Η άνοδος της Κίνας ως ενός εκ των κυρίαρχων οικονομικών δρώντων του διεθνούς συστήματος, με την προοπτική να ξεπεράσει και τις ίδιες τις ΗΠΑ, αποτελεί κεντρικό θέμα των αναλύσεων και συζητήσεων στον τομέα των διεθνών σχέσεων τα τελευταία χρόνια. Οι κινεζικές φιλοδοξίες για την οικονομική ενοποίηση της Ευρασίας, με την εφαρμογή του ιστορικών διαστάσεων σχεδίου Belt and Road Initiative (BRI), «αναβίωση» του αρχαίου εμπορικού «Δρόμου του Μεταξιού», οδηγούν πολλούς αναλυτές να κάνουν εκτιμήσεις για την αρχή ενός ανταγωνισμού μεταξύ της Κίνας και άλλων σημαντικών δυνάμεων για την ηγεμονία στον ευρασιατικό χώρο, καθώς η οικονομική αυτή ενοποίηση γίνεται αντιληπτή ως επιδίωξη οικονομικού, και αναπόφευκτα πολιτικού, ηγεμονισμού μιας ανερχόμενης δύναμης. Μία εξ αυτών των δυνάμεων, των οποίων η αλληλεπίδραση με την Κίνα είναι καθοριστικής σημασίας για τον τρόπο με τον οποίο θα εξελιχθούν τα κινεζικά σχέδια, αποτελεί η Ρωσία, παραδοσιακή ευρασιατική δύναμη. Η ανάλυση αυτή θα εξετάσει τη στάση της Ρωσίας έναντι του BRI και τους διαμορφωτικούς της παράγοντες, και θα καταδείξει το πως η Ρωσία επιχειρεί να εκμεταλλευθεί το σχέδιο Belt and Road Initiative προκειμένου να ενισχύσει τον ρόλο της στην Ευρασία, ταυτόχρονα όμως τηρεί επιφυλακτική στάση, δεδομένης του κινδύνου της κινεζικής διείσδυσης στην δική της «σφαίρα επιρροής» και της μονόπλευρης πολιτικοοικονομικής εξάρτησης που αυτό επιφυλάσσει, αποσαφηνίζοντας και τις τάσεις που χαρακτηρίζουν τη φύση, και κατά συνέπεια προσφέρουν μια εικόνα για το μέλλον, των σινορωσικών σχέσεων.
Το BRI και ο ρόλος της Ρωσίας
Το 2013, ο πρόεδρος της Λαϊκής Δημοκρατίας της Κίνας Xi Jinping ανακοίνωσε μια νέα, φιλόδοξη πρωτοβουλία ευρύτατων διαστάσεων: τη δημιουργία ενός εκτεταμένου δικτύου σιδηροδρόμων, ενεργειακών αγωγών, αυτοκινητοδρόμων, λιμένων και άλλων υποδομών, οι οποίες θα βελτιώσουν τις οικονομικές συναλλαγές και τη συνδεσιμότητα μεταξύ Ασίας, Ευρώπης και Αφρικής[1]. Το σχέδιο αποτελείται από δύο μέρη: Από το χερσαίο Silk Road Economic Belt, το οποίο θα εκτείνεται τόσο προς τα δυτικά, διαμέσου των πρώην σοβιετικών δημοκρατιών της Κεντρικής Ασίας, όσο και τα νότια, διαμέσου της Νοτιοανατολικής Ασίας, της Ινδίας και του Πακιστάν. Το θαλάσσιο Maritime Silk Road επιδιώκει από την άλλη πλευρά να ενισχύσει τη ναυτιλιακή οικονομική δραστηριότητα, με επενδύσεις σε λιμάνια της Ανατολικής Αφρικής, της Νοτιοανατολικής Ασίας και γενικότερα του Ινδικού Ωκεανού. Το σχέδιο αποκαλούνταν αρχικά ως One Belt, One Road Initiative, αλλά κατέληξε με τον τίτλο Belt and Road Initiative (BRI) (Chatzky & McBride, 2019). Δημοσίευση του κινεζικού Υπουργείου Εξωτερικών το 2015 συνόψισε τους στόχους του BRI σε τέσσερα μέρη:
– Υψηλότερος βαθμός συντονισμού των οικονομικών πολιτικών των συμμετεχόντων κρατών.
– Διασύνδεση των δικτύων υποδομών, όπως τα συστήματα μεταφορών.
– Εναρμόνιση των νομικών ρυθμιστικών κανονισμών και μεγαλύτερος βαθμός οικονομικής ενοποίησης.
– Ενίσχυση των πολιτισμικών ανταλλαγών και του τουρισμού.
Το BRI προβλέπεται να ωφελήσει την Κίνα ποικιλοτρόπως. Θα προσφέρει περισσότερες ευκαιρίες για τις κινεζικές εξαγωγές, θα μειώσει τους εμπορικούς φραγμούς, θα διευρύνει τη χρήση του ρενμίνμπι, του κινεζικού νομίσματος, θα μειώσει τα μεταφορικά κόστη και θα καταστήσει τα συμμετέχοντα κράτη περισσότερο εξαρτημένα από την κινεζική οικονομία, ενισχύοντας έτσι και την επιρροή της Κίνας σε αυτά και ωθώντας τα πιθανώς να υποστηρίξουν τα κινεζικά συμφέροντα (CSIS, 2019)[2].
