Πολλοί φοιτητές κάνουν και καμιά εργασία παράλληλα με τις σπουδές τους. Έχω κάνει κι’ εγώ όταν σπούδαζα στο Πάντειο Πανεπιστήμιο και στη συνέχεια στην Αμερική, συμπλήρωμα της υποτροφίας. Θυμάμαι να έκανα πρώτα ένα σύντομο υπαλληλίκι στο Υπουργείο Γεωργίας το οποίο θα χρησιμοποιήσω τα αγγλικά που μάθαινα βάζοντάς με να ανοίγω τα κασόνια με τα ανταλλακτικά των τρακτέρ του Σχεδίου Μάρσαλ και να τα καταγράφω. Η δεύτερη που ήλπιζα ότι θα είναι πιο ενδιαφέρουσα ήταν σε μια εβδομαδιαία εφημερίδα για να εξασκηθώ στην δημοσιογραφία, το επάγγελμα που σκεπτόμουν να κάνω. Φευ, το μόνο που έκανα ήταν θελήματα από τα οποία το πιο ενδιαφέρον ήταν να πηγαίνω στην Αγγλική Πρεσβεία και να φέρνω στον διευθυντή μου έναν μεγάλο φάκελο. Κλειστό. Μια μέρα μου δώσαν τον φάκελο ανοιχτό. Ποιος θα άντεχε στον πειρασμό να δει τι έχει μέσα; Είχε αντισοβιετικά ανέκδοτα! Και έλεγα «πού τα βρίσκει ο άτιμος τόσα ανέκδοτα που βάζει στο περιοδικά;».Πόσοι άραγε Άγγλοι λογοτέχνες ζούσαν και από τα αντισοβιετικά ανέκδοτα που κατασκεύαζαν. Ιδού ένα που θυμάμαι:
Στη Νέα Υόρκη, ένας Ρώσος δημοσιογράφος και ένας Αμερικανός, από αυτούς που ήταν αποσπασμένοι στον ΟΗΕ, τα πίναν σε ένα μπαρ. Και διαφωνούσαν σε ποια από τις δύο χώρες τους υπήρχε μεγαλύτερη ελευθερία. Ο Αμερικανός έλεγε «Εγώ μπορώ π.χ. να ζητήσω να δω τον Πρόεδρο Τρούμαν, να ανέβω στο γραφείο του και να του πω: Τρούμαν, είσαι ηλίθιος! Τίποτα δεν πρόκειται να μου συμβεί».
«Ε, και τι είναι αυτό – είπε ο Ρώσος – κι’ εγώ μπορώ να πάω στο Κρεμλίνο, να ανεβώ στο γραφείο Στάλιν και να του πω: Σύντροφε Στάλιν, ο Τρούμαν είναι ηλίθιος!»
Ήρθε τελικά η ώρα να φύγω για την Αμερική όπου συνειδητοποίησα ότι η μόνη δουλειά που μπορεί να κάνει ένας φοιτητής είναι χειρωνακτική. Αφού έπλυνα αρκετά πιάτα σε ένα εστιατόριο που ήταν κοντά στο Syracuse University, όπου αποφάσισα να μάθω κινηματογράφο, θα βρω πολλά ακόμα πιάτα να πλύνω σε ένα Ξενοδοχείο πάνω σ’ έναν αυτοκινητόδρομο, το πρώτο καλοκαίρι μου στην Αμερική. Επειδή δεν είχε τίποτα άλλο να κάνω, δούλευα από το πρωί μέχρι το βράδυ μέχρι που ανακάλυψα ότι ενώ ήμασταν τρεις στην κουζίνα ξαφνικά είχα μείνει μόνος. Οι άλλοι δύο δεν χρειάζονταν. Είχαν απολυθεί!
