Τους θερινούς μήνες του 1944 διεξήχθησαν επιχειρήσεις από τη Χ Μεραρχία των Εθνικών Ομάδων Ελλήνων Ανταρτών ( ΕΟΕΑ ) στη περιοχή Παραμυθίας – Μαργαριτίου – Μαζαρακιάς για την απελευθέρωση της περιοχής από τους Γερμανούς και τους Μουσουλμάνους Τσάμηδες.
Στο πλαίσιο των επιχειρήσεων αυτών, τη νύχτα της 16 προς 17 Ιουνίου 1944 το ΙΙ/16 Τάγμα ανταρτών, με διοικητή τον Λοχαγό Κ. Ζιώγα, κινήθηκε με διαταγή της Χ Μεραρχίας για τη κατάληψη της πόλης της Παραμυθιάς. Ο διοικητής της Μεραρχίας Συνταγματάρχης Β. Καμάρας, που επιθυμούσε αποφυγή αντιποίνων κατά των Μουσουλμάνων Τσάμηδων για την εκτέλεση των 49 προκρίτων , διέταξε τους Λόχους ανταρτών Ποπόβου και Ελευθεροχωρίου να μη λάβουν μέρος στις επιχειρήσεις. Οι Λόχοι είχαν οπλαρχηγό το δικηγόρο Στρουγγάρη Ελευθ. από την Παραμυθιά, ο αδελφός του οποίου είχε εκτελεσθεί με τους 49 προκρίτους. Υπήγοντο δε στο Ι ανεξάρτητο Τάγμα υπό τον καθηγητή γυμναστικής Αντ. Σούζη, επίσης από την Παραμυθιά.
Παρά τις διαταγές οι Λόχοι ανταρτών Ποπόβου και Ελευθεροχωρίου από τις νυχτερινές ώρες της προτεραίας είχαν πλησιάσει τη Παραμυθιά, αντήλλαξαν πυροβολισμούς με όσους εκ των Γερμανοτσάμηδων προέβαλλαν αντίσταση και την 27η Ιουνίου κατέλαβαν την πόλη. Την πρωία εισέρχεται στην Παραμυθιά το ΙΙ/16 Τάγμα, την 28η Ιουνίου αφίχθηκε στη πόλη ο διοικητής του Συντάγματος Ταγματάρχης Κρανιάς Αρ. και την 30η Ιουνίου ο διοικητής της Χ Μεραρχίας Συνταγματάρχης Β. Καμάρας.
Τη 30η Ιουνίου οι δυνάμεις των ΕΟΕΑ ( ΙΙ/16 Τάγμα ) πέτυχαν περιφανή νίκη κατά των Γερμανοτσάμηδων στη μάχη των Αγίων Θεοδώρων, έξω από τη Παραμυθιά. Ακολούθησαν από 4 μέχρι 11 Αυγούστου επιχειρήσεις εκκαθάρισης της περιοχής. Οι αντάρτες του Τάγματος, όπως και του Συντάγματος, κατήγοντο όλοι από τη περιοχή, και έπνεαν μένεα κατά των μουσουλμάνων τσάμηδων, μυσαρών σφαγέων του ελληνισμού.
Αντικειμενικός σκοπός των επιχειρήσεων ήταν ο έλεγχος της αμαξιτής οδού Ηγουμενίτσας – Ιωαννίνων, που επετεύχθη με τη κατάληψη των υψωμάτων του χωρίου Κορύτιανη, παρά τις λυσσώδεις αντεπιθέσεις των Μουσουλμάνων Τσάμηδων που εξορμούσαν από τα χωριά Δράμεση και Ρίζιανη. Επετεύχθη επίσης η περίσχεση του οδικού κόμβου της Μενίνας, που αποτελούσε βάση για τις επιχειρήσεις των Γερμανοτσάμηδων.