Η Ρωσία είναι ένα εκ των κρατών βρισκόμενα στο επίκεντρο του εγχειρήματος. Λόγω της δεσπόζουσας γεωγραφικής της θέσης, η οποία καταλαμβάνει ένα ευρύτατο μέρος της εδαφικής έκτασης της Ευρασίας, η συνεργασία της Ρωσίας είναι αναγκαία για τη διασύνδεση της Κίνας με τις ευρωπαϊκές, ιδίως, αγορές. Τρεις εκ των έξι «οικονομικών διαδρόμων» του BRI διασχίζουν το έδαφος της Ρωσίας ή/και κρατών-μελών της Ευρασιατικής Οικονομικής Ένωσης (βλ. κεφ. 4): ο New Eurasia Land Bridge Economic Corridor, ο China-Mongolia-Russia Economic Corridor και ο China-Central Asia-West Asia Economic Corridor[3] (HKTDC). Ως εκ τούτου, είναι επόμενο η Κίνα να επιθυμεί συνεργατικές σχέσεις με τη Ρωσία, και αυτό αντανακλάται από τα σημαντικότατα υπό εξέλιξη έργα, σχετιζόμενα με το BRI, που αφορούν τα δύο κράτη. Ένα εκ των κυριότερων είναι ο Μεταφορικός Διάδρομος Κίνας-Δυτικής Ευρώπης, ο οποίος αποτελεί νευραλγικό τμήμα του Silk Road Economic Belt και θα ενώνει τη Κίνα με τα ευρωπαϊκά κράτη, με σημαντικό τμήμα του να διέρχεται και μέσα από τη Ρωσία (Shephard, 2019). Από τη Ρωσία διέρχονται επίσης και σιδηρόδρομοι μέσω των οποίων κινεζικά προϊόντα μεταφέρονται στην Ευρώπη, η εμπορική σημασία των οποίων έχει αυξηθεί δραματικά τα τελευταία χρόνια (Hillman, 2018). Τα δύο κράτη έχουν αναπτύξει επίσης οικονομική συνεργασία και σε πολλούς άλλους τομείς[4]. Παρακάτω, θα αναλυθούν οι παράγοντες που διαμορφώνουν τη στάση της Ρωσίας έναντι του BRI και η ρωσική στρατηγική έναντι αυτού.
Η ρωσική στάση έναντι του BRI: ανησυχίες, ευκαιρίες και αντιλήψεις περί απειλών
Με δεδομένη την προαναφερθείσα στρατηγική σπουδαιότητα της Ρωσίας για την πραγματοποίηση των κινεζικών σχεδίων και τους φιλόδοξους στόχους των τελευταίων, ήταν επόμενο η Ρωσία να επιδείξει από νωρίς έντονο ενδιαφέρον για το BRI. Αρκετοί αναλυτές εξέφρασαν την άποψη πως το σχέδιο θα οδηγήσει αναπόφευκτα τις δύο δυνάμεις στη σύγκρουση: το BRI αποτελεί μέρος του ευρύτερου ηγεμονικού κινεζικού σχεδίου για στην Ευρασία, αυξάνοντας την κινεζική διείσδυση και επιρροή σε περιοχές του πρώην σοβιετικού χώρου, ιδίως στην Κεντρική Ασία (Καζακστάν, Τατζικιστάν, Ουζμπεκιστάν, Κυργυστάν, Τουρκμενιστάν).
Η Ρωσία αντιμετωπίζει το χώρο αυτό ως δική της σφαίρα «επιρροής» και «ειδικών συμφερόντων»[5] και αναπόφευκτα, θα αντιδράσει αρνητικά στην ενίσχυση της κινεζικής παρουσίας[6]. H άποψη για την υποβόσκουσα συγκρουσιακή δυναμική της σινορωσικής σχέσης είναι ιδιαίτερα διαδεδομένη στους παρατηρητές από το δυτικό κόσμο (Rolland, 2019). Για παράδειγμα, ο John Mearsheimer αναφέρει ως πιθανό σενάριο την εναντίωση της Ρωσίας στις επιδιώξεις της Κίνας για περιφερειακή ηγεμονία και τη συμμετοχή τελικά της Ρωσίας σε έναν αντι-ηγεμονικό συνασπισμό από κοινού με τις ΗΠΑ, με σκοπό την εξισορρόπηση της κινεζικής ισχύος (Mearsheimer, 2006:14).
Η θέση αυτή δεν στερείται λογικής βάσης. Η Ρωσία πράγματι αντιμετωπίζει αρνητικά οποιαδήποτε προσπάθεια άλλων κρατών για επιρροή στον γεωγραφικό χώρο που ορίζει ως δική της σφαίρα επιρροής, όπως έδειξαν οι επεμβάσεις της στην Γεωργία (2008) και την Ουκρανία (2014), με σκοπό την αποτροπή της προσέγγισης των κρατών αυτών με τις ΗΠΑ και την Ευρωπαϊκή Ένωση (ΕΕ). Ένας μεγάλος βαθμός οικονομικής εξάρτησης και κατ’ επέκταση πολιτικής επιρροής από την Κίνα επίσης δεν θα αντιμετωπιστεί θετικά από το Κρεμλίνο. Αυτό αντανακλάται και από το γεγονός πως η ανακοίνωση του BRI από τον Xi Jinping το 2013 στο Καζακστάν, μια χώρα ανήκουσα στη ρωσική σφαίρα επιρροής (κατά τη Ρωσία) αντιμετωπίστηκε από το Κρεμλίνο αρχικά με καχυποψία (Yujun, Gabuev, Haenle, Bin, Trenin, 2019).
Παρ’ όλα αυτά, η συγκεκριμένη θέση αγνοεί τα οικονομικά οφέλη που θα αποκομίσει η Ρωσία από το BRI, όπως και την σε μεγάλο βαθμό κοινή με την Κίνα αντίληψη περί απειλών. Όσον αφορά τις οικονομικές προοπτικές, το BRI υπόσχεται να βελτιώσει τη συνδεσιμότητα μεταξύ των περιοχών της αχανούς ρωσικής ενδοχώρας, να ενσωματώσει τα βιομηχανικά και αγροτικά της κέντρα στην παγκόσμια οικονομία, να ενισχύσει την πρόσβασή τους στις αγορές και να προσελκύσει επενδύσεις, να ενδυναμώσει την περιφερειακή συνεργασία και να τονώσει την ανταγωνιστικότητα και τη καινοτομία, δίνοντας ώθηση στην ρωσική οικονομία συνολικά (Vinokurov, 2019:1, 3, 7). Η οικονομική ανάπτυξη θα τονωθεί ευρύτερα, κατά την άποψη της Μόσχας, από την αξιοποίηση των δυνατοτήτων της να λειτουργήσει ως συνδετικός κρίκος μεταξύ Κίνας και Ευρώπης, όπως προβλέπει το BRI[7], γεγονός που θα ενισχύσει και τη διπλωματική της θέση (Yujun, Gabuev, Haenle, Bin, Trenin, 2019), ειδικά σε μια εποχή δυσκολιών για τη ρωσική οικονομία, λόγω των δυτικών κυρώσεων και των χαμηλών τιμών του πετρελαίου.
