Σκέφτομαι πολλές φορές και τα όρια και τα περιθώρια. Δύο λέξεις που ακούγονται πολύ πιεστικές για την καθημερινότητα όλων μας και εμένα μου έμαθε η αναπηρία ότι τα όρια και τα περιθώρια πλάθονται τελικά. Αλλά για να το εξηγήσω αυτό μάλλον πρέπει να ορίσουμε πρώτα τι είναι αναπηρία:
Παλαιότερα, ο αποκλειστικός τρόπος που έβλεπε κάποιος την αναπηρία ήταν μέσα από έναν ιατρικό φακό. Δηλαδή εγώ γεννήθηκα τυφλός, άρα σε σχέση με το αρτιμελές πρότυπο το μη ανάπηρο σώμα, αυτό που κάποιοι θεωρούν τέλειο, εγώ υστερούσα κάπου σε σχέση με το … «φυσιολογικό». Ευτυχώς αυτό το ιατρικό μοντέλο το ξεπερνάμε διεθνώς, και σιγά-σιγά και στην Ελλάδα. και πάμε να υιοθετήσουμε το κοινωνικό μοντέλο προσέγγισης της αναπηρίας, που εδώ έχουμε μια μικρή αλλά πολύ σοβαρή για εμάς διάκριση ζωής μεταξύ βλάβης και αναπηρίας. Εγώ ας πούμε γεννήθηκα με οπτική βλάβη. Αναπηρία είναι όλο αυτό το πλέγμα των εμποδίων που μου βάζουν συλλογικά οι γύρω μου, η κοινωνία και η πολιτεία για να μην ζω ισότιμα αυτά που θέλω εξαιτίας της βλάβης που έχω.
Ένα απλό παράδειγμα, ένα άτομο αν δεν είναι σε θέση να ανέβει σκάλες, το ιατρικό μοντέλο εστιάζει στο να το κάνει σωματικά ικανό να τις ανέβει -αν μπορέσει ποτέ να το κάνει-. Το κοινωνικό μοντέλο προσπαθεί να κάνει την αναρρίχηση της σκάλας περιττή. Την αντικαθιστά με μια ράμπα κι έτσι φτάνουν ισότιμα όλοι σε όλες τις τοποθεσίες. Άρα το άτομο με την ίδια βλάβη ζει διαφορετικά την αναπηρία, ανάλογα με το που βρίσκεται.
Επομένως, αναπηρία είναι τα όρια αυτονομίας και ελευθερίας που βάζει η κοινωνία σε ένα άτομο με σωματική, νοητική ψυχική βλάβη.
Και φυσικά αυτά τα όρια η κοινωνία, τα βάζει βίαια. Από αδιαφορία, από αδράνεια, από άγνοια από ημιμάθεια, από αποσπασματικές ενέργειες;
Καλή ή κακή πρόθεση, δυστυχώς το αποτέλεσμα είναι το ίδιο. Όλα αυτά τα χρόνια θυμάμαι συνεχώς στη συλλογική αντίληψη, ποια είναι τα δικά μου όρια, χωρίς να με έχει ρωτήσει κανείς για αυτά βέβαια.
Όλοι έλεγαν πόσα δε μπορώ να κάνω επειδή δε βλέπω.
Όταν ας πούμε το 2011 λίγο πριν κλείσω τότε τα 23 βρέθηκα να είμαι αντιδήμαρχος σε μια μεγάλη πόλη, στο Ίλιον, διεκδίκησα όχι μια ψήφο οίκτου αλλά την εντολή από συμπολίτες μας να τους δείξω ότι κι εγώ μπορώ να δουλέψω και να προσφέρω σε αυτούς. Πόση δουλειά όμως μπορεί να κάνει για τους άλλους ένα ανάπηρο άτομο. Αυτό ξεκίνησαν να αναρωτιούνται τότε και στη δημοτική μου παράταξη. Και σκέφτηκαν τότε ότι «για να μη φανεί ότι πήραμε για ψήφους έναν ανάπηρο», -όπως πολλές φορές δυστυχώς συμβαίνει με την δακρύβρεχτη ψήφο-, «βάλτον αντιδήμαρχο για λίγο να φαίνεται ότι αξιοποιήθηκε». Που να τον βάλουμε; Αντιδήμαρχο κοινωνικών υπηρεσιών. Στην κοινωνική υπηρεσία άλλωστε απευθύνονται οι ανάπηροι. Κοίτα όμως πως τα έφερε η ζωή που δουλεύοντας σκληρά με τους συνεργάτες μου κατάφερα σε τόσο νεαρή ηλικία, αυτή η κοινωνική υπηρεσία να γίνει γνωστή πανελλαδικά για πρωτότυπες δράσεις στήριξης. Με διεθνείς αναφορές για αυτά που συντόνιζα, δίπλα σε όποιο άτομο το είχε ανάγκη, όχι μόνο για τους αναπήρους. Άλλα λοιπόν ήταν τα όρια που προέβλεπαν για μένα, μα εγώ τους έδωσα τη δική μου απάντηση.