Την 6η Αυγούστου αφίχθη στη Παραμυθιά το 3/40 Σύνταγμα με διοικητή τον Αντισυνταγματάρχη Γ. Αγόρο και τέθηκε υπό διοίκηση της Χ Μεραρχίας. Στη Χ Μεραρχία στη Παραμυθιά είχε αφιχθεί μετά τη Μάχη των Αγίων Θεοδώρων μόνιμη αντιπροσωπία της συμμαχικής αποστολής από τους αμερικανούς λοχαγούς Άντερσον και Ρότζερς, το λοχαγό Τζων και τον άγγλο υπολοχαγό Ντέϊβ.
Μετά την ήττα τους στους Αγ. Θεοδώρους οι Γερμανοί αναδιοργανώνουν τους Μουσουλμάνους Τσάμηδες με σύγχρονο οπλισμό, και οι τελευταίοι εντείνουν τη τρομοκράτηση του Ελληνικού πληθυσμού με εκτελέσεις πολιτών, βιασμούς, σφαγές και φυλακίσεις. Η κατάσταση ήταν σοβαρή, δεδομένης της ενίσχυσης των Γερμανών με 2000 έως 5000 πολεμιστές, τους Μουσουλμάνους Τσάμηδες. Δύο λύσεις υπήρχαν. Ή να πεισθούν οι Μουσουλμάνοι να αφοσιωθούν στα ειρηνικά τους έργα, ή να επιχειρηθεί εκκαθάριση της περιοχής από τις ληστρικές αυτές ομάδες. Για λόγους κυρίως ανθρωπιστικούς προτιμήθηκε στην αρχή το πρώτο.
Την 3η Ιουλίου απεστάλη προκήρυξη των ανταρτών Ε.Ο.Ε.Α. προς όλους τους Μουσουλμάνους της Θεσπρωτίας να καταθέσουν τα όπλα, χωρίς να έχει αποτέλεσμα. Αργότερα, την 11η Ιουλίου, υπογράφεται στο Νικολίτσι συμφωνητικό με τους Μουσουλμάνους για κατάπαυση των εχθροπραξιών, και μετά από σχετική επιστολή τους γίνεται συνάντηση την 24η Ιουλίου και ώρα 1700 στη Μονή Παγανιοί. Προσήλθε αντιπροσωπία των Ε.Ο.Ε.Α., στην οποία συμμετείχαν και οι Αμερικανός λοχαγός Άντερσον, Βρετανός υπολοχαγός Ντειβ, βρετανός υπαξιωματικός Ντόν, αλλά από την πλευρά τους προσήλθαν τρείς μόνο Μουσουλμάνοι από τη Παραμυθιά. Προσκλήθηκαν και πάλι οι κεφαλές των Μουσουλμάνων για συνάντηση στη Παραμυθιά, αλλά και πάλι ούτε προσήλθαν ούτε απάντηση έδωκαν στη πρόσκληση του Μητροπολίτη Παραμυθιάς. Μετά από αυτό το Γενικό Αρχηγείο των Ε.Ο.Ε.Α. αποφάσισε, με τη συγκατάθεση και της συμμαχικής αποστολής, τη πλήρη εκκαθάριση της περιοχής Νοτίως του Καλαμά.
Οι Μουσουλμάνοι πέτυχαν να αποσύρουν όλο τον άμαχο πληθυσμό και να συμπτυχθούν Βορείως Καλαμά, όπου επιδόθηκαν σε νέες σφαγές και λεηλασίες του ελληνικού πληθυσμού. Είχαν καταστρέψει εν τω μεταξύ ολοσχερώς τα χωριά Καστρί, Παραπόταμο, Μαυρούδι, Άγιο Βλάσιο. Τμήματα των δυνάμεων τους είχαν παραμείνει στην Ηγουμενίτσα και στη Μενίνα, με τις Γερμανικές δυνάμεις της περιοχής.