Εξίσου σημαντική είναι η αντίληψη της Ρωσίας περί απειλών: η ρωσική ηγεσία αντιλαμβάνεται ως κύρια απειλή όχι τόσο την ανάπτυξη της Κίνας, αλλά πολύ περισσότερο την παγκόσμια ηγεμονική πολιτική των ΗΠΑ και την προσπάθειά τους να διεισδύσουν στην ρωσική σφαίρα επιρροής, μέσω της ανατολικής διεύρυνσης του ΝΑΤΟ και της προώθησης του φιλελευθερισμού, με απώτερο σκοπό την απομόνωση και περικύκλωση της Ρωσίας. Η Ρωσία εκλαμβάνει επομένως την άνοδο της Κίνας ως ένα καλοδεχούμενο αντίβαρο στην «επιθετική» αμερικανική πολιτική[8]. Ως εκ τούτου, μετά τις κυρώσεις που οι ΗΠΑ και άλλοι ευρωπαϊκοί και μη σύμμαχοί τους επέβαλλαν στην ρωσική οικονομία το 2014, το Κρεμλίνο στράφηκε στην Κίνα για κεφάλαια και οικονομικές ευκαιρίες[9], εγκαταλείποντας και την αρχική αρνητική του εκτίμηση για το BRI. Η Κίνα επίσης θεωρεί την αμερικανική οικονομική, στρατιωτική και ιδεολογική πρωτοκαθεδρία ως απειλή. Τα δύο κράτη έχουν, επομένως, κοινό συμφέρον στο να ενώσουν τις δυνάμεις τους, μέσω πρωτοβουλιών όπως το BRI, προκειμένου να σχηματίσουν ένα ισχυρό ευρασιατικό εξισορροπητικό μπλοκ έναντι των ΗΠΑ και να αναδιαμορφώσουν την κυριαρχούμενη από τις ΗΠΑ και τους συμμάχους τους διεθνή τάξη πραγμάτων σύμφωνα με τις επιδιώξεις τους. Για τους λόγους αυτούς, η Ρωσία αντιμετωπίζει το BRI ως ένα σχέδιο που μπορεί να της αποφέρει σημαντικά πολιτικοοικονομικά οφέλη, ενώ οι κίνδυνοι του είναι, προς το παρόν, όχι πρωτεύουσας σημασίας[10] (Yujun, Gabuev, Haenle, Bin, Trenin, 2019).
Η ρωσική στρατηγική
Η στρατηγική της Ρωσίας έναντι του BRI αποσκοπεί, επομένως, στην εκμετάλλευση των πολιτικοοικονομικών πλεονεκτημάτων που αυτό θα προσφέρει στη Ρωσία και στην αποφυγή προστριβών με την Κίνα, η συνεργασία με την οποία είναι απαραίτητη σε μια περίοδο οικονομικής κρίσης και έντονης διαμάχης με τις ΗΠΑ, και ταυτόχρονα στην αποφυγή της υπερβολικής εξάρτησης της Ρωσίας από την Κίνα και της διείσδυσης της τελευταίας στη ρωσική σφαίρα επιρροής, σε τέτοιο βαθμό έτσι ώστε να αποτελέσει σοβαρή απειλή. Η στρατηγική αυτή βασίζεται σε τρεις κύριους πυλώνες:
1) την εναρμόνιση του BRI με την Ευρασιατική Οικονομική Ένωση,
2) τον καταμερισμό στρατιωτικών και οικονομικών καθηκόντων στην Κεντρική Ασία,
3) την εξισορρόπηση της Κίνας μέσω της προσέγγισης με άλλες δυνάμεις.
Πιο συγκεκριμένα:
– Η Ρωσία επιδιώκει την εναρμόνιση και τον συντονισμό του ΒRI με τη δική της πρωτοβουλία περιφερειακής οικονομικής ενοποίησης, την Ευρασιατική Οικονομική Ένωση – ΕΟΕ[11] (Υujun, Gabuev, Haenle, Bin, Trenin, 2019). Η ΕΟΕ έχει τις ρίζες της στις προσπάθειες οικονομικής ενοποίησης που έλαβαν χώρα μεταξύ της Ρωσίας και των άλλων πρώην σοβιετικών δημοκρατιών. Οι προσπάθειες αυτές οδήγησαν στην υπογραφή για την εγκαθίδρυση τελωνειακής ένωσης μεταξύ Ρωσίας, Λευκορωσίας και Καζακστάν το 2007, η οποία τέθηκε σε λειτουργία το 2010, και το 2015 εξελίχθηκε στην σημερινή ΕΟΕ, με νέα μέλη την Αρμενία και το Κυργυστάν, πέραν των τριών προηγουμένων. Τον Μάϊο του 2015, λίγους μόλις μήνες μετά την ίδρυση της ΕΟΕ, η Ρωσία και η Κίνα υπέγραψαν κοινή διακήρυξη, με την οποία η πρώτη εξέφρασε την υποστήριξή της για το BRI, η δεύτερη τη συμφωνία της με τις ρωσικές προσπάθειες ενοποίησης του μετασοβιετικού χώρου μέσω της ΕΟΕ, και δεσμεύτηκαν να συντονίσουν την ανάπτυξη των δύο πρωτοβουλιών και να συνεργαστούν σε μια σειρά τομέων κοινού ενδιαφέροντος[12]. Επρόκειτο ουσιαστικά για ένα συμβιβασμό μεταξύ των δύο κρατών, όπου το ένα αναγνώρισε τα ειδικά συμφέροντα του άλλου στην περιοχή προκειμένου να αποφευχθούν οι συγκρούσεις και να προωθηθεί η συνεργασία[13]. Μέσω της σύνδεσης των δύο ευρασιατικών σχεδίων ενοποίησης, η Ρωσία αποκομίζει οικονομικά οφέλη, ενώ ενισχύεται και η πολιτική της επιρροή, καθώς ενδυναμώνεται η θέση της ΕΟΕ ως πολιτικοοικονομικού μπλοκ (Svetlicinii, 2018:10-11, 15), (Timofeev, Lissovolik, Filippova, 2017:3-4).
