«Γιατί σπουδάζει κανείς;», θα μπορούσε να είναι ένα ερώτημα των ημερών λόγω των Πανελληνίων Εξετάσεων. «Για να αποκτήσει γνώση», θα μπορούσε να είναι μια απάντηση. Μόνο που κανείς δεν το πιστεύει αυτό. Παροτρύνεται κάποιος να σπουδάσει για να πάρει ένα πτυχίο και να βρει μια δουλειά, όπου και αν τη βρει, αποσκοπώντας συνήθως στο να πληρώνεται καλά.
Πριν το Πάσχα συμμετείχα ως ομιλήτρια σε μια εκδήλωση επαγγελματικού προσανατολισμού, που διοργάνωσε ένας όμιλος φροντιστηρίων για τους μαθητές του. Μου ζητήθηκε να μιλήσω για την πορεία μου και για το επάγγελμα του ψυχολόγου. Πιο σημαντικό από το να πω τι έχω κάνει, θεώρησα ότι ήταν το να πω τι δεν έκανα. Ότι δηλαδή κάποτε ξεκίνησα για να κάνω κάτι που ήταν αναμενόμενο για τις σπουδές και την εκπαίδευσή μου και στη συνέχεια το άφησα.
Είπα στους μαθητές ότι είμαι χαρούμενη που το έκανα αυτό τότε, γιατί τελικά απέκτησα επαγγελματικές ασχολίες που είναι πιο συμβατές με τον χαρακτήρα μου. Φυσικά όλα αυτά δεν ήταν και δεν είναι χωρίς κόστος. Αλλά έχω την εντύπωση ότι είναι σημαντικό κάποιος να επιλέγει επαγγέλματα που να ταιριάζουν στον χαρακτήρα του, αλλιώς θα προσπαθεί σε όλη του τη ζωή να αλλάξει χαρακτήρα. Και επίσης, υποβαθμίζουμε πολύ το κόστος που έχει για έναν άνθρωπο ψυχικά, σωματικά και οικογενειακά μια επαγγελματική ενασχόληση που δεν τον ενδιαφέρει ή που την απεχθάνεται.
Στο πάνελ ήταν ένας νεαρός, που μου είπε ότι δούλευε ως σύμβουλος σταδιοδρομίας για τα φροντιστήρια αυτά. Ήταν ο τελευταίος ομιλητής. Μου άρεσε πάρα πολύ ο τρόπος που απευθύνθηκε στους εφήβους και πιστεύω πως αυτά που είπε θα πρέπει να τα ακούσουν και οι γονείς.
«Να θυμάστε ότι το πανεπιστήμιο δεν είναι δουλειά», είπε. «Δεν πάτε στο πανεπιστήμιο για να δουλέψετε. Το πανεπιστήμιο είναι σχολείο. Έχει μαθήματα. Και αν περάσετε στη Θεσσαλονίκη, δεν θα σας ξυπνάει η μαμά σας με το ζόρι για να πάτε στο μάθημα. Αν δεν σας αρέσουν τα μαθήματα, δεν θα πηγαίνετε. Ένα ποσοστό μεγαλύτερο του 40% των φοιτητών εγκαταλείπει τις σπουδές. Επιλέξτε μια σχολή που σας ενδιαφέρει!»
Στην επιλογή σπουδών δίνεται μεγαλύτερη σημασία σε εξωτερικές συνθήκες από ό,τι σε εσωτερικές. Ποιο επάγγελμα έχει ζήτηση; Ποιο έχει μεγαλύτερες αμοιβές; Ποιο επάγγελμα έχει κοινωνικό κύρος και θα μας κάνει περήφανους; Το μέλλον βέβαια σήμερα αλλάζει κάθε στιγμή. Κάθε πρόβλεψη που επιχειρεί να δώσει σίγουρες απαντήσεις είναι μεγάλο ρίσκο.
Είναι πολύ κρίμα που υποτιμώνται τόσο οι εσωτερικοί παράγοντες. Δεν υπάρχει τίποτα πιο δυνατό από το κίνητρο σε έναν άνθρωπο, από το όνειρο και την επιθυμία. Το όνειρο και η επιθυμία φυσικά δεν τρώγονται. Οι περισσότεροι άνθρωποι, που ονειρεύτηκαν να γίνουν συγγραφείς, είναι εξοικειωμένοι με αυτήν την πραγματικότητα, οπότε κι εγώ το γνωρίζω καλά. Είναι πρόκληση να μπορεί κάποιος να συνδυάσει αυτά που αγαπά και ονειρεύεται με την πραγματικότητα, έτσι ώστε να μπορεί να βιοπορίζεται. Προκλήσεις, όμως, υπάρχουν σε κάθε επάγγελμα. Δεν μιλάω φυσικά για την περίπτωση, στην οποία κάποιος δεν μπορεί να επιβιώσει αλλιώς και αναγκάζεται να κάνει όποια δουλειά βρει. Μιλάω για τις περιπτώσεις στις οποίες υπάρχουν κάποιες επιλογές.
Το θέμα είναι να μπορείς να σηκώνεσαι το πρωί και να νιώθεις ότι θέλεις να ζεις, ότι η ζωή σου έχει κάποιο νόημα. Μπορεί βέβαια κάποιος να βρίσκει νόημα στο κύρος ή στην αμοιβή και να αποδέχεται το κόστος που έχει το να περνά όλη του τη μέρα κάνοντας κάτι που δεν τον ενδιαφέρει ή δεν το αγαπά. Είναι σεβαστό. Δεν έχουμε όλοι τα ίδια κριτήρια για το τι σημαίνει μια καλή ζωή. Σε κάθε περίπτωση, όμως, χρειάζεται μια συνειδητοποίηση για όλα αυτά. Δεν μπορούμε να αποφασίζουμε στη ζωή, με μοναδικό κριτήριο τις οδηγίες και τις συνήθειες της κοινωνίας. Χρειάζεται να ξέρουμε και ποιοι είμαστε.
Και κάτι τελευταίο. Οι έφηβοι και οι νέοι ενήλικες χρειάζεται να ακούσουν πως στη ζωή δεν υπάρχει περίπτωση να περπατάμε χωρίς ματαίωση, χωρίς ελαττώματα, χωρίς λάθη και αποτυχίες. Γυρίστε πίσω και σκεφτείτε τις χειρότερες σας στιγμές, ενδεχομένως σε αυτές οφείλετε σημαντικά πράγματα που είστε ή έχετε τώρα. Αυτές οι ματαιώσεις, τα λάθη, τα ελαττώματά και οι αποτυχίες είναι τα πιο πολύτιμα μαθήματα και διαπλάθουν τον τρόπο που αντέχουμε, αλλά και την ικανότητά μας να βρίσκουμε λύσεις. Είναι η πιο πολύτιμη γνώση και δεν θα τη βρούμε σε κανένα έδρανο, σε κανένα πτυχίο και σε κανένα βιβλίο. Γιατί όπως έχει γράψει και ο Λακάν:
«Η γνώση αξίζει ακριβώς όσο κοστίζει».