Η επιστημονική φαντασία είναι ένα λογοτεχνικό είδος που για πολλά χρόνια ήταν, και σε ένα βαθμό ακόμα είναι, παρεξηγημένο στη χώρα μας. Η κυρίαρχη αντίληψη την κατηγοριοποιεί στη λογοτεχνία β’ διαλογής ή σε μια υποκουλτούρα που αφορά συνήθως μυημένους εφήβους και νέους που αρέσκονται στα διαστημόπλοια, τα λέιζερ, τα ρομπότ και τους εξωγήινους. Αντιμετωπίζεται σαν τα παιδικά παραμύθια αλλά σε ένα φουτουριστικό περιβάλλον.
Η αλήθεια είναι ότι πολλές φορές η λογοτεχνική αξία είναι χαμηλή και η ποιότητα των μεταφράσεων προβληματική. Από την άλλη, ποιο λογοτεχνικό είδος δεν διαθέτει μέτρια, αδιάφορα και κακά έργα; Ποιο είδος δεν έχει τύχει κακών μεταφράσεων και κακών μεταφορών στην ελληνική;
Ο δίαυλος της λογοτεχνίας επιστημονικής φαντασίας στο ευρύ κοινό ήταν πάντα τα οπτικοακουστικά μέσα και κυρίως ο κινηματογράφος. Πολλά σημαντικά έργα βρήκαν την αναγνώριση που τους αρμόζει μέσα από την κινηματογραφική παραγωγή. Άλλα, ενώ δεν είχαν να επιδείξουν κάτι το ιδιαίτερο, αποτέλεσαν τη μαγιά σημαντικών ταινιών. Παρ’ όλα αυτά, όπως συμβαίνει με όλες τις μεταφορές βιβλίων στον κινηματογράφο ή στην τηλεόραση, υπάρχει μια σειρά από στοιχεία και διαστάσεις που η σημαντικότητά τους και ο κεντρικός τους ρόλος στη λογοτεχνική εκδοχή δεν αποδίδεται ή δεν αποδίδεται στο βαθμό ή με τον τρόπο που θα έπρεπε.
Υπάρχουν πολλά έργα επιστημονικής φαντασίας που καταπιάνονται και συχνά εμβαθύνουν σε ζητήματα διεθνούς πολιτικής, παγκόσμιας διακυβέρνησης, παγκοσμιοποίησης, οικολογίας, πολιτικής και τεχνολογίας, κρατικής διακυβέρνησης, διπλωματίας, επαναστατικών κινημάτων, πολιτικής και θρησκείας, πολιτικής ηθικής, πολιτικής φιλοσοφίας, κοινοτισμού και ατομισμού, ατομικών ελευθεριών και δικαιωμάτων.
Σε πολλές περιπτώσεις ο στοχασμός θίγει πολυσύνθετα ζητήματα με αξιοσημείωτη οξύνοια. Χαρακτηριστικό παράδειγμα είναι το έργο της Ursula LeGuin, «Ο Αναρχικός των Δύο Κόσμων/The Dispossessed» (1974). Σε αυτό, η LeGuin εξερευνά δύο γειτονικούς κόσμους αποκομμένους μεταξύ τους, έναν αναρχικό και έναν καπιταλιστικό. Εκτός από τη μελέτη σε βάθος δύο ανταγωνιστικών πολιτικών συστημάτων και την απεικόνιση των φανταστικών κοινωνιών, η LeGuin αγγίζει ζητήματα οικολογίας, πολιτικής χρήσης της γλώσσας, σεξουαλικότητας και φεμινισμού.
Στο βιβλίο «Dune» του 1965 ο Frank Herbert στήνει έναν αφιλόξενο κόσμο όπου δεσπόζει η οικολογική πρόκληση ενός πλανήτη-ερήμου. Πέρα από αυτό, το έργο αφηγείται περίτεχνα μια σειρά από πολιτικές διεργασίες και δολοπλοκίες μέσα σε ένα αριστοκρατικό σύστημα. Επιπλέον, εξιστορεί και προβληματίζεται έντονα πάνω στις προκλήσεις διακυβέρνησης και στη συμπερίληψη των εγχώριων πληθυσμών σε λύσεις που δίνονται από τις κοινωνικά αποκομμένες ελίτ.
Ο Αμερικανός συγγραφέας Philip Dick στο έργο του «Ελεύθερη Ραδιοφωνία Άλμπεμουθ/Radio Free Albemuth» (1976) που εκδόθηκε μετά το θάνατό του (1985), μέσα από μια μεταφυσική ιστορία με αυτοβιογραφικά στοιχεία, αγγίζει τα θέματα του απολυταρχισμού, των καταπιεστικών καθεστώτων και των πρακτικών και αντιδράσεων που τα ακολουθούν όπως η αστυνομοκρατία, οι παρακολουθήσεις, οι καταδόσεις και η αντιστασιακή αυτοργάνωση.
