Ολοένα και περισσότεροι άνθρωποι ανησυχούν για την παραπληροφόρηση και αναζητούν μέσω διαδικτύου πιο αξιόπιστες online πηγές ειδήσεων, σύμφωνα με τη νέα διεθνή Έκθεση Ψηφιακών Ειδήσεων (Digital News Report 2019) του Ινστιτούτου Reuters του Πανεπιστημίου της Οξφόρδης, η οποία βάσισε τα συμπεράσματά της σε διαδικτυακή έρευνα σε 75.000 χρήστες σε 38 χώρες, μεταξύ των οποίων και η Ελλάδα. Ωστόσο, σύμφωνα με την έρευνα, συνεχίζουν να μην έχουν διάθεση να πληρώσουν συνδρομή για να αποκτήσουν πρόσβαση σε καλή δημοσιογραφία και όχι σε fake news.
Οι χρήστες δείχνουν μεγαλύτερη όρεξη να αγοράσουν μια μηνιαία συνδρομή στο Netflix ή στο Spotify παρά σε μια ψηφιακή εφημερίδα. Τα περισσότερα νοικοκυριά διεθνώς, λόγω του περιορισμένου οικογενειακού προϋπολογισμού τους, έχουν μόνο μία πληρωμένη online συνδρομή το μήνα. Στην ερώτηση αν αποφάσιζαν να πληρώσουν για μία μόνο online μηνιαία συνδρομή, τι θα διάλεγαν, το 37% απάντησαν ότι προτιμούν μια υπηρεσία τύπου Netflix, το 15% μια υπηρεσία μουσικής τύπου Spotify και μόνο το 7% διαλέγουν τις online ειδήσεις.
Το 55% των ερωτώμενων απάντησαν ότι είναι ανήσυχοι για την παραπληροφόρηση, παρά τις προσπάθειες τόσο των κυβερνήσεων όσο και των μέσων κοινωνικής δικτύωσης (Facebook κ.α.) να την καταπολεμήσουν. Το ποσοστό ανησυχίας για την αξιοπιστία των ειδήσεων στο Ίντερνετ ποικίλει από 85% στη Βραζιλία έως 31% στην Ολλανδία, ενώ είναι υψηλό στη Βρετανία (70%) και στις ΗΠΑ (67%).
Περίπου ένας στους τέσσερις ανθρώπους διεθνώς (το 26%) αναζητά κάποια πιο αξιόπιστη ειδησεογραφική πηγή - αν και το τι σημαίνει αξιοπιστία ενέχει εκ των πραγμάτων κι ένα υποκειμενικό στοιχείο. Για πολλούς πάντως σημαίνει ότι έχουν περισσότερη εμπιστοσύνη στα μεγάλα παραδοσιακά μέσα ενημέρωσης τύπου BBC (σταθερά το Νο 1 σε αξιοπιστία μέσο στη Βρετανία) και Guardian.
Από την άλλη όμως, φαίνεται μια τάση να μειώνεται διεθνώς η εμπιστοσύνη στις ειδήσεις γενικώς. Το μέσο επίπεδο εμπιστοσύνης του κοινού είναι 42%, κατά 2% μικρότερο σε σχέση με το 2018.
Η μείωση της εμπιστοσύνης είναι αισθητή σε χώρες όπως η Γαλλία (έχει πέσει κατά 11% σε σχέση με πέρυσι, μόλις στο 24%), ίσως λόγω έντονων διαφωνιών σχετικά με το πώς έχουν καλυφθεί τα γεγονότα για τις κινητοποιήσεις των «κίτρινων γιλέκων». Όσο πιο πολωμένη είναι η κοινή γνώμη μιας χώρας για ένα θέμα (το αντίστοιχο διχαστικό θέμα στη Βρετανία π.χ. είναι το Brexit), τόσο περισσότερο αυξάνει το ποσοστό όσων δηλώνουν ανήσυχοι για την αξιοπιστία των μέσων ενημέρωσης. Στις ΗΠΑ, όπου τα παραδοσιακά μέσα ενημέρωσης επικρίνουν συστηματικά τον πρόεδρο Τραμπ (και αυτός τα έχει χαρακτηρίσει «εχθρό του λαού»), η εμπιστοσύνη της αμερικανικής Δεξιάς στις καθιερωμένες πηγές ειδήσεων έχει καταρρεύσει μόλις στο 9%.