Για αυτό και σύντομα εκεί πήρα αρμοδιότητες και άλλες, όπως η δια βίου μάθηση, η διαύγεια αλλά και η ηλεκτρονική διακυβέρνηση της πόλης. Την ίδια στιγμή δηλαδή που ακόμα και σήμερα κάποιοι αναρωτιούνται πως οι τυφλοί χρησιμοποιούμε το κομπιούτερ, τα κινητά μας, δεν ξέρουν ότι υπάρχει το πρόγραμμα που μας μιλάει, εγώ μετρώ περίπου μια δεκαετία που έφερα ηλεκτρονικές διαδικασίες εκσυγχρονισμού πριν τη πανδημία σε μία μεγάλη πόλη.
Ας πούμε άλλο ένα παράδειγμα από το χώρο της εκκλησίας, που εκεί τα ανάπηρα άτομα αντιμετωπιζόμαστε με μια παλαιού τύπου φιλανθρωπική προσέγγιση με παρηγορητικό λόγο, με προσευχές πολλές φορές για να γίνουμε καλά… Φανταστείτε το σοκ αυτού του χώρου όταν πέρσι ο Μητροπολίτης Ιλίου, Αχαρνών και Πετρουπόλεως, Σεβασμιότατος Αθηναγόρας, ανακοίνωσε ότι διορίζει έναν τυφλό δικηγόρο ως επιστημονικό του συνεργάτη και υπεύθυνο για όλες τις αποφάσεις κοινωνικής πολιτικής στα γεωγραφικά όρια μιας μεγάλης μητρόπολης. Και ανέλαβα αυτή τη θέση. Σοκ και δέος.
Πραγματικά γιατί; Γιατί έπρεπε σε έναν χώρο δύσκαμπτο, που εξελίσσεται παγκόσμια με πιο αργούς ρυθμούς από την κοινωνία, να βάλεις ένα άτομο από αντικείμενο οίκτου να κάθεται στο ίδιο τραπέζι με σένα να συνδιαμορφώνει αποφάσεις και να γίνει αυτόματα, θες δε θες στο μυαλό σου, υποκείμενο δικαιωμάτων και υποχρεώσεων. Και πιστεύω στο Θεό, για να μην παρεξηγηθώ, αλλά αυτό είναι θέμα άλλου άρθρου μου…
Στην επαγγελματική αποκατάσταση ας πούμε τα όρια ενός ανάπηρου ατόμου στο μυαλό κοινωνίας και πολιτείας είναι το σπίτι του.
Ποια επαγγελματική αποκατάσταση τώρα, τι δουλειά να κάνει ο ανάπηρος; Άντε κι αν νομίζεις ότι μπορεί να δουλέψει, που τον φαντάζεσαι; Ε! Σε έναν υπάλληλο γενικών καθηκόντων και περιορισμένων ευθυνών. Αυτά. Ας πούμε που ακόμα και σήμερα που ένας νέος με σοβαρή απώλεια όρασης ο Αργύρης Κουμτζής, αστροφυσικός, έφτιαξε πρόσφατα και βραβεύτηκε έναν κώδικα για την κατανόηση της επιφάνειας του ήλιου. Τι έκανε τώρα ο τυφλός που δε βλέπει τον ήλιο και θέλει να τα αναλύσει κιόλας! Αλλά τι να κάνουμε, οι ανάπηροι μπορούμε!
