Οι Πανελλήνιες Εξετάσεις είναι για πολλούς εφήβους η πρώτη μεγάλη αγχωτική διαδικασία που θα συναντήσουν στη ζωή τους. Δεν έχουν όλοι τα ίδια γνωστικά προσόντα, την ίδια ανθεκτικότητα στο άγχος, την ίδια διάθεση για παπαγαλία και υπακοή ή και την εσωτερική ανάγκη να περάσουν σε κάποια σχολή. Το ότι θεωρούμε ότι «πρέπει κάποιος να μπει σε μια σχολή» δεν είναι μια κατάλληλη βάση πάνω στην οποία ένας νέος άνθρωπος θα χτίσει τη ζωή του.
Στην πραγματικότητα οι Πανελλήνιες είναι το πρώτο μεγάλο ψέμα που θα αντιμετωπίσουν οι έφηβοι σε αυτήν την κοινωνία. Καλούνται να πάρουν μια απόφαση ζωής, αυτή που λένε «πως θα καθορίσει τα πάντα» στη μετέπειτα πορεία τους συνήθως χωρίς κατάλληλη πληροφόρηση. Οι Πανελλήνιες είναι μια κοροϊδία, όταν δεν υπάρχει στα σχολεία επαγγελματικός προσανατολισμός. Δεν αρκεί «να περάσει το παιδί μας κάπου» για να μπορούμε ήσυχοι να βγούμε σε αυτήν την κοινωνία με το κεφάλι ψηλά. Είναι σημαντικό το παιδί να έχει προσωπικό κίνητρο, ενδιαφέρον και να γνωρίζει τι είναι αυτό που θα σπουδάσει.
Στη δική μου γενιά συνάντησα παραδείγματα ατόμων που πέρασαν σε σχολές, για τις οποίες δεν είχαν ούτε επιθυμία ούτε πληροφόρηση. Πέρασαν ανέμελα φοιτητικά χρόνια, ξοδεύτηκαν πολλά χρήματα σε ενοίκια και εισιτήρια, και δεν πήραν ποτέ το πτυχίο. Υπήρξαν πολλοί άνθρωποι που πήραν το πτυχίο τους και έκαναν δουλειές, που δεν είχαν ουδεμία σχέση με το αντικείμενο αυτό. Άλλοι δεν θυμούνται τι διδάχθηκαν στο Πανεπιστήμιο. Είδα αληθινά πολύ λίγους ανθρώπους παθιασμένους με ένα αντικείμενο, που το ακολούθησαν επειδή το αγαπούσαν.
Αφού λοιπόν «πρέπει να μπεις σε μια σχολή», μετά «πρέπει να βρεις μια δουλειά». Μια οποιαδήποτε δουλειά. Αυτοί είναι οι κοινωνικοί στόχοι που δίνονταν στον νέο άνθρωπο τις προηγούμενες δεκαετίες και συνεχίζουν να δίνονται σαν από συνήθεια. Αυτός ο δρόμος οδηγεί πολύ συχνά στην κατάθλιψη, ειδικά τώρα ζούμε απανωτές οικονομικές και κοινωνικές κρίσεις. Κι αν κάτι χρειάζονται οι νέοι άνθρωποι είναι πίστη στις δυνάμεις τους και ελπίδα, για να μπορούν να τα καταφέρουν σε τόσο αντίξοες συνθήκες. Αν δεν βρίσκουμε νόημα σε αυτό που επιλέγουμε, όμως, είναι πολύ εύκολο να παραιτηθούμε.
Δεν θέλω σε καμία περίπτωση να υποτιμήσω την προσπάθεια πολλών παιδιών, που κατάφεραν να περάσουν σε σχολές που επιθυμούν. Πολλά από αυτά έχουν όνειρα και τα κυνηγούν. Είναι απόλυτα φυσικό οι γονείς τους να είναι χαρούμενοι και περήφανοι. Υπάρχουν κι εκείνοι που δεν τα κατάφεραν και είναι φυσικό να νιώθουν απογοήτευση και λύπη, το ίδιο και οι γονείς τους. Αυτοί οι νέοι μπορεί να βρουν τον δρόμο τους με τρόπους που δεν φαντάστηκαν, αν αντέξουν τώρα αυτή τη δυσκολία. Οι γονείς όμως δεν πρέπει να ζουν μέσα από τις επιτυχίες των παιδιών τους, ούτε να καταρρέουν στις αποτυχίες τους. Πρέπει να είναι ψύχραιμοι συνοδοιπόροι, διακριτικοί, υποστηρικτικοί, να σέβονται τις αποφάσεις τους και τις επιλογές τους και να μη διαλαλούν τα ταλέντα τους.
Όλοι οι άνθρωποι έχουν χαρίσματα, ακόμη κι αν εμείς βλέπουμε στο παιδί μας τα περισσότερα. Δεν πρέπει να του δίνουμε την αίσθηση πως είναι ο πιο ξεχωριστός άνθρωπος του κόσμου, γιατί αυτό είναι μεγάλο ψέμα. Αναπόφευκτα και επώδυνα θα απογοητευτεί, όταν οι άλλοι δεν θα τον βλέπουν έτσι. Ούτε να το κάνουμε να φοβάται πως αν δεν επιτυγχάνει διαρκώς δεν θα το αγαπάμε ή θα είμαστε δυστυχισμένοι. Χρειάζεται προσοχή ο τρόπος που μιλάμε για το παιδί μας, κυρίως στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης. Πολλές φορές φαίνεται σαν να το διαφημίζουμε κι αυτό μπορεί να το κάνει να νιώθει άβολα ή να επιζητά μετά διαρκώς αυτήν την επιβεβαίωση. Αυτή βέβαια είναι μια προσωπική άποψη από ένα άτομο, που γενικά αντιπαθεί οτιδήποτε υπερβολικά τρανταχτό. Άλλοι άνθρωποι μπορεί να βιώνουν διαφορετικά τη χρήση των μέσων αυτών.
Εν κατακλείδι, την ευάλωτη αυτή τη στιγμή στην κοινωνία μας χρειάζεται να ενδυναμωθούν οι νέοι άνθρωποι. Οι επιδόσεις που επιδεικνύει κάποιος σε τέσσερα ή πέντε μαθήματα δεν πρέπει να καθορίζουν ένα μέλλον. Το μέλλον δεν είναι δυνατόν να το οραματιζόμαστε «επειδή πρέπει». Το μέλλον το φτιάχνουμε επειδή το επιθυμούμε, επειδή το ονειρευόμαστε, επειδή ξέρουμε πού είμαστε ικανοί και πού όχι και επειδή αντέχουμε να μην είμαστε σε όλα ικανοί. Και το όραμα, το όνειρο γίνεται εφικτό, όταν υπάρχουν άνθρωποι που είναι λίγο παρακάτω και υποστηρίζουν, επεξηγούν, πληροφορούν, χρησιμοποιούν τη γνώση που έχουν από τη ζωή όχι για να συντρίψουν με εξουσία αλλά για να μεταλαμπαδεύσουν την ελπίδα.
Το σύστημα των Πανελληνίων Εξετάσεων δεν κάνει τίποτα από όλα αυτά. Κάποιοι νέοι είναι τυχεροί και θα βρουν τον δρόμο τους, τους περιμένει ένα λαμπρό μέλλον μέσα από αυτό το σύστημα. Η κοινωνία χρειάζεται περισσότερους ευτυχισμένους, επινοητικούς, τολμηρούς ανθρώπους για να την κάνουν καλύτερη. Γιατί καμία κοινωνία δεν θα γίνει ποτέ καλύτερη «επειδή πρέπει».