Ο επίσης Αμερικάνος Kurt Vonnegut, κυρίως γνωστός για το βιβλίο «Σφαγείο Νο. 5/ Slaughterhouse-Five» που αργότερα μεταφέρθηκε και στον κινηματογράφο, σε άλλο έργο του με το όνομα «Η Φωλιά της Γάτας/Cat’s Cradle» (1963), μέσα από μια ανθρωπολογική ματιά, θίγει τους κινδύνους της κούρσας των εξοπλισμών, ζητήματα κοινωνικοπολιτικής χρήσης της θρησκείας και θέματα εξάρτησης μικρών κρατών και δικτατορίσκων από τις υπερδυνάμεις, επιστρατεύοντας χιουμοριστικό και ειρωνικό στυλ.
Ο στοχασμός περί πολιτικών ζητημάτων δεν είναι αποκλειστικότητα των συγγραφέων που θεωρούνται προοδευτικοί ή και ριζοσπαστικοί. Το χαρακτηριστικότερο τέτοιο παράδειγμα είναι ο Orson Scott Card και το ιδιαιτέρως επιτυχημένο βιβλίο του «Το Παιχνίδι του Έντερ/Ender’s Game» (1985). Ο Card ενδιαφέρεται για θέματα ηγεσίας, ηθικής του πολέμου και πολιτικο-στρατιωτικής οργάνωσης και εκπαίδευσης.
Τέλος, ο Alastair Reynolds στη φιλόδοξη τριλογία του «Poseidon’s Children» που περιλαμβάνει τα βιβλία «Blue Remembered Earth» (2012), «On the Steel Breeze» (2013) και «Poseidon’s Wake» (2015) ακουμπάει ζητήματα παρακολούθησης, προσωπικών ελευθεριών, βιοηθικής, ανθρώπινης επέκτασης και εξάπλωσης. Ο Reynolds όχι μόνο φαντάζεται το μέλλον της γης και του σύμπαντος, αλλά επιχειρεί να αναδείξει τα πιθανά προβλήματα που προκύπτουν από τη διείσδυση της τεχνολογίας σε όλες τις εκφάνσεις της ζωής. Στο σύμπαν του Alastair Reynolds η διείσδυση αυτή προχωράει χέρι, χέρι με μια σειρά από υποχωρήσεις στην ιδιωτικότητα, την προσωπική και την κοινωνική ζωή.
Η επιστημονική φαντασία, συνήθως απαλλαγμένη από τις αναφορές στο απτό και στο ρεαλιστικό και ελεύθερη από τους περιορισμούς του σήμερα, μπορεί να εκκινεί από τους σύγχρονους προβληματισμούς και, πραγματοποιώντας αφαιρέσεις που αποφορτίζουν τις έννοιες από την άμεση συναισθηματική μας εμπλοκή με τους τρέχοντες αντικατοπτρισμούς τους, δύναται να μιλήσει με ανοιχτό μυαλό για τις πιθανές λύσεις, τις περιπλοκές, τις προκλήσεις και τους φόβους για το άγνωστο μέλλον. Ανοίγοντας το «φακό» της χωρικά και χρονικά, μπορεί να στοχαστεί πολιτικά, επιστρέφοντας στον πυρήνα των ιδεών και αφήνοντας στην άκρη τη μικροσκοπική ματιά της καθημερινότητας. Έχοντας κατά νου όλα αυτά, μια και μόνο πρόταση εμφανίζεται ξεκάθαρα μπροστα μας: «αν σε προβληματίζει το παρόν, διάβασε για το μέλλον».
Λίστα των Βιβλίων που Αναφέρονται στο Άρθρο
Alastair Reynolds, Blue Remembered Earth (2012)
Alastair Reynolds, On the Steel Breeze (2013)
Alastair Reynolds, Poseidon’s Wake (2015)
Frank Herbert, Dune (1965)
Kurt Vonnegut, Η Φωλιά της Γάτας/Cat’s Cradle (1963)
Orson Scott Card, Το Παιχνίδι του Έντερ/Ender’s Game (1985)
Philip Dick, Ελεύθερη Ραδιοφωνία Άλμπεμουθ/Radio Free Albemuth (1976)
Ursula LeGuin, Ο Αναρχικός των Δύο Κόσμων/The Dispossessed (1974)