Το δημοκρατικό έλλειμμα καταπονεί την ενοποιητική διαδικασία, επηρεάζει τους θεσμούς, την λειτουργία τους, τις πολιτικές. Η μείωση του αποτελεί ένα εκ των σημαντικότερων διακυβευμάτων και προκλήσεων που αντιμετωπίζει η ΕΕ, το οποίο μέχρι και σήμερα δεν έχει καταφέρει να το περιορίσει. Και δεν έχει καταφέρει να το περιορίσει, γιατί έχει εξασθενήσει το αίτημα της πολιτικής ενοποίησης, η υπερεθνική δημοκρατία. Όμως, ο επανακαθορισμός, η τοποθέτηση αυτής της ιστορικής ενωσιακής εφαρμογής, στηριζόμενη πάνω σε υψηλούς συμβολισμούς, συνδέει το παρελθόν και το μέλλον του ευρωπαϊκού γεωγραφικού χώρου.
Τα ευρωπαϊκά θεμελιακά δεδομένα δεν συγκροτούν απλά το πολιτικό-κοινωνικό σύνορο της Ευρώπης, αλλά κάτι βαθύτερο, την ανάδειξη στις σημερινές συνθήκες, των αξιών του κοινοτισμού, της αλληλεγγύης, την δυναμική της ομοσπονδιακής πρότασης. Που όσο ισχυρή παραμένει από τις αρχές της δεκαετίας του ’40, όταν ο Αλτιέρο Σπινέλι συνέγραψε το ιστορικό μανιφέστο του Βεντοτένε, οκτώ δεκαετίες μετά, δεν υπάρχουν στην Ευρώπη πολιτικές προσωπικότητες ισχυρού βεληνεκούς, που να μπορούν να θέσουν ξανά σε διεκδίκηση την εμβάθυνση της ευρωπαϊκής ενοποίησης, την φεντεραλιστική Ευρώπη. Δεν λείπει μόνον ο Σπινέλι, απουσιάζουν ο Παναγιώτης Λαμπρίας, ο Μιχάλης Παπαγιαννάκης, η διαμόρφωση μιας οραματικής ταυτότητας για την Ευρώπη.
Η Ευρώπη όμως είναι εδώ, με την ενότητα της, οι απειλές όμως της διαίρεσης, της εσωστρέφειας, της περιχαράκωσης, που παραπέμπουν σε σκοτεινές στιγμές της ευρωπαϊκής ιστορίας.
Το γιατί η υπόθεση της ευρωπαϊκής ολοκλήρωσης παραμένει φωτεινός φάρος δημοκρατίας, πολιτικών και κοινωνικών δικαιωμάτων, αποτυπώνεται στα επιτεύγματα αυτής της πορείας. Από την πρόταση Σουμάν και την Συνθήκη της Ρώμης, το ευρωπαϊκό κεκτημένο διαμορφώνει και θέτει νέες διεκδικήσεις.
Οι δοκιμασίες όλων αυτών των δεκαετιών, η προώθηση των κοινών πολιτικών, η εμβάθυνση και η συνοχή, αλλά και οι χαμένες ευκαιρίες, τα ελλείμματα αυτής της διαδρομής, οφείλουν να δημιουργήσουν τη νέα ευρωπαϊκή αυτοπεποίθηση.
Χρειάζονται όμως οι προσωπικότητες εκείνες, άνδρες και γυναίκες, που θα πάρουν την σκυτάλη για την Ομοσπονδιακή Ευρώπη, την συνείδηση της Ευρωπαϊκής Ιδέας. Η κρίση χρέους της προηγούμενης 10ετίας, με την ΕΕ να μην είναι προετοιμασμένη κατάλληλα, οδήγησε το κοινοτικό οικοδόμημα να βρεί κοινές λύσεις, συντονισμού και αποτελεσματικότητας.
Ζήσαμε την άνοδο δεξιών και αριστερών δημαγωγών, τον καταστροφικό λόγο απομονωτιστών, των εκφραστών των μοναχικών εθνικών πορειών, τις εξάρσεις της Λεπέν, του Μελανσόν, την εφιαλτική παρουσία της Χρυσής Αυγής στο εθνικό και στο ευρωπαϊκό κοινοβούλιο.
Η εξέλιξη των πραγμάτων δημιουργεί νέα δεδομένα για την ΕΕ, που έχει τις δικές της ρωγμές στην εξελικτική της πορεία, με κυβερνήσεις και κόμματα χωρών της Κεντρικής και Ανατολικής Ευρώπης να λειτουργούν ως δυνάμεις που επιδιώκουν την περιχαράκωση σε ένα εθνικό διακυβερνητισμό.
Σε όλη την διαδρομή της ευρωπαϊκής ενοποίησης, η αναβλητικότητα πολιτικών αποφάσεων στερεί από την ΕΕ ζωτικό πολιτικό χώρο, δεν ενισχύει το εγχείρημα της ευρωπαϊκής ενοποιητικής διαδικασίας. Χαρακτηριστικό τα παραδείγματα της Ευρωπαϊκής Αμυντικής Κοινότητας, η διάσταση της Κοινής Εξωτερικής Πολιτικής, με την σημασία που έχουν, δεν έχουν διαμορφωθεί σε γνήσια Κοινοτική πολιτική, από την έλλειψη ισχυρής βούλησης των ίδιων των εθνικών κυβερνήσεων.
Όταν συνολικά η Δύση πρέπει να θέσει ως προτεραιότητα την αντιστροφή της φθίνουσας κατεύθυνσης της, η Ευρώπη χρειάζεται να κάνει ένα αποφασιστικό πολιτικό βήμα στην κατεύθυνση της εμβάθυνσης της ενοποίησης της. Γιατί η κοινή ευρωπαϊκή απάντηση και δράση, είναι η μόνη λύση για την Ευρώπη που αντιμετωπίζει την εκρηκτική άνοδο του ενεργειακού κόστους, την κλιματική αλλαγή, τους γεωπολιτικούς κινδύνους στα σύνορα της, την ίδια στιγμή που υπάρχουν εθνικές κυβερνήσεις που αμφισβητούν τις δημοκρατικές ευρωπαϊκές αρχές και αξίες, δημιουργώντας διαιρέσεις.
Η Ευρώπη όμως, απέναντι σε αυτά τα υπαρκτά προβλήματα, πρέπει να επιταχύνει τον βηματισμό της για την πολιτική της ενοποίηση, χωρίς να επιδεικνύει αναποφασιστικότητα απέναντι σε αποκλίνουσες συμπεριφορές εταίρων κυβερνήσεων ως προς τον σεβασμό θεμελιωδών δημοκρατικών αρχών.
Η ίδρυση του Ταμείου Ανάκαμψης, είναι η απάντηση της ενωμένης Ευρώπης στο τι μπορεί να κάνει για τους Πολίτες της, τις κοινωνίες της, σε περιόδους ισχυρών κρίσεων. Είναι η απάντηση της Ευρώπης απέναντι στους δημαγωγούς και τους λαϊκιστές της εθνικής περιχαράκωσης.
Που όμως έχει ακόμα εμφανή ελλείμματα και αδυναμίες, κυρίως μέσα στον δικό της γεωγραφικό χώρο, από το ποια είναι η ευρωπαϊκή απάντηση στην κρίση στην Ουκρανία, από το να μπορέσει να αποτυπώσει μια ενιαία θέση στο περίγραμμα των ευρω-ρωσικών σχέσεων, να εκφράζεται και να δρα με ενιαίο τρόπο στο πεδίο των εξωτερικών σχέσεων, αλλά και στα ζητήματα άμυνας και ασφάλειας.