Ο καπετάνιος άλλαξε αλλά το πλοίο εξακολουθεί να βουλιάζει. Δεν φταίει ο ίδιος. Ούτε καν - αποκλειστικά- ο προηγούμενος. Το παγόβουνο το χτυπήσαμε χρόνια πριν. Έμπαζε νερά το πλοίο στην ίσαλο. Οι ναύτες της μηχανής ανέβηκαν στο κατάστρωμα να πάρουν αέρα και η Τρίτη θέση όρμησε στο πάρτι της Πρώτης για να σωθεί. Επειδή δεν βλέπαμε την τρύπα και το πλοίο αργούσε να βουλιάξει την ξεχάσαμε, και μεθύσαμε με τη σαμπάνια του πάρτι. Το μηχανοστάσιο εν τω μεταξύ πλημμύριζε. Όταν πλέον έγινε σαφές ότι το πλοίο γέρνει, κάποιοι έμειναν να σκέφτονται, κάποιοι όρμησαν στο μπουφέ και μερικοί μαζεύτηκαν έξω από την πόρτα του τότε καπετάνιου απαιτώντας δημοκρατικά αλλαγή διοίκησης. Κάποιοι πήγαν προς τις βάρκες. Ο καθένας τη λύση του...
Τα απλά οικονομικά
Η Ελλάδα βουλιάζει από το χρέος της, και, όσο και να μειώσουν οι δανειστές τις δόσεις, μόνο η οικονομική ανάπτυξη μπορεί να τη σώσει.
Η οικονομία μακροπρόθεσμα είναι δύο πράγματα: δημογραφικό + τεχνολογία.
Πολλοί άνθρωποι δημιουργούν πολλές συναλλαγές, για αυτό και η Κίνα και η Ινδία είναι οι ταχύτερα αναπτυσσόμενες οικονομίες στον κόσμο. Η τεχνολογία αυξάνει την παραγωγικότητα, λιγότεροι άνθρωποι παράγουν περισσότερο, για αυτό και η Αμερική είναι η μεγαλύτερη οικονομία.
Η Ελλάδα δανείζεται τεχνολογία από έξω, και σε πολλά ζητήματα είναι ακόμα πολύ πίσω. Άρα το βουνό χρέους που αντιμετωπίζει δεν μπορεί να αντιμετωπιστεί με την τεχνολογική μας δύναμη, μόνο δημογραφικά.
Δημογραφικά μπορούμε ή να γεννήσουμε, ή να εισάγουμε. Η υπογεννητικότητα είναι τάση σε όλες τις αναπτυγμένες χώρες και ακόμα και να αντιμετωπιστεί σήμερα χρειάζεται μια εικοσαετία πριν να μεταφραστεί σε έξτρα ανθρώπινο δυναμικό. Συνεπώς μας μένει η εισαγωγή. Και επειδή Άγγλοι, Γάλλοι και Γερμανοί εργαζόμενοι δεν συνωστίζονται στο Ελ. Βενιζέλος για να εργαστούν στις ελληνικές επιχειρήσεις, απομένουν δύο ειδών εργαζόμενοι: οι φτηνοί από την ανατολή (με τις όποιες κοινωνικές συνέπειες) και οι Έλληνες του εξωτερικού. Ας υποθέσουμε ότι η εισαγωγή «επενδυτών» από τη Συρία δεν είναι εύκολη υπόθεση. Μας μένουν οι 500.000 που εγκατέλειψαν τη χώρα τα τελευταία χρόνια.
Αυτοί που έφυγαν
Ας δούμε το προφίλ των τελευταίων: σχετικά νέοι, 25-45, μορφωμένοι και επιστήμονες, που έφυγαν για την Ευρώπη. Το λεγόμενο «Brain Drain», ένας όρος όμως που δεν θα χρησιμοποιήσω γιατί υπονοεί πως όσοι έμειναν πίσω είναι βλάκες ή ανήμποροι. Ο καθένας έκανε τις επιλογές που μπορούσε και όλες έχουν δυσκολίες.
Αυτοί οι άνθρωποι βγήκαν έξω, ξεπλήρωσαν τα χρέη τους, έχουν οικονομίες και πλέον σιγά σιγά βολεύονται στο εξωτερικό. Αρκετοί όμως θέλουν να γυρίσουν πίσω. Η εικόνα των γονιών να γερνούν στο facetime, οι φίλοι που λείπουν, το αίσθημα της δικής σου κοινότητας, ακόμα και το κλίμα ή το φαγητό ξυπνούν την επιθυμία για το νόστιμον ήμαρ ειδικά σε όσους μετανάστευσαν σε μεγαλύτερη κάπως ηλικία.