– Στην Κεντρική Ασία, την περιοχή όπου τέμνονται η ρωσική σφαίρα επιρροής και οι κινεζικές πολιτικοικονομικές φιλοδοξίες για το BRI, και ως εκ τούτου είναι πιθανό να δημιουργηθούν εντάσεις, η Ρωσία διατηρεί ακόμη ισχυρά ερείσματα και αξιόλογη στρατιωτική παρουσία[14], αλλά δεδομένης της αδυναμίας της να ανταγωνιστεί την Κίνα στο εμπόριο και τις επενδύσεις, αποδέχεται την αυξημένη κινεζική οικονομική επιρροή. Αιτία αυτού είναι το γεγονός ότι η στάση της Κίνας είναι μέχρι τώρα συγκρατημένη, αποφεύγοντας να αναμειχθεί με στρατιωτικά μέσα στην περιοχή και να αμφισβητήσει την ρωσική υπεροχή στον στρατιωτικό τομέα. Τα δύο κράτη φαίνεται να λειτουργούν, επομένως στη βάση ενός ανεπίσημου «καταμερισμού καθηκόντων»: η ρωσική πολιτική αφορά κυρίως τα θέματα ασφάλειας, όπως την αντιμετώπιση της τρομοκρατίας, στην εξάπλωση της οποίας η συγκεκριμένη περιοχή θεωρείται ιδιαίτερα ευάλωτη, ενώ η κινεζική τα οικονομικά ζητήματα[15]. Καθησυχάζονται έτσι οι φόβοι της Ρωσίας για παραγκωνισμό της από το μετασοβιετικό χώρο, καθώς δεν φθείρεται η πολιτικοστρατιωτική της επιρροή, ενώ οι κινεζικές επενδύσεις είναι πιθανό να ενισχύσουν την σταθερότητα στην περιοχή, ωφελώντας έτσι και τη Ρωσία (Stronski & Ng, 2018:9-17)
– Ταυτόχρονα, η Ρωσία, επιδιώκοντας να αποφύγει την υπέρμετρη εξάρτηση από την Κίνα, εφαρμόζει μια πολιτική ανοιγμάτων προς άλλες ασιατικές και μη δυνάμεις, ως μέρος της «στροφής προς τα ανατολικά» μετά την επιδείνωση των σχέσεων με το δυτικό κόσμο (Yujun, Gabuev, Haenle, Bin, Trenin, 2019). Πτυχή της τακτικής αυτής αποτελεί η ρωσική ρητορική περί της «Ευρύτερης Ευρασιατικής Συνεργασίας», ενός αρκετά αόριστου, μέχρι τώρα, όρου, προερχόμενου από τη ρωσική δεξαμενή σκέψης Valdai Club[16], στον οποίο ο Ρώσος πρόεδρος Βλαντιμίρ Πούτιν έχει έκτοτε αναφερθεί αρκετές φορές. Κεντρική του έννοια φαίνεται να είναι η συνολική «υπερ-ενοποίηση» των διάφορων διαδικασιών περιφερειακής ενοποίησης στην Ευρασία, συμπεριλαμβανομένου και του BRI, σε έναν ενιαίο χώρο ευημερίας και ανάπτυξης στον οποίο θα συμμετέχουν, πέραν της Ρωσίας και της Κίνας, κράτη και διεθνείς οργανισμοί όπως η ΕΕ, το ASEAN (Association of Southeast Asian Nations), η Ινδία, το Ιράν και το Πακιστάν.
Η διεύρυνση του πλαισίου συνεργασίας και η προσπάθεια ένταξης του ΒRI σε ένα ευρύτερο σχέδιο περιφερειακής ενοποίησης με την προσθήκη πολλών διεθνών οργανισμών και κρατών, κάποια εκ των οποίων, όπως η Ινδία, αποτελούν ανταγωνιστές της Κίνας, αντανακλούν την επιθυμία της Ρωσίας να θέσει φραγμούς στην άνοδο της κινεζικής ισχύος στην περιοχή, και κατά συνέπεια σε ενδεχόμενες προσπάθειες της Κίνας να θέσει μονομερώς τους όρους των διμερών σχέσεων[17] (Rolland, 2019), (Timofeev, Lissovolik, Filippova, 2017:10), (Köstem, 2019:2-3). Η Ρωσία, στο πλαίσιο αυτό, προκειμένου να εξισορροπήσει την κινεζική ενίσχυση, ακολουθεί πολιτικές όπως η ενδυνάμωση των δεσμών της με την Ινδία[18], η βελτίωση των σχέσεων με την Ιαπωνία[19] και η αυξημένη συνεργασία με τη Νότια Κορέα[20] και τα κράτη-μέλη του ASEAN[21].
