Το ερώτημα κατά πόσον ο πόλεμος είναι έμφυτος στην ανθρώπινη φύση υπάρχει σχεδόν από την αρχή της ιστορίας- και αρκετοί θεωρούν πως όντως αυτό ισχύει, κρίνοντας από το πόσο...καλά τα καταφέρνουμε ως είδος σε αυτό. Ωστόσο, σύμφωνα με νέα έρευνα, κάτι τέτοιο δεν ισχύει- ή τουλάχιστον, δεν υπάρχουν στοιχεία που να υποδεικνύουν ότι ισχύει αυτό.
Σε έρευνα που δημοσιεύτηκε στο Scientific American, ο Μπράιαν Φέργκιουσον, καθηγητής ανθρωπολογίας στο Πανεπιστήμιο Ρούτγκερς- Νιούαρκ, υποστηρίζει πως δεν υπάρχουν στοιχεία που να δείχνουν ότι έχουμε, ως είδος, έμφυτη τάση να παίρνουμε όπλα και να σκοτώνουμε σε συλλογικό επίπεδο. Όπως σημειώνει μάλιστα, ο πόλεμος ίσως να μη βρίσκεται καν στη φύση μας: Οι άνθρωποι μάχονται και κάποιες φορές σκοτώνουν για προσωπικούς λόγους, αλλά η ανθρωποκτονία, όπως τονίζει, δεν είναι πόλεμος.
«Υπάρχει σίγουρα διαφωνία στο πεδίο όταν μιλάμε για αυτό το ερώτημα» λέει, σύμφωνα με το Phys Org, ο Φέργκιουσον, ο οποίος μελετά την ανθρώπινη φύση, τον πόλεμο και την ειρήνη. «Αλλά είναι οι συνθήκες στις οποίες ζούμε που δημιουργούν την παρόρμηση να πάμε ή να μην πάμε σε πόλεμο».
Στο πλαίσιο της μελέτης του (War May Not Be In Our Nature After All. Why We Fight), ο Φέργκιουσον εξετάζει τις ιστορικές ρίζες του φαινομένου του πολέμου, χιλιάδες χρόνια πριν, για να διαπιστώσει εάν οι άνθρωποι όντως έκαναν πάντα πόλεμο ή εάν η ένοπλη σύγκρουση έχει προκύψει μόνο επειδή οι μεταβολές των κοινωνικών συνθηκών παρέχουν τα κίνητρα και την οργάνωση για συλλογικούς φόνους.
Ο καθηγητής εξετάζει το συγκεκριμένο θέμα από τον Πόλεμο του Βιετνάμ- μια περίοδο της ιστορίας που κίνησε το ενδιαφέρον του. Η έρευνά του είναι μια προσπάθεια να δοθεί απάντηση σε μια πολύ παλιά ακαδημαϊκή διαφωνία σχετικά με το αν οι άνθρωποι είναι έτσι «καλωδιωμένοι» ώστε να κάνουν πολέμους ή εάν ο πόλεμος είναι ανθρώπινη εφεύρεση. Αν ο πόλεμος δεν είναι έμφυτος στην ανθρώπινη φύση, ίσως αυτό να αποτελούσε βάση για ένα επιχείρημα κατά του πολέμου ως επιλογής.
Πολλοί επιστήμονες πιστεύουν πως οι άνθρωποι ως είδος είναι επιθετικοί, άγριοι και αιμοχαρείς, και ότι αυτή η συμπεριφορά είναι τμήμα του DNA μας. Ο Φέργκιουσον υποστηρίζει, ωστόσο, πως δεν υπάρχει πραγματική ένδειξη ή επιστημονική απόδειξη πως οι άνθρωποι διεξάγουν πολέμους για όλη την ιστορία του είδους μας. «Οι πολεμοχαρείς κουλτούρες σε κάποια μέρη έγιναν κοινές μόλις κατά τα τελευταία 10.000 χρόνια, και στα περισσότερα μέρη ακόμα πιο πρόσφατα».