Και εκεί βρίσκεται η ευκαιρία: να γυρίσει ένα μεγάλο κομμάτι του εργατικού δυναμικού της χώρας, με τις ιδέες και τις παραστάσεις του εξωτερικού, αλλά και χρήματα στην τσέπη. Επιστήμονες που μπορούν να συμβάλλουν στην έρευνα και τη σύνδεση των πανεπιστημίων και των νοσοκομείων με μεγάλα ιδρύματα του εξωτερικού. Γιατροί που τόσο απεγνωσμένα έχουν ανάγκη τα Ελληνικά νοσοκομεία. Τραπεζικοί και επιχειρηματίες που μπορούν να γυρίσουν με ιδέες για καινούριες επιχειρήσεις, που θα πληρώνουν στην ώρα τους και θα σπάνε το καλούπι του Έλληνα επιχειρηματία που κλέβει την εφορία και εκμεταλλεύεται τους εργαζόμενους.
Η Ελλάδα που πονάει
Τι εμπειρία έχουν όμως αυτοί οι άνθρωποι από την Ελλάδα όλα αυτά τα χρόνια; Η ψήφος τους απαγορεύεται, όπως και κάθε άποψη για το μέλλον της χώρας. Τα λεφτά τους βεβαίως είναι ευπρόσδεκτα, αφού κάθε χρόνο η ελληνική εφορία τους στέλνει κάποιο ραβασάκι. Στην ελληνική πρεσβεία τα τηλέφωνα δεν απαντούν και ραντεβού δεν υπάρχουν. Οι ελληνικές τράπεζες σου κάνουν τη ζωή δύσκολη για απλά πράγματα, όπως μια ανανέωση στοιχείων, που αλλού λύνονται με ένα τηλεφώνημα. Γέννησες παιδί στο εξωτερικό; Καλή τύχη με τη γραφειοκρατία (το βρετανικό διαβατήριο της κόρης μου βγήκε γρηγορότερα από ότι το ελληνικό). Μόνο για να δηλωθεί ένα παιδί πρέπει κάποιος δύσμοιρος παππούς να κάτσει στην ουρά από τις 5 το πρωί στο ειδικό ληξιαρχείο στην Αθήνα, μήπως είναι ένας από τους 60 που θα εξυπηρετηθούν εκείνη την ημέρα.
Άνθρωποι που είδαν έξω το κράτος ως κάτι διαδικαστικό, το βρίσκουν πάλι μπροστά τους ως αυθαίρετο τιμωρό και ελεγκτή, ως μια μηχανή εξανδραποδισμού και μεταμόρφωσης του ελεύθερου ανθρώπου σε υποζύγιο που πληρώνει λάθη άλλων. Οι νόμοι που εξυπηρετούν το κράτος είναι ο κανόνας. Οι νόμοι που εξυπηρετούν τον πολίτη, σαφώς λιγότεροι. Άνθρωποι που ένιωσαν τη ζωή λίγο απλούστερη, βλέπουν και πάλι ένα κοινοβούλιο να τους απειλεί το βιός τους με νέα βάρη κάθε φορά που αποτυγχάνει. Άνθρωποι που βίωσαν τάξη και ασφάλεια θα βρεθούν πάλι αντιμέτωποι με τις πορείες, τους απελευθερωμένους ποινικούς με το νόμο Παρασκευόπουλου, τις Μαρφίν, τις συμμορίες στο Φιλοπάππου, τις καταλήψεις και τα τάγματα εφόδου. Άνθρωποι που πληρωνόταν στην ώρα τους, τώρα βλέπουν τον επόμενο υποψήφιο εργοδότη τους να τους λέει: «τόσα, ίσως τότε, μαύρα και αν σου αρέσει». Υποψήφιοι επιχειρηματίες αναρωτούνται αν αξίζει να τρέχουν για τη συλλογή 70 πιστοποιητικών, να προπληρώνουν φόρους και να βλέπουν το κράτος να αναθέτει μερίδια αγοράς σε ημέτερους. Άνθρωποι που ξέρουν ότι διακοπές στην Καραϊβική είναι φθηνότερες από μια εβδομάδα σε τριάστερο στην Πελοπόννησο καλούνται να στηρίξουν την Ελληνική οικονομία. Και όλα αυτά, υπό τον ήχο της ειρωνείας και της κατάρας από αυτούς που κοντόφθαλμα απεύχονται για διάφορους λόγους την επιστροφή τους και τους «ήρωες» του πληκτρολογίου που βρίζουν νυχθημερόν. Της ίδιας ειρωνείας που κάποτε άκουσαν οι Φιλικοί, οι πρόσφυγες της Σμύρνης, οι εφοπλιστές του ’60 και τόσοι άλλοι που τόλμησαν να κοιτάξουν από έξω μέσα.
