννοσηρότητα. Όπως ένας άνθρωπος με έλκος μπορεί να έχει διαβήτη, έτσι και ένας άνθρωπος στο αυτιστικό φάσμα μπορεί να πάσχει επιπροσθέτως από οποιαδήποτε σωματική ή ψυχική ασθένεια.
Στην περίπτωση της 17χρονης γίνεται λόγος για αγχώδη καταθλιπτική διαταραχή στην δήλωση των γονιών της, για διπολική διαταραχή στην δήλωση του πατέρα του θύματος.
Δυστυχώς η κοινή γνώμη θα μείνει για άλλη μια φορά στη διάγνωση και θα έχει έναν ακόμα λόγο να φοβάται αδιακρίτως όλους τους συν- ανθρώπους μας με ψυχικές και νευροαναπτυξιακές διαταραχές. Αυτό είναι το στίγμα – το σημάδεμα που και αυτό ψυχές σκοτώνει…
Έχει αυτισμό. Μπορεί να κάνει κάτι κακό; Αυτό αναρωτιέται μια κοινωνία.
Αυτό αναρωτιόταν και ο Roberto, κατηγορούμενος για βίαιη συμπεριφορά στο σχολείο.
“Φταίει ο αυτισμός για την συμπεριφορά μου;”, με ρώτησε ο έφηβος με αυτισμό που συνάντησα στην πολύ αρχή της καριέρας μου. “Η τηλεόραση λέει ότι οι αυτιστικοί είναι βίαιοι και επικίνδυνοι για τους άλλους. Παίζει αυτό;”
Τα άτομα με διαταραχή του φάσματος του αυτισμού μπορεί να έχουν χαρακτηριστικά που θα μπορούσαν να κάνουν την παραβίαση του νόμου λιγότερο ή περισσότερο πιθανή. Από τη μία πλευρά, μπορεί να έχουν πρόβλημα με την επιθετικότητα, την κατανόηση των συναισθημάτων των άλλων και τον έλεγχο των δικών τους συναισθημάτων, τα οποία δεν εκφράζονται με τρόπους που να μπορούν να γίνουν αναγνωρίσιμα από τους άλλους. Μπορεί να έχουν προκλητικές συμπεριφορές που θα μπορούσαν να προσελκύσουν την προσοχή της αστυνομίας. Από την άλλη πλευρά είναι τυπολάτρες, τείνουν να ακολουθούν τους κανόνες και οι νόμοι είναι κοινωνικοί κανόνες.
Ο Roberto ήθελε να μάθει περισσότερα... Χρόνια αργότερα, αφού έφυγε από το πρόγραμμα κοινωνικών δεξιοτήτων για νέους με αυτισμό, ακολούθησε διδακτορικές σπουδές στην δικανική ψυχολογία με θέμα την εγκληματική συμπεριφορά εφήβων και νεαρών ενηλίκων με σύνδρομο Asperger - αυτισμός υψηλής λειτουργικότητας. Είχε ζήσει το στίγμα στο πετσί του και ήθελε επιστημονικά να εξετάσει την εικασία ότι ο αυτισμός είναι αιτία βίαιου εγκλήματος. Περίμενε να βρει εκτενή έρευνα για το θέμα, αλλά έκανε λάθος.
Η αλήθεια είναι ότι οι περισσότερες μελέτες αφορούν μεμονωμένες περιπτώσεις ατόμων με διαταραχή αυτιστικού φάσματος που βρίσκονταν ήδη σε φυλακή, ψυχιατρικά νοσοκομεία ή ιδρύματα. Δεν απαντούν στο ερώτημα εάν τα άτομα με διαταραχή αυτιστικού φάσματος ως ομάδα είναι περισσότερο ή λιγότερο πιθανό να διαπράξουν ένα έγκλημα από οποιονδήποτε νευροτυπικό και εάν το ποσοστό των επικίνδυνων ή βίαιων αυτιστικών είναι μεγαλύτερο από το ποσοστό των επικίνδυνων ή βίαιων νευροτυπικών – έτσι ονομάζονται οι μη αυτιστικοί.