Συμπέρασμα
Από την εξέταση της στάσης της Ρωσίας έναντι του BRI και τη μέχρι τώρα στρατηγική που έχει μέχρι τώρα ακολουθήσει έναντι αυτού, προκύπτουν δύο βασικά συμπεράσματα:
Πρώτον, το BRI υπόσχεται σημαντικά οικονομικά οφέλη στη Ρωσία, καθιστώντας την έναν σημαντικότατο κόμβο για τη μεταφορά κινεζικών προϊόντων στην Ευρώπη και την ενοποίηση του ευρασιατικού χώρου και προσφέροντας μια σημαντικότατη πηγή κεφαλαίων για την ασθμαίνουσα ρωσική οικονομία, πληγείσα από τις κυρώσεις και την πτώση των τιμών του πετρελαίου. Από πολιτικής και διπλωματικής άποψης, η σύνδεση με το BRI ενισχύει τις προσπάθειες περιφερειακής οικονομικής ενοποίησης της Ρωσίας, όπως η ΕΟΕ, αυξάνοντας την σημασία τους και τη διαπραγματευτική τους θέση έναντι άλλων δρώντων, ενώ η ευρύτερη συνεργασία με την Κίνα προσφέρει στη Ρωσία έναν πολύτιμο εταίρο ενάντια στην επιθετική, κατά τη Ρωσία, πολιτική των ΗΠΑ.
Δεύτερον, παρά τα οφέλη αυτά, η ρωσική πλευρά εξακολουθεί να διατηρεί ανησυχίες σχετικά με το BRI, λόγω της κινεζικής διείσδυσης στη ρωσική σφαίρα επιρροής που η ανάπτυξή του συνεπάγεται και του κινδύνου να καταστήσει τη Ρωσία εξαρτημένη από την Κίνα. Η ύπαρξη δύο ισχυρών δυνάμεων, οι οποίες διεκδικούν τον ίδιο γεωγραφικό χώρο, έχει ιστορικά υπάρξει πηγή συγκρούσεων. Η Ρωσία θα τηρεί πάντοτε καχύποπτη στάση έναντι κάθε κράτους το οποίο αντιλαμβάνεται ως φέρον φιλοδοξίες για περιφερειακή ηγεμονία, στάση που την οδήγησε στο παρελθόν σε προστριβές με την Κίνα. Αυτό αντανακλάται και στις πρόσφατες προσπάθειες της Ρωσίας να διευρύνει τις συνεργασίες της στον ευρασιατικό χώρο πέραν της Κίνας.
Εξ΄ αυτών επομένως, προκύπτει ως πιθανότερο σενάριο η συνέχιση της σινορωσικής συνεργασίας ως προς το BRI, δεδομένων των αμοιβαίων πολιτικοοικονομικών ωφελειών, της κοινής αντίθεσης στις αμερικανικές δραστηριότητες στην Ευρασία και της συγκρατημένης στάσης που φροντίζει να τηρεί η Κίνα ως προς την επέκταση της επιρροής της στην Κεντρική Ασία, καθώς η συνεργασία με τη Ρωσία είναι νευραλγική σημασίας για την υλοποίηση των σχεδίων της. Την ίδια στιγμή όμως, η Ρωσία θα επιδιώξει να εξισορροπήσει την ανερχόμενη κινεζική ισχύ και να ενισχύσει, κατά συνέπεια, τη διπλωματική θέση της έναντι της Κίνας μέσω διάφορων στρατηγικών πρωτοβουλιών, στην προσπάθεια να διαμορφώσει μια σχέση συνεργασίας επί ίσοις όροις και να παραμείνει πρωτεύων δρών στην ευρασιατική περιφέρεια.
Αναδημοσίευση από το “The SAFIA Blog”
[1] Το BRI περιλαμβάνει, μέχρι τώρα, περισσότερα από 70 κράτη, και καλύπτει περίπου το 65% του παγκόσμιου πληθυσμού και περίπου το 1/3 του παγκόσμιου ΑΕΠ. H Κίνα προβλέπεται να επενδύσει περίπου $1 τρις για την υλοποίησή του. (European Bank for Reconstruction and Development).
[2] Θα επιτρέψει, επίσης, τη διαμόρφωση νέων διόδων ενεργειακού ανεφοδιασμού της Κίνας, οι οποίες δεν θα ελέγχονται από τις ΗΠΑ, την επένδυση των πλεοναζόντων κεφαλαίων και την οικονομική ανάπτυξη των παραμελημένων δυτικών επαρχιών της Κίνας (Chatzky &McBride, 2019), (CSIS, 2019).
[3] Οι άλλοι τρεις είναι ο China-Indochina Peninsula Economic Corridor, ο China-Pakistan Economic Corridor και ο Bangladesh-China-India-Myanmar Economic Corridor (HKTDC).
[4] H Κίνα αποτελεί τον κυριότερο εμπορικό εταίρο της Ρωσίας (OEC, 2017) και το 2018 ο όγκος του διμερούς εμπορίου ξεπέρασε τα $100,000,000, ενώ το ποσοστό του κινεζικού ρενμίνμπι στα ρωσικά συναλλαγματικά αποθέματα έφτασε το 15% την ίδια χρονιά (Yujun, Gabuev, Haenle, Bin, Trenin, 2019). Η εξαγωγή κινεζικών βιομηχανικών προϊόντων προς τη Ρωσία και ρωσικής ενέργειας και πρώτων υλών προς την Κίνα αποτελεί κεντρικό χαρακτηριστικό των σινορωσικών οικονομικών σχέσεων. H εκτεταμένη οικονομική συνεργασία αφορά τομείς όπως το εμπόριο, η καινοτομία, οι παραγωγικές υποδομές (Guangcheng, Xuemei, 2019). Εδώ θα αναφερθούν δύο περιπτώσεις οικονομικών σχεδίων υπό στενή σινορωσική συνεργασία: το Yamal LNG και ο ενεργειακός αγωγός Power of Siberia. Το Yamal LNG αποσκοπεί στην εκμετάλλευση των κοιτασμάτων φυσικού αερίου της ρωσικής περιοχής Γιαμάλ στον Αρκτικό Κύκλο και στην εξαγωγή Υγροποιημένου Φυσικού Αερίου (Liquified Natural Gas – LNG)) σε Ευρώπη και Ασία. Στο έργο συμμετέχει και η κρατική εταιρεία πετρελαίου της Κίνας, η China National Petroleum Corporation – CNPC (Total). Ο αγωγός Power of Siberia θα μεταφέρει ρωσικό φυσικό αέριο στη Κίνα, σύμφωνα με 30-ετή συμφωνία που υπεγράφη μεταξύ της Gazprom και της CNPC. Η παροχή αερίου έχει συμφωνηθεί να ξεκινήσει τον Δεκέμβριο του 2019 (Gazprom).