Η καλύτερη ελπίδα της ανάκαμψης, αυτό το δημογραφικό του πρόσφατου εξωτερικού παίρνει σιγά σιγά την απόφαση της παραμονής ή της επιστροφής. Και αν η καρδιά λέει «ναι», το μυαλό τα βλέπει όλα αυτά και προειδοποιεί: «που πας ρε κακομοίρη να μπλέξεις πάλι;»
Το Υπουργείο Αποδήμων
Είναι αναγκαία λοιπόν η συγκρότηση ενός Υπουργείου Αποδήμων που θα διευκολύνει τη ζωή των Ελλήνων του εξωτερικού και θα ξανακάνει τη χώρα ελκυστική στα μάτια τους. Προς το παρόν υπάρχει μόνο μια Γενική Γραμματεία Απόδημου Ελληνισμού στο Υπ. Εξωτερικών, με έναν ιστότοπο κακής ποιότητας που παρέχει κάποιες γενικόλογες διαβεβαιώσεις για το Brexit.
Το νέο υπουργείο θα μπορούσε να συντονιστεί:
Με το Υπουργείο Ανάπτυξης, για την παροχή κινήτρων για ανάπτυξη επιχειρηματικών δράσεων Ελλήνων του Εξωτερικού.
Με το Υπουργείο Ψηφιακής Πολιτικής για την μείωση της γραφειοκρατίας που απαιτείται όταν μένεις εκτός.
Με το Υπουργείο Υγείας για την παροχή πραγματικών κινήτρων για την επιστροφή γιατρών (πολλές οι παθογένειες στα ελληνικά νοσοκομεία).
Με το Υπουργείο Εσωτερικών για την παροχή ψήφου επιτέλους στους απόδημους, τουλάχιστον αυτούς που ακόμα έχουν δεσμούς.
Με το Υπουργείο Εξωτερικών για τη βελτίωση των υπηρεσιών στις πρεσβείες και τα προξενεία.
Με την Τράπεζα της Ελλάδας για την μείωση της γραφειοκρατίας που απαιτείται για τη συντήρηση λογαριασμών από και προς το εξωτερικό.
Το βασικότερο στοιχείο; Μια διακομματική αποδοχή του νέου υπουργείου, και του υπουργού. Είναι απαραίτητο να γνωρίζουν οι Έλληνες του εξωτερικού ότι η Ελλάδα τους θέλει πίσω, και όχι κάποιο κόμμα ως ένα δημογραφικό που θα το ψηφίζει.
Η πόρτα κάποτε θα κλείσει
Αν το υπουργείο Τουρισμού είναι απαραίτητο για να προσελκύσει ξένους για μια εβδομάδα, το Υπουργείο Αποδήμων είναι απαραίτητο για να φέρει πίσω αυτούς που έφυγαν, πριν χαθούν οριστικά. Ανάπτυξη δεν είναι μόνο οι μειωμένες πληρωμές των δανείων. Ανάπτυξη δεν είναι μόνο τα spreads. Ανάπτυξη δεν είναι μόνο η μείωση του κόστους του Δημοσίου, γιατί πολύ απλά δεν θα γίνουμε Εσθονία σε μια μέρα. Ανάπτυξη είναι μισό εκατομμύριο νοματαίοι που γουστάρουν τη χώρα και θα γύριζαν αύριο αν τους έκλεινε το μάτι. Αυτοί οι 500,000, που και οι μισοί να γυρίσουν –και πολλοί θέλουν πράγματι να γυρίσουν- θα φέρουν πολλά περισσότερα από όσα μπορούν οι καλές σχέσεις με τους Ευρωπαίους. Δεν θα περιμένουν όμως πολύ πριν να αποφασίσουν. Όταν κλείσουν τα μάτια οι παππούδες, θα κλείσουν και οι καρδιές τους. Και τότε θα χαθεί η μεγαλύτερη ίσως ευκαιρία της χώρας για την πολυπόθητη ανάκαμψη. Το ρολόι χτυπά… και μετά από μια δεκαετία κρίσης, τα μεσάνυχτα πλησιάζουν.