Πριν από 9 χρόνια σαν σήμερα, στις 5 Μαΐου 2010, βρισκόμουν έξω από το Δυρράχιο, στην Θεολογική Ακαδημία της Εκκλησίας της Αλβανίας την οποία ίδρυσε ο Αρχιεπίσκοπος Αναστάσιος. Την επισκεπτόμουν με ευγενικό αίτημά του επί δώδεκα χρόνια, λίγες μέρες κάθε χρόνο, για να διδάξω κάποια μαθήματα στους φοιτητές.
Είμαι λοιπόν στην βιβλιοθήκη και βλέπω στον υπολογιστή τα νέα από την Ελλάδα. Και εκεί ξαφνικά μαθαίνω ότι κατά την διαδήλωση υπήρξαν 3 νεκροί, στην τράπεζα Μαρφίν. (Επιστρέφοντας στην Αθήνα έμαθα και τις αποτρόπαιες λεπτομέρειες του ηθελημένου και αναίτιου φονικού).
Και αρχίζω να ντρέπομαι τους Αλβανούς φοιτητές. Αποφασίζω να μην μοιραστώ την είδηση με κανένα. Αλλά κάποιοι την μαθαίνουν και με ρωτούν. Και έρχομαι σε δύσκολη θέση. Κάποιοι από αυτούς έχουν ζήσει στην Ελλάδα, άλλοι προσβλέπουν σε αυτή αφού αποτελεί κοιτίδα σπουδαίου πολιτισμού και δημοκρατία ωριμότερη από την δική τους. Πώς να εξηγήσω γιατί έχουμε νεκρούς σε μια απλή διαδήλωση διαμαρτυρίας, η οποία στο κάτω-κάτω δεν γίνεται για να ανατραπεί μια δικτατορία;
Στοχαζόμενος πια σήμερα, και αφού έχουν προστεθεί και πολλά άλλα συμβάντα βίας, αρχίζω να αμφιβάλλω και για τον (τωρινό) πολιτισμό και για την δημοκρατία μας. Διότι βλέπω:
Πολιτικό μίσος, και όχι μόνο από τους Χρυσαυγίτες. Βιαιοπραγίες κατά πολιτικών. Σχόλια στο διαδίκτυο τα οποία στάζουν χολή. Βανδαλισμούς αγαλμάτων. Ρύπανση και ζημιές με πάθος των δημόσιων χώρων. Αναίτια σπασίματα σε καταστήματα και αυτοκίνητα. Εν ολίγοις όλοι βλέπουμε γύρω μας μίσος που οδηγεί σε καταστροφή.
Θα άξιζαν έρευνες κοινωνικής ψυχολογίας για να συγκρίνουμε τα ελλαδικά αυτά φαινόμενα (δεν λέω ”ελληνικά”, η Κύπρος δεν συμπεριφέρεται έτσι) με τις στάσεις άλλων ευρωπαϊκών χωρών. Ορισμένες πόλεις μοιάζουν με υπαίθρια μουσεία, χωρίς να διανοηθεί κάποιος να βανδαλίσει τα γλυπτά τους! Στην Αμερική είδα σχολικά βιβλία να επιστρέφονται στο τέλος της χρονιάς για να τα χρησιμοποιήσουν του χρόνου οι επόμενοι μαθητές! Στην Αγγλία ποδοσφαιρική ομάδα που πέτυχε γκόλ αντικανονικά και ο διαιτητής το μέτρησε, άφησε τους αντίπαλους να βάλουν γκόλ για να ισοφαρίσουν, στα πλαίσια του δίκαιου παιγνιδιού!
Σαν να μην αρκούσαν αυτά, την ίδια ώρα η χώρα μας βρίσκεται στις κορυφαίες θέσεις της Ευρωπαϊκής Ένωσης και σε α) τροχαία, β) κάπνισμα, γ) εκτρώσεις. Δηλαδή σε τρεις αυτοκαταστροφικές συμπεριφορές! Έτσι ώστε να επιβεβαιώνεται ότι έχουμε μετατραπεί σε ένα αυτοκτονικό έθνος, το οποίο υπονομεύει και την ευημερία του και την επιβίωσή του.
Πώς φτάσαμε έως εδώ; Πώς καταντήσαμε έτσι οι κληρονόμοι ενός πολιτισμού τον οποίο ζηλεύει η ανθρωπότητα;
Δεν πρόκειται απλώς για μηδενισμό. Αυτός υπάρχει σαφώς σε άλλες, πιο προηγμένες ευρωπαϊκές χώρες και συνιστά μέρος της μόνιμης ηθικής και ιδεολογικής κρίσης της Ευρώπης. Στην περίπτωσή μας, όμως, έχουμε κάτι σοβαρότερο: έρωτα καταστροφής.
Όταν κάποιος προτιμά να οδηγεί δίκυκλο χωρίς κράνος, φλερτάρει με τον θάνατο. Όταν ένα ζευγάρι, συνειδητά ή ασυνείδητα, προτιμά την έκτρωση από την αντισύλληψη, τότε κάνει μανιφέστο τον θάνατο. Όταν άλλος με μίσος καταστρέφει αγάλματα ανθρώπων ή καίει πραγματικούς ανθρώπους με μολότοφ, έχει στρέψει όλη την επιθυμία του στον θάνατο.