Εν μέσω αυτού του μάλλον αντιφατικού κλίματος, δεν φαίνεται να αυξάνεται το ποσοστό όσων ανθρώπων είναι πρόθυμοι να πληρώσουν συνδρομή ή να κάνουν δωρεά για online πρόσβαση σε ποιοτικά μέσα ενημέρωσης (μια βελτίωση παρατηρείται μόνο στις σκανδιναβικές χώρες). Στις ΗΠΑ, μετά από μια αρχική «έκρηξη» συνδρομών το 2017 στις ηλεκτρονικές εκδόσεις των New York Times και της Washington Post, λίγο μετά την εκλογή του Ντόναλντ Τραμπ, το ποσοστό των επί πληρωμή αναγνωστών έχει μείνει στάσιμο στο 16% (περίπου ένας στους έξι), έναντι μόνο 9% στη Βρετανία.
Η έκθεση επιβεβαιώνει ότι συνεχίζει να αυξάνεται το ποσοστό των ανθρώπων, ιδίως των νεότερων σε ηλικία, που ενημερώνονται για τις ειδήσεις μέσω του «έξυπνου» κινητού τους (το 66% των χρηστών) και από τις πλατφόρμες κοινωνικής δικτύωσης. Το Facebook παραμένει με διαφορά το δημοφιλέστερο κοινωνικό δίκτυο για ενημέρωση του τι συμβαίνει στον κόσμο, αλλά αυξάνεται σταδιακά επίσης η χρήση του Instagram και του Whatsapp (που είναι πια πρώτα σε προτιμήσεις σε μερικές χώρες όπως Βραζιλία, Μαλαισία, Νότια Αφρική κ.α.).
Αυτό όμως, σύμφωνα με την έκθεση, αυξάνει την πιθανότητα οι χρήστες να εκτεθούν εν αγνοία τους σε παραπληροφόρηση, κατευθυνόμενη ή μη. Δεδομένου ότι το Instagram και το Whatsapp ανήκουν επίσης στο Facebook, γίνεται κατανοητό γιατί ο Μαρκ Ζάκερμπεργκ δέχεται εντεινόμενες πιέσεις από όλες τις πλευρές να βάλει «φρένο» στη διασπορά ειδήσεων μέσω της «αυτοκρατορίας» του.
Ακόμη, η έκθεση διαπίστωσε ότι οι άνθρωποι με λαϊκιστικές απόψεις είναι πιθανότερο να βασίζονται στην τηλεόραση για βασική πηγή ειδήσεων και στο Facebook για κύριο μέσο online ενημέρωσης, εμπιστευόμενοι λιγότερο τα πιο παραδοσιακά μέσα.
Τι ισχύει για τους Έλληνες
Οι Έλληνες δεν εμπιστεύονται τα μέσα ενημέρωσης, δεν πληρώνουν για να αποκτήσουν online πρόσβαση σε αυτά και επιδεικνύουν έναν πλουραλισμό στην ενημέρωση τους, σύμφωνα με την έρευνα.
Οι χρήστες στη χώρα μας χρησιμοποιούν κατά μέσο όρο μέσα στην εβδομάδα περισσότερες από πέντε online ειδησεογραφικές πηγές για την ενημέρωση τους, τον δεύτερο μεγαλύτερο αριθμό μεταξύ των 38 χωρών που κάλυψε η έρευνα. Από τη μία, σύμφωνα με τη συνοδευτική έκθεση, αυτό δείχνει μια διάθεση πλουραλισμού στην ειδησεογραφική ενημέρωση των Ελλήνων, από την άλλη όμως ο κατάλογος των δημοφιλέστερων ιστότοπων περιλαμβάνει ιστοσελίδες και ιστολόγια που συχνά καταφεύγουν σε επικίνδυνες συνωμοσιολογικές θεωρίες.
Πάνω από εννέα στους δέκα Έλληνες χρήστες (το 92%), κάπως λιγότεροι έναντι του 2016 (96%), ενημερώνονται για τις ειδήσεις μέσω διαδικτύου. Το 68% βλέπουν ειδήσεις στην τηλεόραση (έναντι 66% το 2016) και το 24% διαβάζει ειδήσεις στις εφημερίδες (έναντι 31% το 2016).
Ιδιαίτερα υψηλή -αλλά με τάσεις μείωσης- παραμένει η χρήση των μέσων κοινωνικής δικτύωσης στην Ελλάδα για ενημερωτικούς λόγους. Πάνω από τα δύο τρίτα των Ελλήνων (67%) χρησιμοποιούν το Facebook και άλλα social media ως ειδησεογραφική πηγή, έναντι 74% το 2016. Με άλλα λόγια, μέσα στα τελευταία χρόνια (2016-2019) φαίνεται μια πτωτική τάση στην ενημέρωση των Ελλήνων τόσο από ηλεκτρονικά όσο και από έντυπα μέσα, ενώ η τηλεόραση είναι η μόνη που κέρδισε ελαφρώς έδαφος.
