Του Γιώργου Σταμάτη, Γενικού Γραμματέα Κοινωνικής Αλληλεγγύης και Καταπολέμησης της Φτώχειας – Υπουργείο Εργασίας και Κοινωνικών Υποθέσεων
Μέσα στα ήδη στενά όρια των περιθωριοποιημένων κοινοτήτων των Ρομά, ο κλοιός της κοινωνικής απομόνωσης για τις γυναίκες και τα νεαρά κορίτσια γίνεται ακόμη πιο ασφυκτικός. Ο τριπλός αποκλεισμός που υφίστανται οι γυναίκες Ρομά λόγω του φύλου τους εντός κι εκτός των κοινοτήτων τους, αλλά και λόγω των διαδεδομένων στερεοτύπων για την πολιτισμική τους καταγωγή, αποτελεί αναμφισβήτητο γεγονός.
Ακόμη και στην περίπτωση των γυναικών Ρομά που έχουν καταφέρει να λάβουν μόρφωση και βρίσκονται πλέον σε θέση να διεκδικήσουν και να απολαύσουν τα δικαιώματα τους, υπάρχουν οι εσωτερικές προκλήσεις και αγκυλώσεις που δυσκολεύουν την ισότιμη και ενεργή συμμετοχή τους, καθώς νοοτροπίες και αναχρονιστικά πρότυπα, με τα οποία έχουν γαλουχηθεί, βρίσκονται πάντοτε στο προσκήνιο δημιουργώντας παγίδες οπισθοχώρησης και εγκλωβισμού.
Τη θέση της γυναίκας επιβαρύνει επιπλέον το γεγονός ότι στις περισσότερο αποκλεισμένες τσιγγάνικες κοινότητες η αποδοχή της βίας εις βάρος των γυναικών αποτελεί κανονικότητα, ενώ παράλληλα η ανοχή μεταφράζεται ως γυναικεία «αρετή».
Η συγκεκριμένη συμπεριφορά και στάση εσωτερικεύεται από πολλές γυναίκες, με αποτέλεσμα οι ίδιες να αποτελούν μέρος της διατήρησης και μετάδοσής της και στις επόμενες γενιές.
Ωστόσο, χρειάζεται να τονιστεί πως σε μια κοινωνία όπου η γυναίκα δεν έχει “φωνή” και βρίσκεται διαρκώς αντιμέτωπη με τις διάφορες μορφές της έμφυλης βίας, καμία ουσιαστική βελτίωση σε επίπεδο κοινωνικής ένταξης δεν μπορεί να επέλθει. Η ενδυνάμωση ατόμων από ευάλωτες κοινωνικές ομάδες, όπως οι γυναίκες Ρομά, αποτελεί πρωταρχικό στόχο στη συζήτηση για τον σχεδιασμό και την εφαρμογή πολιτικών σχετικά με την ισότητα των φύλων και την κοινωνική ένταξη.
Η ενδυνάμωση βρίσκεται σε άμεση σχέση με το κοινωνικό γίγνεσθαι, ενώ απαιτεί συστηματική προσπάθεια και υποστήριξη, αφού αποτελεί μία δυναμική διαδικασία που τροφοδοτείται διαρκώς τόσο από τα εξωτερικά ερεθίσματα που δέχεται το άτομο και από τις συνθήκες διαβίωσής του όσο και από τις προσωπικές εμπειρίες και τα βιώματα του.
Μέσα από την εκπαίδευση, τις θεσμικές παρεμβάσεις και τη δημιουργία ενός επαρκούς υποστηρικτικού πλέγματος υπηρεσιών, μπορεί να ενδυναμωθεί ο ρόλος των γυναικών με στόχο οι ίδιες να κατανοήσουν την αξία και τον ρόλο τους και να φέρουν την αλλαγή στη ζωή τους λειτουργώντας ταυτόχρονα ως θετικά πρότυπα για τις επόμενες γενιές κοριτσιών.
Οι ανάγκες, οι σκέψεις και οι επιθυμίες των γυναικών είναι αναγκαίο να τεθούν στο προσκήνιο και να πάψουν να επισκιάζονται από το ανάστημα της πατριαρχίας. Έτσι, η ενδυνάμωση των γυναικών τίθεται ως κομβικό μέτρο για την κατάρριψη μιας “κουλτούρας σιωπής”, η οποία τελικά προσφέρει το κατάλληλο έδαφος για τη διαιώνιση ανισοτήτων και παραδόσεων προηγούμενων αιώνων, όπως οι γάμοι σε πολύ νεαρή ηλικία.
Σήμερα, τόσο το Εθνικό Σχέδιο Δράσης για την Ισότητα των Φύλων 2021-2025, όσο και η Εθνική Στρατηγική για την Κοινωνική Ένταξη των Ρομά 2021-2030, δίνουν έμφαση στη βελτίωση της θέσης των γυναικών που υφίστανται πολλαπλές διακρίσεις, όπως είναι οι γυναίκες Ρομά, καθώς και στην άρση του κοινωνικού αποκλεισμού τους και στην ενεργή συμμετοχή τους στην τοπική κοινωνία.
Η ισότητα των φύλων αποτελεί καίριο ζητούμενο του 21ου αι., ενώ παραμένει μία από τις πιο σημαντικές πτυχές του Χάρτη των Θεμελιωδών Δικαιωμάτων της ΕΕ. Η ένταξη της διάστασης του φύλου σε όλες τις πολιτικές και δράσεις και η υιοθέτηση της διατομεακότητας υπέρ της ενδυνάμωσης της θέσης των γυναικών συνιστά τομεακή προτεραιότητα της Στρατηγικής για την Ισότητα των Φύλων 2020-2025, γεγονός που αντανακλά την εστίαση στην κατάρριψη των έμφυλων ανισοτήτων.
Επίσης, η νέα Εθνική Στρατηγική για την Κοινωνική Ένταξη των Ρομά (ΕΣΚΕ Ρομά 2021-2030 εστιάζει στην ενδυνάμωση νέων και γυναικών Ρομά μέσω δράσεων ανάπτυξης δεξιοτήτων και συμβουλευτικής για την επαγγελματική, κοινωνική και προσωπική ανάπτυξη, την κοινωνική χειραφέτηση, την ευαισθητοποίησή τους στα θέματα της ισότητας των φύλων, των πρώιμων γάμων και της κοινωνικής συμμετοχής στην τοπική κοινωνία.
Εν κατακλείδι, καθώς ο πολλαπλός ρόλος της γυναίκας ανέκαθεν ήταν καταλυτικός στη διαμόρφωση των κοινωνιών, η ενδυνάμωση των γυναικών Ρομά με στόχο τη συμμετοχή τους σε όλους τους κοινωνικούς τομείς αποτελεί μονόδρομο για την ευρύτερη κοινωνική ένταξη των Ρομά στην Ελλάδα, αλλά και για τη διαμόρφωση μιας συμπεριληπτικής κοινωνίας και δημοκρατίας.