Και ενώ κάποιες έρευνες δεν έχουν βρει καμία συσχέτιση μεταξύ αυτισμού και βίαιου εγκλήματος, είτε δεν μπόρεσαν να καταλήξουν σε συμπέρασμα, άλλες υποστηρίζουν πως η συννοσηρότητα ψυχιατρικών διαταραχών και η κατάχρηση αλκοόλ και ναρκωτικών είναι από τους πιο σημαντικούς προγνωστικούς παράγοντες βίαιου εγκλήματος στον αυτισμό.
Άρα η αναφερομένη διάγνωση της 17χρονης που κατακρεούργησε την 22χρονη φίλη της με σαράντα μαχαιριές είναι η αιτία του συγκεκριμένου εγκλήματος;
Θα πρέπει να είναι πολύ επιπόλαιος κάποιος για υποστηρίξει ή να απορρίψει το ενδεχόμενο γνωρίζοντας μόνο τις αποσπασματικές δημοσιογραφικές πληροφορίες.
Για να πιθανολογήσει κάποιος αιτιώδη συνάφεια θα πρέπει να είναι έμπειρος ψυχίατρος και να γνωρίζει το ιστορικό, την ακριβή διάγνωση, τα εμπλεκόμενα άτομα, τις συγκεκριμένες συνθήκες και τα δυναμικά που είχαν αναπτυχθεί.
Θα πρέπει δηλαδή να εξετάσει την υπόθεση λεπτομερώς και σε βάθος. Μπορεί να μη μάθουμε ποτέ τις παραπάνω πληροφορίες, ούτε τις ακριβείς συνθήκες ή τα κίνητρα που μπορεί να είχε. Αυτή θα είναι η δύσκολη εκτίμηση που θα κάνουν οι ψυχίατροι πραγματογνώμονες που θα οριστούν από το δικαστήριο.
Ωστόσο, κάθε μέρα διαβάζουμε ή ακούμε για σοβαρές ψυχιατρικές διαταραχές πίσω από ένα ακόμα άγριο έγκλημα που επιτελείται…
Είναι οι ψυχικά ασθενείς δυνητικά βίαιοι και επικίνδυνοι;
Κάποιοι άτομα, με κάποιες διαγνώσεις υπό κάποιες συνθήκες ενδεχομένως να είναι επικίνδυνοι για τους άλλους (ή και για τον εαυτό τους) κυρίως αν δεν παίρνουν σωστά τα φάρμακά τους. Δεν υπάρχει μια απάντηση που να καλύπτει τους πάντες ούτε είναι ο χώρος εδώ να γίνει αναφορά σε κάθε νευροαναπτυξιακή ή ψυχιατρική διαταραχή χωριστά.
Ούτε κάθε αυτιστικός ή ψυχικά ασθενής είναι απαραίτητα επικίνδυνος ούτε καθε υγιής ακίνδυνος. Ειδεχθή εγκλήματα έχουν διαπραχθεί από ανθρώπους της διπλανής πόρτας χωρίς καμμία διάγνωση. Η σχέση μεταξύ ψυχικής διαταραχής και εγκλήματος δεν είναι κατ’ανάγκη αιτιακή.
Όσο λοιπόν κι αν τα αιτία του εκάστοτε εγκλήματος φαντάζουν ξεκάθαρα, να αναρωτιέστε πάντα:
Είναι άραγε ο ψυχικά ασθενής πάντοτε δολοφόνος; Είναι ο δολοφόνος πάντοτε ψυχικά ασθενής;
Μη λησμονάτε επίσης ότι άτομα με νευροαναπτυξιακές ή ψυχιατρικές διαταραχές είναι πολύ συχνά θύματα εκφοβισμού, βίας, διακρίσεων και περιθωριοποίησης και δεν έχουν εύκολη πρόσβαση σε ποιοτικές δομές και την ψυχοκοινωνική υποστήριξη που χρειάζονται τόσο εκείνοι όσο και το περιβάλλον τους.