Το Στρατηγείο Μέσης Ανατολής ( Σ.Μ.Α. ) διέταξε τη κατάληψη του οδικού κόμβου της Μενίνας. Το χωριό Μενίνα είχε άρτια αμυντική οργάνωση, με δύο πυροβόλα και αρκετό αριθμό πολυβόλων θέσεως. Το υπερασπίζεται πλήρες Γερμανικό Τάγμα, ενισχυμένο με ικανό αριθμό Μουσουλμάνων Τσάμηδων. Υπήρχαν επίσης στο χωριό προωθημένες αποθήκες τροφίμων και πυρομαχικών και πολλά μεταφορικά αυτοκίνητα. Η Μενίνα αποτελούσε προωθημένη μικρή βάση εφοδιασμού για τις επιχειρήσεις των Γερμανοτσάμηδων στη περιοχή Παραμυθιάς- Σουλίου-Φαναρίου-Μαζαρακιάς. Καταλαμβανόμενης της Μενίνας απεκλείοντο οι Γερμανοί στην Ηγουμενίτσα και τις Φιλιάτες, και καμία κίνηση προς την Παραμυθιά και τη Πρέβεζα δεν θα ήταν δυνατή. Ήταν λοιπόν ζωτική θέση για τους Γερμανούς.
Την επίθεση κατά της Μενίνας διηύθυνε η Χ Μεραρχία των ΕΟΕΑ υπό τον Συνταγματάρχη Β. Καμάρα. Διέθετε το 3/40 Σύνταγμα του Αντισυνταγματάρχου Αγόρου Γ. δυνάμεως 750 ανδρών και το 16 Σύνταγμα του Αντισυνταγματάρχου Κρανιά Αρ. δυνάμεως 350 ανδρών.
Το 3/40 Σύνταγμα, που είχε τη κύρια προσπάθεια, κατά τη μάχη της Μενίνας είχε την εξής σύνθεση : Διοίκηση με διοικητή τον Αντισυνταγματάρχη Γ. Αγόρο και υποδιοικητή τον Επίλαρχο Δ. Γεωργιάδη. Το Ι Τάγμα με διοικητή τον Ταγματάρχη Οικονομόπουλο και διοικητές Λόχων τον Υπολοχαγό Χονδρό και τον Υπολοχαγό Φωτάκη . Το ΙΙ Τάγμα με διοικητή τον Επίλαρχο Μπασαράκο και διοικητές Λόχων τον Υπίλαρχο Μητρόπουλο και τον Υπίλαρχο Φραντζέσκαρο. Το ΙΙΙ Τάγμα με διοικητή τον Επίλαρχο Κατσαδήμα και διοικητές Λόχων τον Ίλαρχο Χαρβαλάκη και τον Λοχαγό Ρωμανό. Και το Ταγμα Οπλομηχανημάτων με διοικητή τον Ταγματάρχη Παπαζώη και διοικητές Λόχου Πολυβόλων τον Υπίλαρχο Περεπέ και Λόχου Όλμων τον Υπολοχαγό Μώρο.
Η μάχη άρχισε την 0500 ω της 17ης Αυγούστου και ο αγώνας ήταν σκληρός, καθόσον οι Γερμανοί αμύνονται από οχυρές θέσεις. Προσπάθειες ενισχύσεων των Γερμανών από την οδό Ιωαννίνων-Ηγουμενίτσας και Ηγουμενίτσας-Ιωαννίνων αποτυγχάνουν, διότι οι κατευθύνσεις αυτές φράσσονται από Λόχους των Ιλάρχων Μητρόπουλου και Φραντζέσκαρου αντίστοιχα. Η κατεύθυνση Φιλιατών καλύπτεται από τον Ανχη Κάτσιο.
Τις απογευματινές ώρες ο αγώνας είναι κρίσιμος. Το Ι Τάγμα του 3/40 Συντάγματος καθηλώνεται στη πεδινή περιοχή της Μενίνας, 100 μέτρα από τις οχυρές θέσεις των Γερμανών. Οι απώλειες του Τάγματος είναι σοβαρές, αλλά οι διοικητές των Λόχων πρώτης γραμμής Υπολοχαγός Χονδρός και Υπολοχαγός Φωτάκης επιδεικνύουν ηρωισμό και ελέγχουν τη κατάσταση. Ο Υπολοχαγός Χονδρός τραυματίζεται σοβαρά, φέρων πέντε τραύματα από θραύσματα όλμων, αλλά δεν δέχεται να αποσυρθεί από τη θέση του.