[5] Οι Ρώσοι ηγέτες χρησιμοποιούν τον όρο «εγγύς εξωτερικό» (αγγ. “near abroad”) αναφερόμενοι σε αυτό το χώρο «ειδικών συμφερόντων» της Ρωσίας, εννοώντας τα κράτη που αποτελούσαν παλαιότερα έδαφος της Σοβιετικής Ένωσης, στα οποία η Ρωσία επιδιώκει να διατηρήσει την επιρροή της μεταψυχροπολεμικά, συμπεριλαμβανομένων και των πέντε κρατών της Κεντρικής Ασίας (Καζακστάν, Τατζικιστάν, Ουζμπεκιστάν, Κυργυστάν, Τουρκμενιστάν), τα οποία αποτελούν κρίσιμους κόμβους για το BRI. Για περισσότερες πληροφορίες, βλ. Russian Views of the International Order (2017).
[6] Οι ανησυχίες της Ρωσίας θα ενταθούν, κατά την εκτίμηση αυτή, και από άλλες ανισορροπίες των σινορωσικών σχέσεων: χαρακτηριστικά, το μεγάλο πληθυσμιακό χάσμα, τις παλιές συνοριακές διαφορές στην Άπω Ανατολή και την αυξανόμενη ασυμμετρία στην ισορροπία ισχύος μεταξύ των δύο κρατών. Η διαρκής οικονομική και στρατιωτική ενίσχυση της Κίνας θα καταστήσει τις παραπάνω διαφορές περισσότερο τεταμένες. Η Ρωσία, με βασικό στοιχείο της ταυτότητάς της την ιδιότητα της Μεγάλης Δύναμης και με διαρκή επιδίωξη την επανάκτηση της διεθνούς θέσης που κατείχε παλαιότερα, δεν θα ανεχθεί την υποβάθμιση σε μικρότερο «στρατηγικό εταίρο» της Κίνας (Rolland, 2019).
[7] Χαρακτηριστικά, το 2018 ο όγκος των προϊόντων που μεταφέρθηκαν την Ευρώπη μέσω της Ρωσίας έφτασε τους 5,491 τόνους φορτίου (Yujun, Gabuev, Haenle, Bin, Trenin, 2019)
[8] Η Ρωσία και η Κίνα βελτίωσαν τις σχέσεις τους κατά τη δεκαετία του 1990, τερματίζοντας εν πολλοίς την περίοδο έντασης που χρονολογούνταν από τον Ψυχρό Πόλεμο. Η πτώση της Σοβιετικής Ένωσης, και κατά συνέπεια η δραματική κάθοδος της ρωσικής ισχύος, η ραγδαία ανάπτυξη της Κίνας και η ανάδειξη των ΗΠΑ σε κύρια δύναμη του διεθνούς συστήματος, με αξιώσεις παγκόσμιας ηγεμονίας, οδήγησαν τα δύο κράτη να αναπτύξουν μια στρατηγική συνεργασία, με βασικά σημεία: την εναντίωση στον μεταψυχροπολεμικό αμερικανικό ηγεμονισμό, την αντίσταση στις αμερικανικές-δυτικές προσπάθειες προώθησης της φιλελεύθερης δημοκρατίας και των ανθρωπίνων δικαιωμάτων, οι οποίες γίνονται αντιληπτές ως απόπειρες εσωτερικής αποσταθεροποίησής τους, και την αμοιβαία επωφελή συνεργασία στους τομείς των εξοπλισμών, του εμπορίου και της ενέργειας. Διακανόνισαν έτσι, σε μεγάλο βαθμό, τις παλιές τους διαφορές και συντόνισαν τις πολιτικές τους σε μια σειρά ζητημάτων κοινού ενδιαφέροντος, διαμορφώνοντας και επίσημους πολυμερείς θεσμούς για το σκοπό αυτό, π.χ. την αντιμετώπιση της τρομοκρατίας και της αστάθειας στην Κεντρική Ασία μέσω του Οργανισμού Συνεργασίας της Σανγκάης (Shanghai Cooperation Organization – SCO). Για περισσότερες πληροφορίες σχετικά με τους γενικότερους διαμορφωτικούς παράγοντες των σινορωσικών σχέσεων και το SCO, βλ. Russia-China Relations: Assessing Common Ground and Strategic Fault Lines (2017) και Shanghai Cooperation Organization – SCO (2018).
[9] Χαρακτηριστικά, υπογράφηκε συμφωνία ανταλλαγής συναλλαγματικών αποθεμάτων στα εθνικά νομίσματα των δύο κρατών το 2014, το 2016 η Κίνα κατέστη ο σημαντικότερος δανειστής για τη ρωσική οικονομία και λήφθηκαν πρωτοβουλίες για τη διευκόλυνση των κινεζικών επενδύσεων στη Ρωσία, μέσω δομικών μεταρρυθμίσεων και ενισχυμένης χρηματοοικονομικής και τραπεζικής συνεργασίας. Η κινεζική συμμετοχή σε σχέδια όπως το Yamal LNG -βλ. υπ. 3- επιτρέπει επίσης στη Ρωσία να εξασφαλίσει διεθνή χρηματοδότηση παρά τις δυτικές κυρώσεις (Hsiung, 2019:15).