Τον χειμώνα βρήκα δουλειά να μαζεύω τα ρούχα των φοιτητών και να τα πηγαίνω για πλύσιμο. Μια άλλη ήταν να γραφτώ στο Γραφείο Ομιλητών που είχε το Πανεπιστήμιο και να με καλούν να μιλάω για διάφορα θέματα (και για την Ελλάδα) σε σχολεία και σε γεύματα τοπικών λεσχών, επί πληρωμή. (Συν το γεύμα!). Όταν ήρθε το καλοκαίρι πήγα στην Νέα Υόρκη όπου είχα ήδη ένα δωμάτιο στην Αρχιεπισκοπή χάρη στη συγγένειά μου με τον Πατριάρχη. Διαβάζω στο Life, το περιοδικό, για τον Σπάιρο (Σπύρο!) έναν Έλληνα που είχε ένα ανθοπωλείο σε κεντρική - και εμβληματική – γωνιά της Νέας Υόρκης. Ο Σπάιρο με δέχεται. Το ανθοπωλείο ήταν εκεί που τελειώνει η 6η Λεωφόρος και αρχίζει το Πάρκο, δίπλα στο Carnegie Hall, to MOMA (Mουσείο Μοντέρνας Τέχνης), to Metropolitan Museum, το Ξενοδοχείο Πλάζα το οποίο, μαζί με την κοντινή 5η Λεοφόρο είναι η γειτονιά όπου μένουν οι γνωστότεροι New Υorkers, όπως ο Δημήτρης Μητρόπουλος, Διευθυντής της Φιλαρμονικής της Νέας Υόρκης, που ερχόταν συχνά στο ανθοπωλείο να στείλει λουλούδια. Και αρκετοί Έλληνες εφοπλιστές. Ο Ωνάσης, για παράδειγμα, είχε πίνακες του Πικάσο στο ιδιωτικό του ασανσέρ.
Ο Σπάιρο μου δίνει ένα ποδήλατο να παραδίδω τα άνθη στους παραλήπτες τους. Γυρίζω σε όλη την πόλη και πουθενά δεν βλέπω άλλο ποδήλατο. Δεν αστειεύομαι, ήμουν το μόνο ποδήλατο σε όλη τη Νέα Υόρκη! Μια από τις πρώτες αποστολές ήταν να πάω λουλούδια στον Ιγκόρ Στραβίνσκι! Μου ανοίγει ο ίδιος. Τον ρωτάω μήπως θέλει να του βάλω τα άνθη σε βάζο. Για να μείνω λίγο μαζί του και τον ρωτήσω για το πασίγνωστο σκάνδαλο που ξέσπασε στην αίθουσα όταν παίχτηκε το μοντέρνο έργο του Η Ιεροτελεστία της Άνοιξης για μπαλέτο του Νιζίνσκι με ντεκόρ του Πικάσο το 1913 στο Παρίσι, όταν οι μισοί θεατές πέταγαν καρέκλες στη σκηνή κ αι η αίθουσα γέμισε γρονθοκοπήματα με τους άλλους μισούς που είχαν ενθουσιαστεί από την επαναστατική μουσική του Στραβίνσκι. Μάλιστα έγινε και μια μονομαχία στους διαδρόμους!
Μια άλλη διανομή λουλουδιών θα έχει δραματική εξέλιξη. Είχα γίνει φίλος με τον φιλότεχνο γιο του Χατζηπατέρα ενός μεγάλου εφοπλιστή στον οποίο με είχε συστήσει ως ανερχόμενο ποιητή ο φίλος τού Καβάφη Μάριος Βαγιάνος ο οποίος τροφοδοτούσε τις ελληνικές παροικίες του εξωτερικού με τα λογοτεχνικά νέα της Ελλάδας. Ο νεαρός και συμπαθέστατος Χατζηπατέρας σκέφτηκε να οργανώσει ένα κοκτέιλ και να παρουσιάσει τον ποιητή στην οικογένεια . Την επομένη παραλαμβάνω ένα κουτί με λουλούδια με διεύθυνση την θεία Χατζηπατέρα! Τι κάνεις σ΄ αυτήν την περίπτωση; Είπα μέσα μου «η αλήθεια είναι ιερή». Και τα πήγα τα άνθη. Ήλπιζα να μου ανοίξει καμιά υπηρέτρια. Φευ, μου άνοιξε η Χατζηπατέρα! Με κοίταξε, τα πήρε, περίμενα για το πουρμπουάρ, μου το έδωσε και αποχώρησα υπερήφανος! Δεν σας λέω την συνέχεια.
