Ο εκφοβισμός είναι μια από τις σημαντικότερες απειλές για την ανάπτυξη παιδιών και εφήβων. Ο αντίκτυπός του σε όλες τις πτυχές της ζωής των νέων οδηγεί στο συμπέρασμα ότι αποτελεί μείζον ζήτημα δημόσιας υγείας. Αυτή είναι η διαπίστωση της αναπλ. καθηγήτριας Παιδιατρικής-Εφηβικής Ιατρικής Ε.Κ.Π.Α. Αρτεμις Τσίτσικα και της παιδιάτρου MSc - διευθύντριας ΕΣΥ, Χρύσας Παπαχρήστου, οι οποίες μιλούν στην HuffPost σχετικά με τον εκφοβισμό και την κακοποίηση παιδιών με αναπτυξιακές διαταραχές/αναπηρίες που έχει πάρει τη μορφή μάστιγας στο σχολικό περιβάλλον.
- Πόσο συχνά μπορεί να δεχτεί βία ένα παιδί με αυτισμό σε σχέση με νευροτυπικούς συνομιλήκους του;
Ο αριθμός των παιδιών με Αναπτυξιακές Διαταραχές και Αναπηρίες που δέχονται εκφοβισμό και κακοποιητικές συμπεριφορές είναι τουλάχιστον διπλάσιος από τους τυπικά αναπτυσσόμενους συνομιλήκους τους. Έρευνες ανέδειξαν πως ένα παιδί με αυτισμό έχει 3 φορές περισσότερες πιθανότητες να δεχθεί λεκτική, ψυχολογική ή/και σωματική βία σε σχέση με τους υπόλοιπους συμμαθητές του.
- Ποια η εξήγηση του φαινομένου;
Αυτό συμβαίνει λόγω του διαφορετικού τρόπου με με τον οποίο τα παιδιά με αυτισμό επικοινωνούν και αλληλεπιδρούν με τους συνομηλίκους τους. Επιπλέον, τα παιδιά αυτά δυσκολεύονται να διαβάσουν τις εκφράσεις του προσώπου και τη γλώσσα του σώματος και συχνά δεν αναγνωρίζουν τις προθέσεις προσώπων που τους/τις πλησιάζουν και πότε κάποιος είναι φιλικός ή προσπαθεί να τις/τους βλάψει. Οι μαθητές με ειδικές εκπαιδευτικές ανάγκες και αναπηρίες ενσωματώνονται στις τάξεις του σχολείου και συνεκπαιδεύονται με μαθητές χωρίς κάποια αναπηρία - μια συνθήκη που ενδυναμώνει τις κοινωνικές αλληλεπιδράσεις τους, χωρίς όμως να αποκλείει τις κοινωνικές διακρίσεις που εξακολουθούν να υφίστανται στα εκπαιδευτικά προγράμματα αυξάνοντας τις πιθανότητες κοινωνικής απομόνωσης σε μια “κανονική τάξη”.
Τα παιδιά με μαθησιακές ιδιαιτερότητες βιώνουν συχνά απόρριψη από τους συνομηλίκους τους και αποκλείονται κυρίως λόγω συμπεριφορικών, ομιλητικών ή και σωματικών χαρακτηριστικών τους - μπορεί να είναι λιγότερο συνεργάσιμα και κινδυνεύουν να θυματοποιηθούν.
- Θα θέλατε να μας αναφέρετε συγκεκριμένα ποιοι μαθητές «κινδυνεύουν» να θυματοποιηθούν από τους συνομιλήκους τους;
- Μαθητές με δυσκολίες λόγου και γλώσσας διαμορφώνουν χαμηλή αυτοπεποίθηση
- Μαθητές με υπερκινητικότητα και ΔΕΠ-Υ δυσκολεύονται να λειτουργήσουν και να γίνουν αποδεκτοί σε ομάδες
- Μαθητές με σωματικές αναπηρίες δεν διαθέτουν τις κατάλληλες για την ηλικία τους κινητικές δεξιότητες
- Μαθητές με αυτισμό ξεχωρίζουν και δυσκολεύονται στην ένταξη στο σύνολο
Ολοι οι παραπάνω μαθητές μπορεί να δεχθούν προσβολές, κοροϊδίες και να βιώνουν μορφές κακοποίησης. Μπορεί να δέχονται λεκτική βία, να γίνονται αποδέκτες υβριστικών και επικριτικών χαρακτηρισμών και σχολίων ή να αποκλείονται από κοινωνικές δραστηριότητες. Είναι ευάλωτοι και στην σωματική βία και η κατάσταση επιβαρύνει αρνητικά την κοινωνική και συναισθηματική τους ανάπτυξη και πρόοδο δημιουργώντας φαύλο κύκλο.
