Φοβάμαι ότι η εκτίμησή μου, όπως διατυπώθηκε στο άρθρο μου της 27/11/2024 με τίτλο «Η νίκη του Τραμπ σημαίνει διολίσθηση προς την ολιγαρχία;», για την πολιτική κατάσταση στις ΗΠΑ και την προοπτική μιας ολιγαρχικής διακυβέρνησης με επίφαση δημοκρατίας, ήταν μάλλον επιεικής. Αν η παρακάτω δήλωση του Τραμπ – η οποία εκφράζει και τις απόψεις των οπαδών του – υλοποιηθεί με νόμιμα μέσα, τότε η ίδια η κυριαρχία του νόμου, που αποτελεί τον θεμέλιο λίθο κάθε δημοκρατικού πολιτεύματος, τίθεται υπό αμφισβήτηση.
Ο Πρόεδρος των ΗΠΑ, Ντόναλντ Τραμπ, με πρόσφατη ανάρτησή του στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης δήλωσε, ως άλλος Ναπολέων, ότι «He who saves his country does not violate any law» – δηλαδή, «όποιος σώζει την πατρίδα του δεν παραβιάζει κανέναν νόμο» – υπονοώντας ότι μπορεί να σταθεί υπεράνω του νόμου. Παρόμοια δήλωση είχε κάνει και στο παρελθόν, επιχειρώντας να δικαιολογήσει τους εισβολείς στο Καπιτώλιο των ΗΠΑ μετά την εκλογική του ήττα το 2020.
Με τις τοποθετήσεις του αυτές, ο Τραμπ δεν αμφισβητεί απλώς τα όρια που θέτει η δικαστική εξουσία στην αυθαίρετη άσκηση της εκτελεστικής εξουσίας, αλλά εκφράζει μια βαθιά περιφρόνηση προς το δημοκρατικό πολίτευμα των ΗΠΑ. Η διάκριση των εξουσιών και η κυριαρχία του νόμου, που αποτελούν τον ακρογωνιαίο λίθο του αμερικανικού Συντάγματος, τίθενται υπό αμφισβήτηση, καθώς ο ίδιος φαίνεται να προωθεί ένα πολιτικό δόγμα στο οποίο η προσωπική του εξουσία υπερβαίνει τους θεσμικούς ελέγχους.
Μετά τη δήλωση του Τραμπ, και ο Αντιπρόεδρος των ΗΠΑ, Τζέι Ντι Βανς, με ανάρτησή του στο διαδίκτυο, υποστήριξε ότι «οι δικαστές δεν επιτρέπεται να ελέγχουν τη νόμιμη άσκηση της εκτελεστικής εξουσίας». Η άποψη αυτή, την οποία ενστερνίζονται και επαναλαμβάνουν διάφοροι σύμβουλοι του Προέδρου, αποκαλύπτει μια σαφή τάση προς την ολιγαρχική άσκηση της εξουσίας, δίχως ουσιαστικό δικαστικό έλεγχο.
Όπως φαίνεται, η εξουσία στις ΗΠΑ συγκεντρώνεται πλέον όλο και περισσότερο στα χέρια του Προέδρου, ο οποίος, μέσω προεδρικών διαταγμάτων, λαμβάνει αποφάσεις άμεσης εφαρμογής πριν αυτές επικυρωθούν από τα νομοθετικά σώματα. Η πρακτική αυτή ενισχύει έναν μονοπρόσωπο τρόπο διακυβέρνησης, με σοβαρές γεωπολιτικές προεκτάσεις, καθώς οι αποφάσεις που λαμβάνονται με αυτόν τον τρόπο ενδέχεται να επηρεάσουν όχι μόνο το εσωτερικό πολιτικό σκηνικό, αλλά και τις διεθνείς ισορροπίες.
Άλλωστε, τη φράση «όποιος σώζει την πατρίδα δεν παραβιάζει τον νόμο» την είχε πει και ο Μέγας Ναπολέων πριν ανακηρυχθεί αυτοκράτορας, ενώ στο ίδιο πνεύμα κινείται και η περίφημη ρήση του Λουδοβίκου ΙΔ΄, «L’État, c’est moi» («Το κράτος είμαι εγώ»), η οποία εκφράζει την απόλυτη ταύτιση της εξουσίας με το πρόσωπο του ηγέτη.
Φοβάμαι ότι, με την απόλυτη κυριαρχία των Ρεπουμπλικάνων τόσο στα δύο νομοθετικά σώματα όσο και στο Ανώτατο Δικαστήριο των ΗΠΑ, δεν υπάρχουν πλέον επαρκείς εστίες αντίστασης απέναντι σε αυτή την κυβερνητική πρακτική. Το κρίσιμο ερώτημα είναι ποιος και πότε καθορίζει την «ανάγκη σωτηρίας της πατρίδας». Αν αυτό το δικαίωμα ανήκει αποκλειστικά στον Πρόεδρο των ΗΠΑ, τότε δεν πρόκειται για τίποτε λιγότερο από την άσκηση απόλυτης και ανέλεγκτης εξουσίας, υπό το πρόσχημα της εθνικής σωτηρίας.
Δεν γνωρίζω, ωστόσο, πώς μπορεί να ρυθμιστεί νομοτεχνικά αυτό το ζήτημα και αν το Σύνταγμα των ΗΠΑ επιτρέπει τέτοιες μεθοδεύσεις. Όταν, όμως, υπάρχει απόλυτη κυριαρχία στα νομοθετικά σώματα και το Ανώτατο Δικαστήριο, όλα γίνονται δυνατά. Έτσι, αναδύεται ένας σοβαρός κίνδυνος: η πολιτική αυτή τάση, μέσω ενός φαινομένου ώσμωσης, να επεκταθεί και σε άλλα δημοκρατικά πολιτεύματα, διαβρώνοντας σταδιακά τις θεσμικές αντιστάσεις τους.
Εξάλλου, τη «σωτηρία της πατρίδας» επικαλέστηκε και ο Γεώργιος Παπαδόπουλος για να επιβάλει τη δικτατορία της 21ης Απριλίου, όπως και σχεδόν όλοι οι δικτάτορες για να δικαιολογήσουν τα πραξικοπήματά τους.
Ωστόσο, η παραπάνω λογική απέχει πολύ από την αρχή Salus populi suprema lex esto («Η σωτηρία του λαού ας είναι ο υπέρτατος νόμος»), η οποία εφαρμόζεται μόνο σε έσχατες περιστάσεις, όταν η πατρίδα βρίσκεται σε πραγματικό κίνδυνο. Αντίθετα, η καταχρηστική επίκληση της «σωτηρίας της πατρίδας» ως καθημερινή πολιτική πρακτική δεν είναι τίποτε άλλο παρά ένα πρόσχημα για την εμπέδωση μιας ολιγαρχικής και αυθαίρετης άσκησης της εξουσίας.
***
Λέανδρος Τ. Ρακιντζής Αρεοπαγίτης ε.τ.