Το 16 Σύνταγμα ομοίως έχει καθηλωθεί. Με την έλευση του σκότους η κατάσταση εξακολουθεί κρίσιμη. Οι άγγλοι αξιωματικοί που παρακολουθούν τα επιτιθέμενα τμήματα θεωρούν τη μάχη απολεσθείσα.
Τη πρώτη μέρα συνελήφθησαν 50 Γερμανοί αιχμάλωτοι. Το πρωί της ημέρας αυτής έπεσε επί του πεδίου της μάχης ο Ταγματάρχης Ουάλας, μαχόμενος μεταξύ των ανδρών πρώτης γραμμής.
Την επόμενη ημέρα, 18 Αυγούστου, το ΙΙΙ Τάγμα του 3/40 Συντάγματος ( Επίλαρχος Κατσαδήμας ) έλαβε διαταγή και κινήθηκε κατά οχυρού συγκροτήματος οικημάτων όπου αμύνονται σθεναρά οι Γερμανοί. Το Τάγμα επιτέθηκε με τους Λόχους κατά βάθος, λόγω του στενού μετώπου, και με επικεφαλής τον ιερό Λόχο του Συντάγματος υπό τον Ίλαρχο Χαρβαλάκη και με διμοιρίτες τον Υπίλαρχο Σούτσο και τον Ανθυπολοχαγό Τρίμπο.
Την 10.00ω οι αντάρτες ευρίσκονται 50 μέτρα από τις οχυρές θέσεις των Γερμανών, και λόγω δραστικών πυρών των τελευταίων η περαιτέρω κίνηση καθίσταται αδύνατη. Στο μεταξύ πίπτει νεκρός ο διμοιρίτης Ανθυπολοχαγός Τρίμπος και τραυματίζεται ο Υπολοχαγός Σούτσος. Την ίδια ώρα 7 Γερμανικά αυτοκίνητα με ενισχύσεις κατόρθωσαν να διέλθουν την οδό που κατείχετο από Λόχο του Συντάγματος και κινούνται την πλέον κρίσιμη στιγμή προς Μενίνα.
Την 1100 ω προωθείται το μοναδικό αντιαρματικό πυροβόλο, γερμανικό λάφυρο, σε κατάλληλη θέση και βάλλει κατά των οχυρών θέσεων των Γερμανών από μικρή απόσταση, λόγω της εγγύτητας των ημετέρων τμημάτων. Ο αγώνας συνεχίζεται το απόγευμα με αμείωτη ένταση.
Περί την 1500 ω 47 Γερμανοί εξέρχονται των οχυρών θέσεων τους και παραδίδονται, αφού όλοι είναι τραυματισμένοι. Μετά από σύντομο χρονικό διάστημα ο Ιερός Λόχος γίνεται κύριος όλης της οχυρής θέσεως. Παύει πλέον κάθε αντίσταση των Γερμανών. Και τις δύο ημέρες πολέμησαν γενναιότατα.
Απώλειες: Γερμανών, 112 νεκροί και 101 αιχμάλωτοι. Μουσουλμάνοι Τσάμηδες, 35 νεκροί.
Δικές μας απώλειες: 18 νεκροί αξιωματικοί και οπλίτες και 27 τραυματίες αξιωματικοί και οπλίτες του 3/40 Συντάγματος. 15 εκτός μάχης του 16 Συντάγματος. 1 Άγγλος Ταγματάρχης, ο Ουάλας νεκρός.
Η μάχη της Μενίνας είναι για τη πατρίδα μας μια από τις πιο λαμπρές σελίδες δόξας και ηρωισμού.
