Τον κινηματογραφικό «Πλανήτη των Πιθήκων» φέρνει κατά νου νέα έρευνα, σύμφωνα με την οποία ένα είδος πιθήκων- οι καπουτσίνοι πίθηκοι στο Εθνικό Πάρκο Σέρα ντα Καπιβάρα στη Βραζιλία- βρίσκονται στη δική τους «Λίθινη Εποχή», χρησιμοποιώντας πέτρινα εργαλεία για να επεξεργάζονται την τροφή τους, εδώ και περίπου 3.000 χρόνια, καθιστώντας έτσι έναν χώρο εργαλείων τους τον αρχαιότερο μη ανθρώπινο χώρο του είδους του εκτός Αφρικής.
Όπως αναφέρεται σε δημοσίευμα του National Geographic, στον εν λόγω χώρο, ο οποίος περιγράφεται στο Nature Ecology & Evolution, υπάρχουν στρώματα από στρογγυλές πέτρες που οι καπουτσίνοι της περιοχής παρήγαγαν με το πέρασμα του χρόνου για να σπάνε και να ανοίγουν σπόρους και ξηρούς καρπούς. Αξίζει να σημειωθεί πως παρόμοιοι χώροι εργαλείων μη ανθρώπινης προέλευσης έχουν καταγραφεί εντός και εκτός Αφρικής: Ο αρχαιότερος γνωστός βρίσκεται στην Ακτή Ελεφαντοστού, έχει δημιουργηθεί από χιμπατζήδες και έχει ηλικία άνω των 4.000 ετών. Ωστόσο τα εργαλεία της Σέρα ντα Καπιβάρα παρουσιάζουν εύρος/ ποικιλία σε βάθος χρόνου, κάτι που αποτελεί ορόσημο για την αρχαιολογία, όσον αφορά σε είδη πέρα από τους ανθρώπους. Επί της προκειμένης, τα λίθινα εργαλεία παρουσιάζουν διαφορές σε μέγεθος με το πέρασμα του χρόνου, κάτι που δείχνει ότι οι καπουτσίνοι της περιοχής ενδεχομένως να προσαρμόζουν τη χρήση των εργαλείων τους για να μπορούν να τρώνε τρόφιμα διαφόρων επιπέδων σκληρότητας. Συγκεκριμένα, μέχρι πριν από 560 χρόνια, οι πίθηκοι της περιοχής χρησιμοποιούσαν σχετικά μικρές πέτρες, που παρουσίαζαν σημάδια μεγάλης ζημιάς από τα χτυπήματα- κάτι που οι ερευνητές εκτιμούν ότι δείχνει πως συχνά δεν πετύχαιναν τους στόχους τους και ότι τότε τρέφονταν με τροφές μικρότερου μεγέθους. Έκτοτε, οι καπουτσίνοι της περιοχής χρησιμοποιούν πολύ μεγαλύτερες πέτρες, κάτι που δείχνει ότι τρέφονται με τροφές μεγαλύτερου μεγέθους- και σκληρότερες. Όπως έχουν δείξει οι έρευνες, πλέον έχουν καταλήξει σε ένα μέγεθος στις πέτρες που αντιστοιχεί στους ξηρούς καρπούς που τρώνε τώρα.
«Αυτό που είναι πραγματικά ενδιαφέρον για τη δυνατότητα διεξαγωγής αρχαιολογικών ανασκαφών σε χώρους χρήσης εργαλείων από πρωτεύοντα είναι πως εμείς, ως είδους, δεν είμαστε οι μόνοι που έχουμε πραγματικά καλοσχηματισμένο και λεπτομερές αρχαιολογικό παρελθόν» λέει ο Τόμος Πρόφιτ, μεταδιδακτορικός στο University College London και ένας εκ των συντελεστών της έρευνας. «Η ανασκαφή για τους καπουτσίνους δείχνει πως αυτό το είδος πρωτεύοντος στη Βραζιλία έχει το δικό του αρχαιολογικό παρελθόν, έχουν τη δική τους αρχαιότητα ως προς τη χρήση εργαλείων του».
Η κατανόηση της χρήσης εργαλείων από τους καπουτσίνους θα μπορούσε να βοηθήσει σε αποκαλύψεις σχετικά με την προέλευση της πρακτικής αυτής και σε άλλες ομάδες πρωτευόντων, περιλαμβανομένων των αρχαιότερων μελών του γένους των ανθρώπων. Τα αρχαιότερα γνωστά λίθινα εργαλεία- πέτρινες λεπίδες που έχουν «κοπεί»/ σκαλιστεί σκοπίμως- έχουν ηλικία 3,3 εκατ. ετών και αποδίδονται είτε στον Australopithecus afarensis ή τον Kenyanthropus platyops, δύο αρχαία είδη «συγγενικά» στον άνθρωπο. Ωστόσο, πριν τα πρώτα είδη ανθρωπίνων σκαλίσουν σκόπιμα πέτρες για να τις χρησιμοποιήσουν σαν εργαλεία, θεωρείται πως χρησιμοποιούσαν ακατέργαστες πέτρες για την επεξεργασία τροφίμων, σε μεγάλο βαθμό όπως οι καπουτσίνοι της Σέρα ντα Καπιβάρα σήμερα. Μελετώντας τη χρήση εργαλείων από τους καπουτσίνους, οι ερευνητές έχουν πλέον καλύτερη εικόνα ως προς το τι να αναζητήσουν σε άλλους, αρχαιότερους χώρους.
Για πολύ καιρό πιστευόταν ότι η χρήση εργαλείων ήταν κατεξοχήν ανθρώπινο χαρακτηριστικό, μα δεκαετίες έρευνας έχουν δείξει ότι αυτό δεν αληθεύει: Κάποια είδη πουλιών χρησιμοποιούν κλαριά ως εργαλεία, οι χιμπατζήδες φτιάχνουν ακόμα και «ακόντια» για να κυνηγούν κ.α. Αντίστοιχα, οι καπουτσίνοι της Σέρα ντα Καπιβάρα συνεχίζουν να σπάζουν τα κελύφη ξηρών καρπών με στρογγυλεμένες πέτρες διαφόρων μεγεθών. Για αιώνες, ντόπιοι και επισκέπτες στη Βραζιλία μιλούσαν για πιθήκους που χρησιμοποιούσαν εργαλεία, και επί δεκαετίες οι επιστήμονες γνώριζαν πως οι καπουτσίνοι ήταν σε θέση να χρησιμοποιούν εργαλεία, ακόμα και υπό συνθήκες αιχμαλωσίας και στο πλαίσιο εργαστηριακών τεστ. Ωστόσο αυτό δεν είχε καταγραφεί στη φύση επίσημα ως το 2004.
«Αν ορίζουμε ως “Λίθινη Εποχή” μια χρονική περίοδο κατά την οποία χρησιμοποιούνται πέτρες ως εργαλεία, οι καπουτσίνοι έχουν τη δική τους Λίθινη Εποχή, δεν είναι πρόβλημα αυτό» σημειώνει ο Πρόφιτ. «Το αν αυτή η Λίθινη Εποχή εξελιχθεί σε κάτι πιο πολύπλοκο, δεν έχω ιδέα».