Ένας στους πέντε Έλληνες χρήστες (20%) -και ένας στους τρεις (32%) από όσους είναι έως 35 ετών- χρησιμοποιεί τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης ως τη βασική ή την αποκλειστική πηγή για την ενημέρωσή του. Στην κορυφή των προτιμήσεων βρίσκονται το Facebook (58%) και το YouTube (36%), ενώ οι Έλληνες χρησιμοποιούν ολοένα συχνότερα τις διάφορες εφαρμογές ανταλλαγής online μηνυμάτων (messaging apps) για να ανταλλάξουν ειδήσεις και να τις σχολιάσουν (το 46% μοιράζονται τις ειδήσεις και το 31% τις σχολιάζουν). Το 25% των χρηστών χρησιμοποιούν για τις ειδήσεις το Messenger του Facebook, το 17% το Viber (το μεγαλύτερο ποσοστό μεταξύ των 38 χωρών) και το 12% το Twitter.
Πάντα σύμφωνα με την έρευνα, οι πιο δημοφιλείς ιστότοποι για ενημέρωση είναι: Newsbomb.gr (34%), Dikaiologitika.gr (30%), Skai.gr (25%), News247.gr (25%), in.gr (24%), Newsit.gr (22%), mixanitouxronou.gr (19%), Newsbeast.gr (19%), Protothema.gr (18%), CNN Greece (17%), Kathimerini.gr (17%), Zougla.gr (17%), ERT.gr (17%), iefimerida.gr (16%), Enikos.gr (16%) και Yahoo! News (14%).
Όσον αφορά την εβδομαδιαία ενημέρωση από τηλεοράσεις και ραδιόφωνα, προηγούνται ο ΣΚΑΙ (54%), ο ΑΝΤ1 (45%), ο Alpha (44%), το Star (35%), η ΕΡΤ (33%) και το Open (27%). Στις εφημερίδες προηγείται η Καθημερινή (17%) και έπονται Πρώτο Θέμα (16%), Βήμα (12%), Τα Νέα (11%) και Εφημερίδα των Συντακτών (10%). Το 10% των Ελλήνων απάντησαν ότι ενημερώνονται από το BBC και το 9% από το CNN.
Για πρώτη φορά το 2019, σχεδόν δύο στους τρεις Έλληνες (65%) ενημερώθηκαν για τις ειδήσεις από το «έξυπνο» κινητό τους τηλέφωνο, όσοι και από τον υπολογιστή τους. Μόνο το 7% πληρώνουν για online πρόσβαση σε ειδήσεις, ενώ το 36% ακούνε έστω ένα podcast το μήνα.
Μόνο το 27% των Ελλήνων δηλώνουν ότι έχουν εμπιστοσύνη στις ειδήσεις γενικά και η Ελλάδα κατατάσσεται 36η μεταξύ των 38 χωρών στην κλίμακα της εμπιστοσύνης. Μόλις το 33% εμπιστεύονται τις ειδήσεις που οι ίδιοι διαβάζουν, το 35% εμπιστεύονται τις ειδήσεις που βρίσκουν μέσω αναζήτησης στο διαδίκτυο και το 22% τις ειδήσεις που διαβάζουν στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης.
Εν ολίγοις, οι Έλληνες -καλώς ή κακώς- έχουν σοβαρό και γενικευμένο πρόβλημα εμπιστοσύνης απέναντι στα μέσα ενημέρωσης. Στην κορυφή της αξιοπιστίας βαθμολογείται η Καθημερινή και ακολουθούν κατά σειρά η Real, ο Alpha, o ANT1, το Βήμα και το in.gr.
Ο ερευνητής Αντώνης Καλογερόπουλος του Ινστιτούτου Reuters για τη Μελέτη της Δημοσιογραφίας στο Πανεπιστήμιο της Οξφόρδης, υπεύθυνος για τη μελέτη στην Ελλάδα, επισήμανε ότι η online αγορά μέσων ενημέρωσης στην Ελλάδα είναι άκρως κατακερματισμένη, η αγορά έντυπων ΜΜΕ συνεχίζει να βρίσκεται σε δραματική κρίση (καθώς ένας μεγάλος όγκος ειδήσεων βρίσκεται δωρεάν διαθέσιμος στο Ίντερνετ), ενώ η τηλεοπτική αγορά περνά μια φάση διαρθρωτικών αλλαγών. Επισημαίνει επίσης ότι η αφθονία ΜΜΕ στην Ελλάδα οφείλεται και στις προσπάθειες μερικών επιχειρηματιών να επηρεάσουν την πολιτική ατζέντα ή να αποκομίσουν κέρδη από την κρατική διαφήμιση.
(με πληροφορίες από ΑΠΕ-ΜΠΕ)