Η απελευθέρωση του Βορείως του Καλαμά τμήματος της Ηπείρου πραγματοποιήθηκε το 2ο δεκαπενθήμερο του Σεπτεμβρίου, μετά από συνεχείς μάχες με τους Γερμανούς και τους Μουσουλμάνους της Θεσπρωτίας ( 3η μάχη Μενίνας , μάχες Ηγουμενίτσας, Παραποτάμου, Φιλιατών).
Το μήνα Νοέμβριο το Γεν. Αρχηγείο των Ε.Ο.Ε.Α. προώθησε προς Αλβανία τα συντηρούμενα με μέριμνα του γυναικόπαιδα σε Πάργα, Παραμυθιά και Φιλιάτες , που ανέρχονται σε χίλια περίπου. Μετά δε την απελευθέρωση το Ειδικό Δικαστήριο Δωσίλογων των Ιωαννίνων εξέδωσε πλέον των 1700 καταδικαστικές αποφάσεις για τα εγκλήματα των τσάμηδων, και από τους καταδικασθέντες αφαιρέθηκε η ιθαγένεια, η δε περιουσία τους δημεύθηκε.
Oι απόγονοι των Τσάμηδων που μένουν στην Αλβανία ανακήρυξαν την 27η Ιουνίου, που είναι ημέρα απελευθέρωσης της Παραμυθιάς από τους γερμανοτσάμηδες, σαν ημέρα δήθεν γενοκτονίας, προσφεύγουν στο δικαστήριο της Χάγης και προβαίνουν κατ΄ έτος την 27η Ιουνίου σε θορυβώδεις συγκεντρώσεις στα σύνορα με τη Θεσπρωτία. Οι προκλητικές εκδηλώσεις γίνονται με την ανοχή του προέδρου και της κυβέρνησης της Αλβανίας, που με τη στάση τους υπονομεύουν τις ελληνοαλβανικές σχέσεις και τον δρόμο της χώρας τους προς την Ευρωπαϊκή Ένωση. Και όλα αυτά ενώ γνωρίζουν ότι κακοποιούν και παραχαράσσουν την ιστορία, που έχει καταγράψει ότι οι πρόγονοι των Μουσουλμάνων Τσάμηδων ήταν εγκληματίες πολέμου, που διέφυγαν την παραπομπή τους στο δικαστήριο της Νυρεμβέργης, όπου έπρεπε να δικασθούν, παρέα με τους ναζί συνεργάτες τους.
Είναι καιρός να παύσουν να φωνασκούν, αφού το γνωρίζουν καλά ότι τόσο η Ευρωπαϊκή όσο και η Ελληνική νομολογία σχετικά με τους δωσίλογους του B΄ παγκοσμίου πολέμου έχει απορρίψει τις κατά καιρούς προσφυγές τους.-
* Ο Γιώργος Γκορέζης είναι υποστράτηγος ε.α., αρθρογράφος, συγγραφέας
Βοηθήματα :
- « Αρχεία Εθνικής Αντίστασης 1941-45 » έκδοση ΓΕΣ 1998, με την επιμέλεια επιτροπής Ανωτάτων Αξιωματικών, πρόεδρος ο Υποστράτηγος Γ. Γκορέζης.
- « Η Εθνική Αντίσταση 1941-45 »,Υποστράτηγος Γεώργιος Γκορέζης, Εκδόσεις Δωδώνη, 1999.
- « Πολεμική Έκθεση Δράσης 3/40 Σ.Ε.», Αντισυνταγματάρχης Γ. Αγόρος, Διοικητής Συντάγματος.
- « Πολεμική Έκθεση Δράσης ΙΙ/16 Τάγματος», Αντισυνταγματάρχης Κ. Ζιώγας, Διοικητής Τάγματος.
Το κείμενο είναι απόσπασμα από την Κεντρική ομιλία του κ. Γκορέζη την 18 Αυγ 2024 στην εκδήλωση-μνημόσυνο από το Δήμο Σουλίου στο μνημείο πεσόντων.