Στην έρευνά του, ο Φέργκιουσον εξέτασε περιπτώσεις που έχουν αναφερθεί ως βίαιοι θάνατοι καθ’όλη την προϊστορία. Όπως διαπίστωσε, 15%-25% των θανάτων που πολλοί ανθρωπολόγοι και αρχαιολόγοι εκτιμούν πως ήταν αποτέλεσμα πολέμου μπορεί να αποτελούν απλά συγκεκριμένα δείγματα μεταξύ των πιο βίαιων περιπτώσεων- που έρχονται σε αντίθεση με ευρείες έρευνες πάνω σε όλους τους αρχαιολογικούς χώρους.
«Οι μεμονωμένοι φόνοι δεν είναι οι ίδιοι όπως ο πόλεμος σε πλαίσια κοινωνικών ομάδων. Ο πόλεμος αφήνει φυσικά ίχνη, που οι αρχαιολόγοι μπορούν να βρουν. Το πού και πότε ξεκινά διαφέρουν πολύ σε διαφορετικά μέρη του κόσμου, αλλά υπάρχουν διαστήματα ακόμα και χιλιάδων ετών, κατά τα οποία δεν υπάρχουν ίχνη και ενδείξεις πολέμου» σημειώνει σχετικά ο ερευνητής.
Η όλη διαφωνία οφείλεται εν μέρει, λέει σχετικά, στο ότι τα στοιχεία που χρησιμοποιούνται για την εξαγωγή συμπερασμάτων περί προϊστορικού πολέμου- όπλα, τέχνη, βραχογραφίες, αμυντικά έργα, απομεινάρια ανθρώπων- είναι συχνά αμφιλεγόμενα και δύσκολα ως προς την ερμηνεία τους. Η προσεκτική εξέταση όλων των στοιχείων κατά κανόνα δεν βρίσκει ισχυρές ενδείξεις πολέμου στα πρώιμα δείγματα- κάτι που αλλάζει σε μεταγενέστερες περιόδους, όπου υπάρχουν ξεκάθαρες ενδείξεις πολέμου.
Ο ίδιος αμφισβητεί την πεποίθηση πολλών λογίων ότι οι άνθρωποι κληρονόμησαν τα γενετικά χαρακτηριστικά τους από τους χιμπατζήδες «εξαδέλφους» τους εκατομμύρια χρόνια πριν. Μετά από εξέταση κάθε γνωστής περίπτωσης φόνου χιμπατζή, ο Φέργκιουσον, ο οποίος γράφει βιβλίο πάνω στο θέμα, πιστεύει πως ο πόλεμος μεταξύ των χιμπατζήδων δεν αποτελεί εξελικτική στρατηγική αλλά περισσότερο αντίδραση στις επαφές με ανθρώπους και διάφορες αναταραχές.
Οπότε γιατί εξαπλώθηκε ο πόλεμος σαν φαινόμενο; Σύμφωνα με τον Φέργκιουσον, οι προϋποθέσεις για την εκδήλωσή του εξαπλώθηκαν, περιλαμβάνοντας πχ την κοινωνική ιεραρχία, την αύξηση και τη μεγαλύτερη στατικότητα των πληθυσμών, τη δημιουργία ορίων κλπ. Οι συνθήκες αυτές, υποστηρίζει, κάποιες φορές χειροτέρευαν εξαιτίας περιβαλλοντικών αλλαγών.
Ο ίδιος πάντως, που έχει μελετήσει και μελετά παλιότερους και νεότερους πολέμους, συμφωνεί με την ανθρωπολόγο Μάργκαρετ Μιντ πως ο πόλεμος είναι μόνο εφεύρεση και όχι βιολογική αναγκαιότητα- ωστόσο δεν προβλέπει να εξαλείφεται ως φαινόμενο- τουλάχιστον όχι σύντομα.