Το τρίτο καλοκαίρι ο Κνουτ Χάουγκε, ένας συμφοιτητής μου Νορβηγός με πείθει να πάμε, με άλλους δύο, στην Αλάσκα όπου οι μισθοί ήταν τριπλάσιοι. Θα πάμε με μια κάντιλακ, την οποία ο Κνουτ έπρεπε να παραδώσει σ’ένα φίκο του εκεί. Κάναμε τα 6.000 χιλιόμετρα σε δώδεκα μέρες, διασχίζοντας την Αμερική και τον Καναδά. Στα σύνορα της Αλάσκας έμαθα ότι ήμουν ο πρώτος Έλληνας που τα διέσχισε. Οι άλλοι φαίνεται ότι έφταναν με αεροπλάνο ή με πλοίο. Αλλά φτάνοντας στο Fairbanks βλέπουμε εκατοντάδες ανέργους στους δρόμους. Πουθενά δουλειά. Για να μην πολυλογώ, οι άλλοι πήραν το αεροπλάνο της επιστροφής και εγώ έμεινα αμανάτι ψάχνοντας στον τηλεφωνικό κατάλογο για κανένα όνομα που να τελειώνει σε όπουλος. Και το βρήκα. Ήταν ένας Μενιδιάτης που είχε έρθει το 1912 με την ανακάλυψη του χρυσού και έφτιαξε εκεί ένα σπίτι. Μου βρήκε αμέσως δουλειά σ’ ένα Χρυσορυχείο όπου είχε το μαγειρείο ένας άλλος Έλληνας. Κι’ έτσι έφυγα από την πόλη όπου όλοι οπλοφορούσαν. Η Αλάσκα ήταν ακόμα το νέο Far West.
Και επιστρέφω στο Σύρακιους πλέον αεροπορικώς. Εκείνον τον χειμώνα εργάστηκα σε ένα εργοστάσιο κατασκευής τηλεοπτικών συσκευών. Νυχτερινή βάρδια. Ήμουν ένας από τος εκατοντάδες εργάτες που περίμεναν στωικά να περάσει από μπροστά τους η κινούμενη ζώνη που έφερνε την συσκευή, έκανες μια επέμβαση και περίμενες την επόμενη. Η μόνη πρωτοτυπία ήταν να βάζω πάνω στη συσκευή ένα χαρτάκι που έλεγε ΨΗΦΙΣΤΕ ΣΤΗΒΕΝΣΟΝ, τον Δημοκρατικό υποψήφιο . Ήταν οι προεδρικές εκλογές και ο αντίπαλός του ο Ρεπουμπλικάνος ήταν ο Στρατηγός Αϊζενχάουερ.
Έρχεται ο πατέρας μου να με δει, με την ευκαιρία ενός επαγγελματικού ταξιδιού. Μου μιλάει για μια ενχειρησούλα που θα έκανε επιστρέφοντας και του λέω όχι θα την κάνεις εδώ. Δωρεάν. Στο Νοσοκομείο του Πανεπιστημίου. Ο χειρούργος είναι αυτός που με προσέλαβε να πηγαίνω τον δίσκο με το γεύματα στους ασθενείς. Έτσι την επομένη πήγαινα φαγητό και στον πατέρα μου!
Δεν άργησα να εμφανιστώ στον Πατάρι του Λουμίδη νέος και καλοντυμένος «σκηνοθέτης».* Ο Μιχάλης Κατσαρός με πήγε αμέσως στο ραδιόφωνο όπου άρχισα να διασκευάζω έργα από το αμερικάνικο ρεπερτόριο. Αλλά τον Μιχάλη θα τον διώξουν σε λίγο γιατί περιμένοντας έξω από το Παλάτι, με το μικρόφωνο στο χέρι, για να καλύψει μια περιοδεία της Βασίλισσας είπε το αμίμητο:
- Και τώρα άρχεται η… περίοδος της Βασιλίσσης!
* Βλ. «37 Ποιήματα», Εκδ, Γαβριηλίδη