Η εφηβεία και τα πρώτα χρόνια της ενηλικίωσης είναι μια περίοδος που συντελούνται πολλές αλλαγές, εσωτερικές και εξωτερικές συγκρούσεις. Ο νέος καλείται να διαμορφώσει την ταυτότητά του την στιγμή που έχει να διαχειριστεί αντιφατικά και αντικρουόμενα “θέλω” και ανάγκες, αλλά και δυσκολίες στις σχέσεις με τους γονείς, τους συνομηλίκους ή το ευρύτερο περιβάλλον του. Διαφωνίες και απόρριψη από τους συμμαθητές, συγκρούσεις με τους γονείς, άγχος επιτυχίας στο σχολικό περιβάλλον ή μετέπειτα τον επαγγελματικό στίβο είναι συνθήκες που θέτουν σε δοκιμασία την ψυχική ανθεκτικότητα των νέων.
Σαφώς οι δυσκολίες αποτελούν αναπόσπαστο μέρος της ζωής μας, είναι αναγκαία, όμως, η ενδυνάμωση των νέων, ώστε να καταφέρνουν να τις διαχειριστούν. Η ψυχική ανθεκτικότητα αποτελεί το μέσο που θα βοηθήσει τον νέο να σταθεί απέναντι σε όλες αυτές τις προκλήσεις αποτελεσματικά για να διατηρήσει τον έλεγχο της ζωής του, να παραμείνει δημιουργικός και να χτίσει υγιείς σχέσεις με τους ανθρώπους γύρω του.
Με τον όρο «ψυχική ανθεκτικότητα» νοείται η ικανότητα του ατόμου να ξεπερνά τις δύσκολες, στρεσογόνες καταστάσεις, και τις κρίσεις συνεχίζοντας την πορεία της εξέλιξής του. Οι πιο ανθεκτικοί άνθρωποι μπορούν να αντέξουν και να προσαρμοστούν σε αντίξοες συνθήκες χωρίς μεγάλες δυσκολίες, ενώ οι λιγότερο ανθεκτικοί δυσκολεύονται περισσότερο να αντιμετωπίσουν το άγχος και τις αλλαγές στη ζωή.
Οι παράγοντες που θέτουν σε κίνδυνο την ομαλή εξέλιξη του νέου ονομάζονται παράγοντες επικινδυνότητας (risk factors) και σε αυτούς συγκαταλέγονται, οι οικονομικές δυσκολίες ή η εκδήλωση μιας ψυχικής ή σωματικής ασθένειας μέσα στην οικογένεια, ένα διαζύγιο, η απώλεια κάποιου αγαπημένου προσώπου, μια προβληματική γειτονιά, ένα σχολείο με υψηλή παραπτωματικότητα, η μειονεκτική θέση της οικογένειας στην κοινότητα.
Ιδιαίτερη επίδραση στην ψυχοκοινωνική προσαρμογή των εφήβων, εκτός από τους παράγοντες που αναφέρθηκαν, φαίνεται ότι έχουν η μετανάστευση και η παλιννόστηση, αφού οι έφηβοι έχουν να αντιμετωπίσουν τόσο τις δυσκολίες που προέρχονται από τη μετακίνηση τους, όσο και από τις κοινωνικές διακρίσεις, όπως ο ρατσισμός, η οικονομική εκμετάλλευση, η εργασία χωρίς ασφάλιση και γενικά η οικονομική ανέχεια (Luthar, 2006).
Από την άλλη το γεγονός ότι κάποιοι νέοι καταφέρνουν να αντιμετωπίσουν θετικά τις δυσκολίες της ζωής τους, αποδεικνύει ότι κάποιοι άλλοι παράγοντες τους προστατεύουν από τις αρνητικές επιπτώσεις των παραγόντων επικινδυνότητας. Οι παράγοντες αυτοί είναι ένα υγιές οικογενειακό ή κοινωνικό περιβάλλον και τα ατομικά χαρακτηριστικά και αναφέρονται στη διεθνή βιβλιογραφία με τον όρο ‘προστατευτικοί παράγοντες’ (protective factors) καθώς θωρακίζουν την ψυχολογική επάρκεια και την ψυχική υγεία των παιδιών που ζουν κάτω από αντίξοες, αγχώδεις συνθήκες. Αν θέλουμε να βοηθήσουμε τα παιδιά και τους νέους, όταν υπάρχουν αλλαγές στην πορεία της ζωής τους, θα πρέπει να επικεντρωθούμε στις προστατευτικές διαδικασίες.
Οι ψυχικά ανθεκτικοί νέοι δεν έχουν κάποιες μοναδικές ή ιδιαίτερες ικανότητες που τα προστατεύουν από τις αρνητικές επιπτώσεις των στρεσογόνων παραγόντων. Δεν μπορεί να υποστηριχθεί ότι οι δύσκολες καταστάσεις δεν τους δημιουργούν άγχος ή ότι δεν νιώθουν φόβο, απογοήτευση ή θυμό. Αντιθέτως, παρά τη δυσκολία εκμεταλλεύονται τις προσωπικές τους ικανότητες και τις δυνατότητες που τους παρέχει το περιβάλλον, ώστε να διαχειριστούν την απειλή. Συνεπώς, η οικογένεια, το σχολείο, η κοινότητα και τα ατομικά χαρακτηριστικά τους, τους βοηθούν να αναπτυχθούν ομαλά και να εξελιχθούν σε ψυχικά υγιείς και ευτυχισμένους ενήλικες.
Προκειμένου να αντιμετωπισθούν οι προκλήσεις των συνεχώς μεταβαλλόμενων συνθηκών του σημερινού κόσμου και να υποστηριχθεί η οικοδόμηση της ψυχικής ανθεκτικότητας των νέων, είναι καταλυτικής σημασίας η υλοποίηση δράσεων ενημέρωσης και ευαισθητοποίησης του πληθυσμού, καθώς και ο σχεδιασμός προγραμμάτων πρώιμης παρέμβασης από αρμόδιους φορείς.
Προς αυτό το σκοπό από την ίδρυση της η Εταιρία Κοινωνικής Ψυχιατρικής και Ψυχικής Υγείας (Ε.Κ.Ψ. &Ψ.Υ.) έχει επενδύσει στην πρόληψη και προαγωγή της ψυχικής υγείας νέων, παιδιών και εφήβων. Υλοποιώντας εκπαιδευτικά σεμινάρια σε μαθητές, γονείς και εκπαιδευτικούς σχολείων της Αττικής, της Φωκίδας, της Φθιώτιδας και της ευρύτερης περιοχής του Έβρου και της Ροδόπης, επιδιώκει διαχρονικά να μιλήσει για τη σημασία της ανάπτυξης ενός υγιούς ψυχισμού από την παιδική ηλικία. Βασικός σκοπός των προγραμμάτων αυτών η ενδυνάμωση των νέων σε κίνδυνο, ώστε να αυξήσουν την ανθεκτικότητά τους και να αποκτήσουν περισσότερο έλεγχο στην ζωή τους. Το μήνυμα της φετινής εκστρατείας της Ε.Κ.Ψ.&Ψ.Υ. «Μίλα με την ψυχή σου» με αφορμή την Παγκόσμια Ημέρα Ψυχικής Υγείας καταδεικνύει την ανάγκη σήμερα, περισσότερο ίσως από ποτέ, οι νέοι να μπουν σε έναν εσωτερικό διάλογο, να εκφράσουν ελεύθερα όσα τους απασχολούν και να τα αντιμετωπίσουν λαμβάνοντας σωστή υποστήριξη και καθοδήγηση.