Τα όρια λοιπόν που βάζει αυτή η αξιόλογη και πάρα πολύ καλά μορφωμένη πολιτεία μας διαχρονικά και διακομματικά και η κοινωνία όμως με τη σιωπή ή με την αδιαφορία της, είναι απόλυτα νόμιμα και με τυπικές σωστές διαδικασίες. Ας πούμε βάζουμε όρια σε κάποια οικογενειακά περιβάλλοντα που δε φέρονται καλά σε ανάπηρα παιδιά για παράδειγμα. Και ποιο είναι το όριο;
Είναι κάποιοι τοίχοι και μια πόρτα, είναι το ίδρυμα που το έχουμε χτίσει για το καλό αυτών των ανθρώπων και για το καλό τους εκεί μέσα που τους βάλαμε, δεν έχουν δικά τους προσωπικά αντικείμενα, δε χρειάζονται, έτσι κι αλλιώς τραβάνε ένα εσώρουχο από το σωρό, εδώ τα γυναικεία, εκεί τα αντρικά, τα βάζουν. Θα φάνε ό,τι ώρα λέει το πρόγραμμα, όχι ό,τι ώρα πεινάσουν, φανταστείτε τον εαυτό σας σε αυτή τη θέση, θα ξυπνήσουν ό,τι ώρα λέει το πρόγραμμα, δεν μπορείς να μείνεις πέντε λεπτά στο κρεβάτι να χουζουρέψεις, να πεις δε το ’χω σήμερα ας αργήσω και κάπου και επειδή είμαστε και πολλοί large φιλάνθρωποι, ξυπνάμε κάθε παραμονή Χριστουγέννων για επίσκεψη στο σπίτι τους χωρίς να μας καλέσουν, για να μας πούνε τα κάλαντα. Βγάζουμε φωτογραφίες για να μαζεύουμε like. Έχοντας διαλύσει τη ζωή αυτών των ανθρώπων. Βάζοντάς τους να πάνε διακοπές με συγκατοίκους όχι με φίλους, λέγοντας τους ότι αυτό το επίπεδο συστηματικής και συστημικής κακοποίησης το νόμιμο, είναι οριοθετημένο έτσι για το καλό τους, για να προστατευτούν.
Και δεν έχουμε κάτσει να αναρωτηθούμε, ρε που είναι καλύτερα να ζει ένα ανάπηρο άτομο;
Σε αυτό το οριοθετημένο χωνευτήρι ανθρώπων ή με έναν άνθρωπο που θέλει δώσει αγάπη και ψάχνει σε ποιόν μπορεί να τη δώσει;
Γιατί δεν προωθούμε την αναδοχή και την τεκνοθεσία με ευκολότερες προϋποθέσεις σε όσους συνανθρώπους μας τη διεκδικούν, ανεξαρτήτως αναπηρίας και σεξουαλικού προσανατολισμού;
Αλλά αυτά είναι τα όρια σκέψης μιας βολεμένης κοινωνίας και πολιτείας. Και αυτά τα όρια τα γουστάρει, όπως γουστάρει και τα όρια που μας βάζει. Δεν έχουμε εξετάσει ποτέ τα όρια που βάζουμε. Αυτό ενοχλεί. Αν όμως πέσουμε στη παγίδα να δεχτούμε τα όρια ελευθερίας και αυτονομίας μας όπως μας τα επιβάλουν οι συνθήκες που αποκλείουν, τότε έχουμε πέσει στη παγίδα του να μη ζήσουμε.
Όπως συχνά πέφτουμε και στη παγίδα του διχασμού. Γιατί έτσι θέλουνε τα όρια. Για παράδειγμα μιλάμε για τα δικαιώματα των γυναικών και αλλού για τα δικαιώματα των αναπήρων και αλλού για τα δικαιώματα των ΛΟΑΤΚΙ ατόμων, αλλά όλα είναι ανθρώπινα δικαιώματα που αφορούν όλες, όλους και όλα. Γιατί όλοι οι άνθρωποι θέλουμε και διεκδικούμε ίση πρόσβαση για το δικαίωμα μας στην εκπαίδευση, στην εργασία, στη συμμετοχή στα πολιτιστικά και αθλητικά δρώμενα, στην υγεία, στη περίθαλψη και γιατί όχι στη γονεϊκότητα, στο γάμο, στη συντροφικότητα. Ανθρώπινα δικαιώματα που μας αφορούν όλους. Κι όμως διαίρεε και βασίλευε κι αυτό σιωπηρά το δεχόμαστε. Μήπως λοιπόν να κάτσουμε με σεβασμό στα βιώματα κάθε υποκειμένου και να επανεξετάσουμε όλοι μαζί τα όρια και τα περιθώρια;
Γιατί τα όρια και τα περιθώρια διαμορφώνονται όπως καταλαβαίνετε χωρίς να μας ρωτήσουν.