[10] Σε αυτό έχει συμβάλλει και το γεγονός πως το Πεκίνο έχει ακολουθήσει μέχρι σήμερα μια προσεκτική διπλωματία έναντι της Ρωσίας, αποφεύγοντας να ανταγωνιστεί εμφανώς τα ρωσικά συμφέροντα στην Ευρασία και δίνοντας έμφαση στους κοινούς στόχους και τις συνεργατικές προοπτικές μεταξύ των δύο δυνάμεων για την αναδιαμόρφωση του ευρασιατικού χώρου, μειώνοντας επομένως και τον βαθμό στον οποίο η Μόσχα αντιλαμβάνεται την Κίνα ως απειλή. Η Κίνα αντιλαμβάνεται πως το BRI, και γενικότερα τα σχέδια της για την Ευρασία, δεν μπορούν να πραγματοποιηθούν αν η Ρωσία στέκεται εμπόδιο, επιδιώκοντας έτσι να καθησυχάσει τις ανησυχίες του Κρεμλίνου (Rolland, 2019), (Yuan, 2018).
[11] Στόχος της ΕΟΕ είναι η διαμόρφωση μιας ενιαίας αγοράς μεταξύ των κρατών-μελών, χωρίς εσωτερικούς φραγμούς στο εμπόριο. Για την πραγματοποίηση του στόχου αυτού, προβλέπονται βήματα όπως η δημιουργία τελωνειακής ένωσης (ολοκληρώθηκε το 2016), η εναρμόνιση των κρατικών ρυθμιστικών κανόνων, π.χ. στους τομείς των τεχνικών και υγειονομικών προϋποθέσεων των προϊόντων (μη-δασμολογικοί εμπορικοί φραγμοί), η δημιουργία ενιαίας ενεργειακής αγοράς και ο συντονισμός των πολιτικών των κρατών μελών σε μια σειρά τομέων, όπως οι μεταφορές, οι χρηματοοικονομικές υπηρεσίες, ο ανταγωνισμός και η φορολογία. Διαμορφώθηκαν επίσης διακρατικά όργανα για την διαχείριση και εποπτεία της ενοποιητικής διαδικασίας, συγκεκριμένα: το Ανώτατο Συμβούλιο, το Διακυβερνητικό Συμβούλιο, την Ευρασιατική Οικονομική Επιτροπή, αποτελούμενη από το Συμβούλιο και το Κολλέγιο, και το Δικαστήριο της ΕΟΕ. Για περισσότερες πληροφορίες, βλ. The Eurasian Economic Union: Deals, Rules and the Exercise of Power (2017).
[12] Τα δύο κράτη υποσχέθηκαν να συνεργαστούν, σε διμερές και πολυμερές επίπεδο, με βάση τους παρακάτω άξονες: 1) διευκόλυνση των επενδύσεων και του εμπορίου, 2) κοινά επενδυτικά σχέδια, 3) ενίσχυση της συνδεσιμότητας των υποδομών, 4) υπογραφή συμφωνίας ελεύθερου εμπορίου μεταξύ ΕΟΕ και Κίνας, 5) στήριξη των μικρομεσαίων επιχειρήσεων, 6) προώθηση συναλλαγών στα εθνικά νομίσματα, 7) συνεργασία σε πολυμερείς θεσμούς 8) συντονισμός διεθνούς διακυβέρνησης εμπορίου και επενδύσεων (Svetlicinii, 2018:15). Τον Μάιο του 2018, η ΕΟΕ και η Κίνα υπέγραψαν τη Συμφωνία Εμπορικής και Οικονομικής Συνεργασίας, η οποία καλύπτει τομείς όπως η διευκόλυνση του εμπορίου και η τελωνειακή συνεργασία (Köstem, 2019:3).
[13] Η ΕΟΕ δύναται να διευκολύνει την ανάπτυξη του BRI, καθώς αποσκοπεί στην τελωνειακή ένωση και την απαλοιφή των φραγμών στο εμπόριο μεταξύ κρατών που συμμετέχουν και στο BRI (Rolland, 2019).
[14] Η Ρωσία διατηρεί στρατιωτικές βάσεις στο Κυργυστάν και το Τατζικιστάν. Για περισσότερες πληροφορίες σχετικά με την ρωσική στρατιωτική πολιτική στην Κεντρική Ασία και γενικότερα στις περιοχές της πρώην Σοβιετικής Ένωσης, βλ. Russia’s Military Policy in the Post-Soviet Space (2019).
[15] Η ρωσική στρατιωτική παρουσία παρέχει και μια εγγύηση ασφάλειας για τις κινεζικές οικονομικές πρωτοβουλίες, δεδομένης της υπεροχής της Ρωσίας στον τομέα αυτό (Rolland, 2019). Επίσης, ενισχύει και την ασφάλεια της ίδιας της Κίνας, η οποία ανησυχεί για ενδεχόμενη διασπορά της τρομοκρατίας στις ευάλωτες δυτικές επαρχίες της, όπως το Σιντσιάνγκ (Stronksi & Ng, 2018:10).
[16] Το κείμενο του Valdai Club έκανε λόγο για τις σημαντικές προοπτικές της ευρασιατικής οικονομικής ενοποίησης, υπό σινορωσική επίβλεψη (Köstem, 2019:2), (Rolland, 2019).
[17] Για παράδειγμα, το 2015, λίγο πριν την ανακοίνωση της Ευρύτερης Ευρασιατικής Συνεργασίας, υπεγράφη εμπορική συμφωνία μεταξύ ΕΟΕ και Βιετνάμ, και το 2018 με το Ιράν. Συμφωνίες με το Ισραήλ, τη Σιγκαπούρη, την Ινδία και την Αίγυπτο βρίσκονται υπό διαπραγμάτευση (Köstem, 2019:3).
[18] Toν Σεπτέμβριο του 2019, η Ρωσία και η Ινδία υπέγραψαν συμφωνίες συνεργασίας στους τομείς της άμυνας, της ενέργειας και της γεωργίας (Froy, 2019).