Η αντικατάσταση του αγαπώμενου ”αντικειμένου” (με την ψυχαναλυτική έννοια) με ”αντικείμενο” που οφείλει να καταστραφεί, αποτελεί διαστροφή. Το αν γίνεται σκόπιμα ή ανεπίγνωστα απλώς καθορίζει τον βαθμό της διαστροφής. Αλλά το κοινό που διαθέτουν όλες αυτές οι τόσο διαφορετικές συμπεριφορές τις οποίες έχω αναφέρει μέχρι τώρα, βρίσκεται στο γεγονός ότι επενδύουν λιβιδινικά την καταστροφή. Άλλες την καταστροφή των άλλων και άλλες του εαυτού.
Όμως και η δίψα για καταστροφή γίνεται πάντα στο τέλος αυτοκαταστροφή. Δεν υπάρχουν νικητές και νικημένοι σε μια κοινωνία. Στην ίδια βάρκα ταξιδεύουμε. Αυτό το αίσθημα ενότητας της ανθρώπινης φύσης το στερούνται, όχι μόνο οι στυγνοί καπιταλιστές και ατομικιστές, όπως θα περίμενε κανείς, αλλά και οι ορκισμένοι αντίπαλοί τους, οι αναρχικοί δηλαδή, που υποτίθεται ότι συντρέχουν τους αδικημένους. Η μεταξύ τους ενότητα και η φαντασιακή σύλληψη μιας κοινωνίας όπως την οραματίζονται συγκαλύπτουν ως άριστα άλλοθι τον ιδεολογικό αυτισμό και την εν ψυχρώ απανθρωπία των καταστροφών τους, αφού αυτές τις υφίστανται άγνωστοι και μη προνομιούχοι.
Αλλά έτσι πάντα συμβαίνει το πρωθύστερο: κατασκευάζουμε τον εχθρό που θέλουμε προκειμένου να δικαιώσουμε την πρακτική η οποία μας αρέσει. Ο ψυχισμός καθορίζει τις ιδεολογικές του εκλογικεύσεις βάσει της απόλαυσης που επιδιώκει.
Η ελλαδική κοινωνία παρουσίαζε σημάδια αποσύνθεσης πολύ πριν από την κρίση. Η εκτεταμένη ανομία στους δρόμους, το πλήθος των εκτρώσεων, η ανθυγιεινή ζωή και θεληματική αγνόηση των ιατρικών συμβουλών κ.ά. ευδοκιμούσαν στον τόπο μας δεκαετίες πριν η κρίση προσθέσει και την πολιτική βία. Επιμέναμε να τα αγνοούμε και τώρα εισπράττουμε τα επίχειρα.
Επιπλέον, κάνουμε ό,τι μπορούμε για να καταστρέψουμε και τα αναχώματα που έχουν την δυνατότητα λειτουργούν αποτελεσματικά απέναντι σε αυτή την πολύμορφη διαστροφή. Γελοιοποιούμε τα θρησκευτικά σύμβολα, μαχόμαστε ειδικά τον Χριστιανισμό, λοιδορούμε όσους έχουν ιδανικά που σε μας φαίνονται παλιομοδίτικα, ακυρώνουμε την δύναμη της παιδείας με ανεκδιήγητα αποδομητικά ή μηδενιστικά κείμενα στα βιβλία της γλώσσας, απαγορεύσαμε στους κληρικούς να μπαίνουν στα σχολεία όπου πρόσφεραν τόσα χρόνια ουσιαστική συμπαράσταση στους εφήβους, καθιερώσαμε θεματική εβδομάδα στην οποία αποδιοργανώνουμε σταθερές πολύτιμες για την ψυχική ισορροπία όπως η ταυτότητα φύλου, έχουμε μετατρέψει την ιδιωτική τηλεόραση σε μια ντίσνεϋλαντ η οποία διαπαιδαγωγεί αντίστοιχα με τα σκουπίδια της κ.ο.κ.
Το να ισχυρισθούμε ότι ολόκληρη αυτή η καταστροφή γίνεται συντονισμένα και σκόπιμα, θα μας οδηγούσε σε συνωμοσιολογία. Δεν τη συμμερίζομαι, γι’ αυτό και υιοθετώ πιο ψυχαναλυτική ερμηνεία. Θεωρώ ότι μια προβληματική σαδομαζοχιστική κουλτούρα έχει εγκατασταθεί στον τόπο μας εδώ και δεκαετίες, η οποία κατατρώει ό,τι αξίζει: αντιμάχεται την αξιοκρατία, επιλέγει τον διχασμό αντί για την ενότητα, ακυρώνει και εξανεμίζει κόπους άλλων χωρίς εποικοδομητική αντιπρόταση, φθείρει την ατομική υγεία εκκολάπτοντας έτσι μεσοπρόθεσμα μια βόμβα στην δημόσια υγεία και συνεπώς στην οικονομία, ”αγιογραφεί” τους δικούς μας και δαιμονοποιεί τους αντίθετους, συνδυάζει ναρκισσισμό με μειονεξία κ.τ.λ.
Ο ενδημικός μας φθόνος δεν είναι παρά ένα από τα συμπτώματα αυτής της κουλτούρας. Φοβάμαι πως ολόκληρη η αυτοκαταστροφική μας συμπεριφορά δεν είναι παρά μια τυφλή μανία, ”ασθένεια προς θάνατον”.