Και χωρίς υπερβολή αυτή η διαμόρφωση δολοφονεί τα όνειρά μας. Όπως η πατριαρχία σε αυτή τη χώρα δολοφονεί μέρα παρά μέρα γυναίκες ξανά και ξανά και κάνουμε ότι κάπου το είδαμε. Σε έναν τίτλο ειδήσεων ή πρώτο θέμα στα κανάλια για λίγο.
Αλλά απομονώνουμε αυτό που συμβαίνει. Την ίδια στιγμή που η πατριαρχία στις μέρες μας εφαρμόζει νόμους της ζούγκλας αλλά εμείς απαντάμε σε αυτή την ασφυκτική οριοθέτηση ανθρωπίνων δικαιωμάτων με ένα ύφος σοκ για λίγα δευτερόλεπτα και με μια αδράνεια μετά.
Υπάρχει όμως μια κοινή ρίζα πίσω από τη καταπίεση κάθε ευάλωτης κοινωνικά ομάδας. Είναι αυτή η λάθος σκέψη, η λάθος πεποίθηση ότι κάποιες εξορισμού ιδιότητες που έχουμε μας κάνουν καλύτερους απ’ τον διπλανό μας. Έτσι εξορισμού χωρίς εμείς να κάνουμε κάτι. Ας πούμε το φύλο μου εμένα με κάνει καλύτερο από τη συνεργάτιδά μου. Λέει αυτός ο τρόπος σκέψης. Ή η straight σεξουαλικότητά μου με κάνει πιο ικανό δικηγόρο από έναν άλλο gay συνάδελφό μου. Τα χούμε ακούσει και στη τηλεόραση αυτά. Από κάποιους που δυστυχώς δηλώνουν δικηγόροι.
Τέτοιες αντιλήψεις λοιπόν κυκλοφορούν, άρα, εάν αυτό το συνεχίσουμε, μπορώ να πω ότι και σας η όρασή σας, σας κάνει καλύτερους από μένα γιατί εγώ γεννήθηκα τυφλός. Δεν απλοποιούμε και δεν ισοπεδώνουμε, έτσι είναι όμως.
Όλα είναι πιο απλά από όσο νομίζουμε γιατί η κοινωνία μας γαλουχεί χαράζοντας τα περιθώρια μας και μας λέει ονειρευτείτε εκεί μέσα, μέσα σ ’αυτά.
Εγώ σας προσκαλώ λοιπόν σήμερα να τα τεντώσουμε αυτά τα περιθώρια, να ξεπεράσουμε τα όρια που μας κληροδοτήσανε, να δεχτείτε τη πρόσκληση και τη πρόκληση να δείτε τη ζωή, τη μέρα σας, τις συνθήκες, Με Άλλα Μάτια. Τα παραδείγματα που έφερα σήμερα δεν αφορούν κάποιους λίγους ανάπηρους που ήρθαν εδώ να πουν κάτι μέσα από τη δική μου φωνή.
Τα ανάπηρα άτομα σε αυτή τη χώρα είμαστε πάνω από ένα εκατομμύριο συμπολίτες σας, πιστοποιημένοι ένας τους δέκα, άρα αν όλα πήγαιναν καλά και δε μας είχαν βάλει κάποια όρια καταπίεσης με εμπόδια στο δομημένο περιβάλλον, απροσπέλαστες υπηρεσίες και λοιπά, εδώ μέσα όπως είμαστε τώρα, ένας στους δέκα θα έπρεπε να έχει κάποια αναπηρία και να παρακολουθεί το σημερινό tedx γιατί αυτός είναι ο σωστός και ο ισότιμος μέσος όρος συμμετοχής.
Όμως δε μας βλέπετε τόσο συχνά γύρω σας όχι επειδή δε θέλουμε κι όχι επειδή φταίμε. Πάμε λοιπόν πέρα από αυτά τα προκαθορισμένα όρια που μας δώσανε, αυτά τα “μη έτσι” και “κάνε το αλλιώς” και λοιπά που μας δώσανε και δε το έχουμε ελέγξει ακόμα. Σε αυτή τη σφαίρα λοιπόν της δικής μας ταυτότητας, του δικού μας στίγματος, εκεί υπάρχει κάποια άυλη κυρία που μας χαμογελά. Αυτή λέγεται ελευθερία. Και σε αυτό το ταξίδι σας καλώ να πάμε παρέα.
Δείτε το video της ομιλίας από το 1ο TedX Αγρίνιο