[19] Η Ρωσία έχει προχωρήσει σε διαπραγματεύσεις με τη Ιαπωνία για την οριστική επίλυση του ζητήματος των Κουρίλων Νήσων, οι οποίες καταλήφθηκαν από τη Σοβιετική Ένωση μετά την ήττα της Ιαπωνίας στον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο, και διεκδικούνται μέχρι σήμερα από την Ιαπωνία, δηλητηριάζοντας τις σχέσεις των δύο κρατών (DW, 2018).
[20] Για παράδειγμα, το καλοκαίρι του 2019, μετά την επιβολή εμπάργκο εκ μέρους της Ιαπωνίας ενάντια στη Νότια Κορέα, σε πρώτες ύλες κρίσιμες για την νοτιοκορεατική βιομηχανία, η Ρωσία προσφέρθηκε να παράσχει κάποιες από αυτές (Chan-kyong, 2019).
[21] Τον Νοέμβριο του 2018, η ΕΟΕ και ο ASEAN υπέγραψαν συμφωνία για τη δημιουργία μιας πλατφόρμας διαλόγου μεταξύ των δύο οργανισμών (Köstem, 2019:3). Τον Ιούλιο του 2019, ο Ρώσος Υπουργός Εξωτερικών Σεργκέι Λαβρόφ, σε υπουργική διάσκεψη Ρωσίας-ASEAN, ανέφερε πως η συνεργασία μεταξύ των δύο πλευρών βρίσκεται σε θετικό επίπεδο και τόνισε την ανάγκη για ενίσχυσή της (TASS, 2019).
Center for Strategic & International Studies. (2019). How will the Belt and Road Initiative advance China’s interests?. [online] Available here. [Accessed 29 Sep. 2019].
Chan-kyong, P. (2019). Russia offers lifeline to South Korea amid hi-tech exports flap with Japan: Yonhap. [online] South China Morning Post. Available here. [Accessed 3 Oct. 2019].
Chatzky, A. and McBride, J. (2019). China’s Massive Belt and Road Initiative. [online] Available here. [Accessed 29 Sep. 2019].
DW. (2018). Vladimir Putin offers Kuril Islands peace deal to Japan’s Abe. [online] Available here. [Accessed 3 Oct. 2019].
European Bank for Reconstruction & Development. (n.d.). Belt and Road Initiative (BRI). [online] Available here. [Accessed 29 Sep. 2019].
Foy, H. (2019). India and Russia tie up energy and defence deals. [online] Financial Times. Available here. [Accessed 3 Oct. 2019].
Gazprom. (n.d.). Power of Siberia: The largest gas transmission system in Russia’s East. [online] Available here. [Accessed 29 Sep. 2019].
Guangcheng, X. and Xuemei, W. (2019). Russia Supports the Chinese Belt and Road Initiative. [online] Valdai Club. Available here. [Accessed 29 Sep. 2019].
Hillman, J. (2018). The Rise of China-Europe Railways. [online] Center for Strategic & International Studies. Available here. [Accessed 29 Sep. 2019].
HKTDC Research. (n.d.). The Belt and Road Initiative. [online] Available here. [Accessed 3 Oct. 2019].
Hsiung, C. (2019). Facing the “New Normal”: The Strong and Enduring Sino-Russian Relationship and its Implications for Europe. [ebook] Swedish Institute of International Affairs. Available here. [Accessed 30 Sep. 2019].
Köstem, S. (2019). Russia’s Search for a Greater Eurasia: Origins, Promises, and Prospects. [ebook] Wilson Center. Available here. [Accessed 2 Oct. 2019].
Mearsheimer, J. (2006). Structural Realism. [ebook] University of Chicago. Available here. [Accessed 30 Sep. 2019].
OEC: The Observatory of Economic Complexity. (2017). Russia. [online] Available here. [Accessed 30 Sep. 2019].
Rolland, N. (2019). A China–Russia Condominium over Eurasia. [online] International Institute for Strategic Studies. Available here. [Accessed 30 Sep. 2019].
Shepard, W. (2019). Silk Road Breakthrough: Russia To Begin Construction On The China-Western Europe Transport Corridor. [online] Forbes. Available here. [Accessed 29 Sep. 2019].
Stronski, P. and Ng, N. (2018). Cooperation and Competition: Russia and China in Central Asia, the Russian Far East, and the Arctic. [ebook] Carnegie Endowment for International Peace. Available here. [Accessed 2 Oct. 2019].
Svetlicinii, A. (2018). China’s Belt and Road Initiative and the Eurasian Economic Union: «Integrating the Integrations. [ebook] SSRN. Available here. [Accessed 2 Oct. 2019].
Timofeev, I., Lissovolik, Y. and Filippova, L. (2017). Russia’s Vision of the Belt and Road Initiative: From the Rivalry of the Great Powers to Forging a New Cooperation Model in Eurasia. China & World Economy, [online] 25(5), pp.62-77. Available here. [Accessed 2 Oct. 2019].
Total. (n.d.). Yamal PNG in Russia: the gas that came in from the cold. [online] Available here. [Accessed 29 Sep. 2019].
Vinokurov, E. (2019). Belt and Road From a Russian Perspective. [online] ResearchGate. Available here. [Accessed 30 Sep. 2019].
Yuan, J. (2018). What the Belt and Road means for Sino-Russian relations. [online] Asia Dialogue. Available here. [Accessed 30 Sep. 2019].
Yujun, F., Gabuev, A., Haenle, P., Bin, M. and Trenin, D. (2019). The Belt and Road Initiative: Views from Washington, Moscow, and Beijing. [online] Carnegie Endowment for International Peace. Available here. [Accessed 30 Sep. 2019].
TASS. (2019). Russia, ASEAN to outline measures to boost cooperation — top diplomat. [online] Available here. [Accessed 3 Oct. 2019].