Η περιφέρεια της Emilia-Romagna θεωρείται από τις πλουσιότερες σε γαστρονομική παράδοση στην Ιταλία με κυριότερο πρεσβευτή της, τι άλλο; την παραδοσιακή παρμεζάνα! Το 2012 όμως δύο ισχυροί σεισμοί ήταν αρκετοί για να βάλουν σε κίνδυνο αυτή την παράδοση. 360.000 κεφαλές Parmigiano Reggiano βρέθηκαν εκτός συνθηκών ωρίμανσης και συντήρησης. Η ζημία των παραγωγών υπολογιζόταν στα 200 εκατομμύρια ευρώ κάτι που ουσιαστικά σήμαινε και το οικονομικό τέλος τους.
Ευτυχώς για την περιφέρεια αυτή και συγκεκριμένα για την Μόντενα ο σεφ Massimo Bottura είχε μια ιδέα για να σώσει την κατάστασή. Με σκοπό να εξασφαλίσει την άμεση πώληση της παρμεζάνας σκέφτηκε να οργανώσει μια online ημέρα γιορτή μαγειρικής όπου όλοι οι συμμετέχοντες θα μαγείρευαν την δική του εκδοχή για το κλασικό ριζότο cacio peppe. Η ιδέα διαδόθηκε γρήγορα στα social media και η αυξημένη συμμετοχή δημιούργησε ζήτηση κι έτσι σύντομα πωλήθηκε όλη η διαθέσιμη παρμεζάνα. Από τότε κάθε χρόνο συν-μαγειρεύουν την ίδια ημέρα. Με υλικά την τεχνολογία και τον πολιτισμό ο Massimo Bottura δημιούργησε μια συνταγή επιτυχίας.
Η αισιοδοξία που εκπέμπει αυτή η ιδιαίτερη επιτυχία μας τυφλώνει πριν προλάβουμε να την αποκωδικοποιήσουμε και να καταλάβουμε πως αποτελεί μια σύγχρονη κοινωνική καινοτομία. Συνήθως όταν συζητάμε για την καινοτομία έχουμε στο μυαλό μας την Airbnb και την Uber ίσως όμως το πιο χαρακτηριστικό παράδειγμα να είναι αυτή η ιστορία. Ο τρόπος με τον οποίο η ανάγκη (το πρόβλημα των τοπικών παραγωγών), οδήγησε σε μια ιδέα που με την χρήση των νέων τεχνολογιών μετέτρεψε χιλιάδες ανθρώπους σε κομμάτι της λύσης, είναι η θεωρία εν τοις πράγμασι. Μια πραγματική συνταγή καινοτομίας!
Ένα ριζότο λοιπόν, ανακατεύθυνε το ρου της ιστορίας μια πόλης που διαφορετικά θα είχε περιέλθει σε τέλμα. Οι δυο αυτές δυνάμεις, ο σεισμός και το ριζότο, στην θεωρία «transition» (μετάβασης) είναι αυτές που μπορούν εισέλθουν και να ανακατευθύνουν το ισχύον καθεστώς, να αλλάξουν τη ροή του ποταμού. Αυτή η εικόνα είναι ο οδηγός με τον οποίο αντιλαμβανόμαστε σήμερα την ένταξη της καινοτομίας στο κοινωνικό και τεχνολογικό περιβάλλον μας. Αν και για τις πιέσεις που προκαλεί το γενικότερο περιβάλλον δεν μπορούμε να κάνουμε πολλά για την ορθή ένταξη της καινοτομίας μπορούμε! Αρκεί να καταλάβουμε πως λειτουργεί.
Η επιτυχία από μόνη της δεν αρκεί χρειάζεται και διάρκεια. Το Gartner Hype Cycle μας δείχνει πως όταν μια καινοτομία πρωτοεισαχθεί στην αγορά προκαλεί μια κορυφή στις προσδοκίες την οποία την ακολουθεί μια μεγάλη πτώση, η απογοήτευση. Ο λόγος που συμβαίνει αυτό είναι πως παρά την ρηξικέλευθη ιδέα χρειάζεται χρόνος για την ενδυνάμωση της ώστε να γίνει λειτουργική και να ενταχθεί ουσιαστικά στο ευρύτερο ισχύον κοινωνικότεχνολογικό περιβάλλον. Ας θυμηθούμε λοιπόν τις χιλιάδες αποτυχημένες προσπάθειες του Εντισον για τον ηλεκτρισμό, τα αμέτρητα χαμένα σουτ του Jordan. Αποτυχίες που μεμονωμένα δεν απέδωσαν κάτι, αλλά οδήγησαν στις καθοριστικές στιγμές της επιτυχίας τους. Σαν τους βράχους που ενώνονται και σαν ενιαίο σώμα πια αλλάζουν την ροή του ποταμού.
Όλα αυτά αποκτούν χρηστική αξία όταν αναλογιστούμε πως η Ελλάδα παρότι επιζητεί την νέα μετάβαση της δεν πρωτοστατεί στην καινοτομία. Μόλις μέτριο κατατάσσει το επίπεδο μας το European Innovation Scoreboard 2018 που δημιουργεί ένα καμβά των δυνατών και αδύναμων στοιχείων της κάθε χώρας. Ό,τι συνομολογούμε καθημερινά αποτυπώνεται και με αριθμούς. Ενώ έχουμε προσωπικό που μάλιστα προσπαθεί (0,7 % υψηλότερο ρυθμό νέων εταιρειών) δεν υπάρχει το κατάλληλο περιβάλλον, οι δομές, ούτε η εμπιστοσύνη του ιδιωτικού τομέα και των επενδυτών, η κουλτούρα. Ως αντίδοτο στην κακή μας επίδοση αναζητούμε τεχνικές λύσεις πανάκεια ή άμεσες επενδύσεις, όμως αν δούμε μεθοδικά το Scoreboard θα δούμε πως η καινοτομία χρειάζεται δια βιου μάθηση, εκπαίδευση, συνεργασία και εφαρμογή του νόμου. Πριν φτάσουμε δηλαδή στις επενδύσεις και στο κέρδος πρέπει να υπάρχει παιδεία και αξίες. Επομένως θέλει αρετή και τόλμη και η καινοτομία!
H ελιά, ένα αμπέλι κι ένα καράβι, είναι τα υλικά που σύμφωνα με τον Ελύτη αρκούν για να ξαναφτιάξει κανείς την Ελλάδα. Το πείσμα, το μεράκι και η φιλομάθεια λοιπόν είναι η συνταγή για να το πετύχουμε. Όσο για το ριζότο εκτός από οδηγό και πηγή έμπνευσης μπορεί να δώσει και κουράγιο για όποιον έχει την υπομονή και επιμονή να τελειοποιήσει την συνταγή, όπως με μια μικρή καινοτομία. Εναλλακτικά θα πρέπει να ξοδέψει αρκετά χρήματα στην waiting list της Osteria la Francescana του καλύτερου εστιατορίου στον κόσμο. Όλα έχουν το κόστος τους.