- Τι ενισχύει την ευαλωτότητα στη βία;
Παράγοντες που ενισχύουν την ευαλωτότητα στη βία είναι η αντίληψη για τον εαυτό, το είδος και η έκταση της αναπηρίας και οι μειωμένες κοινωνικές δεξιότητες - σε άλλοτε άλλο βαθμό. Επίσης, η μειωμένη γονική επίβλεψη, η ενδοοικογενειακή βία, οι συγκρούσεις στο σχολικό περιβάλλον καθώς και το αίσθημα της ανασφάλειας επιβαρύνουν την πρόγνωση.
- Σε τι κλίμακα θα πρέπει να ανησυχήσουμε για το συγκεκριμένο είδος σχολικού εκφοβισμού;
Tα εμπειρικά μας στοιχεία, αλλά και μελέτες που έχουν εκπονηθεί από το ΠΜΣ «Στρατηγικές Αναπτυξιακής και Εφηβικής Υγείας» της Ιατρικής Σχολής ΕΚΠΑ, αναδεικνύουν τους πολλαπλούς κινδύνους που συνδέονται με τον εκφοβισμό. Ο εκφοβισμός είναι μια από τις σημαντικότερες απειλές για την ανάπτυξη παιδιών και εφήβων. Ο αντίκτυπός του σε όλες τις πτυχές της ζωής των νέων οδηγεί στο συμπέρασμα ότι αποτελεί μείζον ζήτημα δημόσιας υγείας .Τα παιδιά με αναπτυξιακές διαταραχές σήμερα έχουν θέση σε όλες τις πτυχές της κοινωνικής και εκπαιδευτικής ζωής, αρκεί να αγκαλιάσουμε τις ιδιαιτερότητές τους και τους δώσουμε εργαλεία για την αξιοποίηση των δυνατοτήτων τους και την κατάκτηση ανθεκτικότητας.
- Ποια μπορεί να είναι η γιατρειά του φαινομένου;
Συστήνονται προγράμματα κοινωνικής συναισθηματικής ενδυνάμωσης, συμπερίληψης και δεξιοτήτων ζωής στο σχολείο και ψυχοεκπαίδευσης των γονέων. Περισσότερες πληροφορίες στις ιστοσελίδες ΜΑΖΙ για την Εφηβική Υγεία www.youth-life.gr (προγράμματα ENABLE και SELMA) , Ελληνική Εταιρεία Εφηβικής Ιατρικής www.youth-med.gr (προγράμματα YOUTHPOWER και ΜΑΘΑΙΝΩ για το Σώμα μου) και στην πλατφόρμα YouthtoYouthWe-knowhow.gr, καθώς και στις Ακαδημίες Γονέων ¨Από το Α έως το Ω¨: μια Ακαδημία για Γονείςwww.youth-msc.gr
Βιβλιογραφία
1.Bullying behaviors in children and adolescents: “an ongoing story”
Artemis Tsitsika, Efi Barlou, Elisabeth Andrie, Christine Dimitropoulou, Eleni C.Tzavela , Mari Janikian and Mariza Tsolia
Adolescent Health Unit, “P & A Kyriakou” Children’s Hospital, REVIEW article
Front. Public Health , 10 February 2014
2. Online social networking in adolescence: patterns of use in six European countries and links with psychosocial functioning.
Tsitsika AK, et al J Adolesc Health. 2014 Jul;55(1):141-7.
3.Τσίτσικα Άρτεμις – Τζαβέλα Ελένη (2015). “Το πείραγμα που πειράζει – Πώς αντιμετωπίζεται ο σχολικός εκφοβισμός” -Εκδόσεις ΠΕΔΙΟ Αθήν
4. Cyberbullying and Obesity in Adolescents: Prevalence and Associations in Seven European Countries of the EU NET ADB Survey.
Sergentanis TN, Bampalitsa SD, Theofilou P, Panagouli E, Vlachopapadopoulou E, Michalacos S, Gryparis A, Thomaidis L, Psaltopoulou T, Tsolia M, Bacopoulou F, Tsitsika A. Children (Basel). 2021 Mar 18;8(3):235.
Περί των επιστημόνων που συνεργάστηκαν με την HuffPost για το συγκεκριμένο άρθρο
Άρτεμις Κ. Τσίτσικα
Καθηγήτρια και ΕκπρόσωποςUNESCOGHE
Αναπλ. Καθηγήτρια Παιδιατρικής-Εφηβικής Ιατρικής Ε.Κ.Π.Α.
Επιστ. Υπεύθυνος Μονάδας Εφηβικής Υγείας (Μ.Ε.Υ.)
Β΄ Παιδιατρική Κλινική Ε.Κ.Π.Α. -Νοσοκομείο Παίδων ”Π. & Α. Κυριακού”
Διευθύντρια ΠΜΣ «Στρ. Αναπτυξιακής και Εφηβικής Υγείας»
Πρόεδρος Ελληνικής Εταιρείας Εφηβικής Ιατρικής (ΕΕΕΙ)
Χρύσα Παπαχρήστου
Παιδίατρος MSc - Διευθύντρια ΕΣΥ
Ειδίκευση στην Αναπτυξιακή και Εφηβική Υγεία
Επιιστ. Συνεργάτις Ιατρικής Σχολής ΕΚΠΑ