Όταν το 1516 ο κορυφαίος της Αναγέννησης, Λεονάρντο Ντα Βίντσι αποδέχτηκε την πρόσκληση του βασιλιά της Γαλλίας Φραγκίσκου Α΄ να εγκατασταθεί στη Γαλλία, πήρε μαζί του τρία από τα πιο διάσημα έργα του. Ο Άγιος Ιωάννης ο Βαπτιστής, η Παναγία και ο μικρός Ιησούς με την Αγία Άννα και το διασημότερο όλων των εποχών, η Μόνα Λίζα, βρίσκονται και τα τρία στο Λούβρο.
Ειδικοί στο έργο του Ντα Βίντσι ωστόσο, υποστηρίζουν ότι ο μεγάλος Δάσκαλος πιθανώς έφτασε στη Γαλλία με έναν ακόμη πίνακα, ένα ημιτελές έργο στο οποίο επέστρεψε αλλά δεν ολοκλήρωσε ποτέ, παρά το γεγονός ότι το κράτησε κοντά του περισσότερα από τριάντα χρόνια.
Ο αινιγματικός πίνακας «Ο Άγιος Ιερώνυμος στην ερημιά», τον οποίο ο Ντα Βίντσι άρχισε να ζωγραφίζει τη δεκαετία του 1480, σπανίως αφήνει τη μόνιμη «κατοικία» του στα Μουσεία του Βατικανού. Όμως τώρα, για πρώτη φορά, το ημιτελές αριστούργημα βρίσκεται υπό μορφή δανείου στον πύργο του Κλος-Λισέ, το αρχοντικό κοντά στο βασιλικό Κάστρο του Αμπουάζ, στον Λίγηρα, που δόθηκε ως κατοικία στον Λεονάρντο όταν πήγε στη Γαλλία. Ο Ντα Βίντσι έζησε εκεί σχεδόν τρία χρόνια, μέχρι που άφησε την τελευταία του πνοή το 1519, σε ηλικία 67 ετών.
«Πεντακόσια χρόνια μετά τον θάνατο του Λεονάρντο Ντα Βίντσι, θα έχουμε τον πίνακα εδώ για 100 ημέρες», είπε στον Observer ο Φρανσουά Σεν-Μπρι, στην οικογένεια του οποίου ανήκει το Κλος-Λισέ. «Είναι εξαιρετικά συγκινητικό που έχουμε ως δάνειο αυτό το έργο. Πρόκειται για έναν μοναδικό καμβά, ένα work in progress, στο οποίο βλέπουμε τον τρόπο που λειτουργούσε το μυαλό του, τις τεχνικές του, την ευφυΐα του, το σχέδιο του».
Λιγότεροι από 20 πίνακες του Λεονάρντο έχουν διασωθεί. «Ο Άγιος Ιερώνυμος στην ερημιά» δεν είναι το πιο εντυπωσιακό από τα έργα του. Απεικονίζει τον λιπόσαρκο λόγιο άγιο του τέταρτου αιώνα να κρατά στο χέρι μία πέτρα ενώ ετοιμάζεται να χτυπήσει με αυτή το στήθος του και στο κάτω μέρος του πίνακα διακρίνεται ένα λιοντάρι από το πόδι του οποίου ο Ιερώνυμος έχει βγάλει ένα αγκάθι. Ο Άγιος Ιερώνυμος, στον οποίον πιστώνεται η μετάφραση της Βίβλου από τα ελληνικά και τα εβραϊκά στα λατινικά, υπήρξε δημοφιλές θέμα την περίοδο της Αναγέννησης, ωστόσο ο Ντα Βίντσι τον απογύμνωσε από την ενδυμασία των καρδιναλίων με τα χαρακτηριστικά κόκκινα καπέλα, τα ράσα, αλλά και τη γενειάδα, παρουσιάζοντας τον ισχνό, με κουρέλια και χωρίς τη Βίβλο.
Το έργο ήταν παραγγελία και ανατέθηκε στον Λεονάρντο όταν ζούσε στη Φλωρεντία το 1481, αλλά παρέμεινε ημιτελές όταν έναν χρόνο αργότερα μετακόμισε στο Μιλάνο. Ποιος το παρήγγειλε και γιατί δεν ολοκληρώθηκε ποτέ παραμένουν μυστήριο. Ο πίνακας εξαφανίστηκε και επανεμφανίστηκε αρκετές φορές στο πέρασμα των αιώνων και τελικά βρέθηκε στα χέρια ενός ενεχυροδανειστή το 1856, από τον οποίον τον απέκτησε ο Πάπας Πίος Θ΄.
Αριστούργημα ακριβώς λόγω της ημιτελούς φύσης του
Ο Γκουίντο Κορνίνι, επιμελητής του Βατικανού, σημειώνει ότι το γεγονός πως το έργο ήταν ημιτελές το έκανε ακόμα πιο ενδιαφέρον για τους ιστορικούς της τέχνης και τους ειδικούς, οι οποίοι μελετώντας το κατάφεραν να εντοπίσουν τεχνικές και χαρακτηριστικά της ζωγραφικής του Λεονάρντο. «Μπορεί να το κράτησε μαζί του σκοπίμως ημιτελές, επιστρέφοντας σε αυτό από καιρό σε καιρό, βελτιώνοντάς το και αλλάζοντας το», πρόσθεσε ο Κορνίνι.
Η Φραντσέσκα Περσεγκάτι, επιμελήτρια των Μουσείων του Βατικανού, είπε ότι υπάρχουν στοιχεία ότι ο Λεονάρντο είχε χρησιμοποιήσει τα δάχτυλά του για να ζωγραφίσει μέρος του πίνακα. «Μπορούμε να δούμε πού πίεσε την παχιά μπογιά με την παλάμη και το δάχτυλό του. Μπορούμε να τον φανταστούμε να αγγίζει τον πίνακα και να γίνεται πραγματικά μέρος του έργου».
Η διευθύντρια των Μουσείων του Βατικανού, Μπάρμπαρα Τζάτα, δήλωσε από την πλευρά της ότι ο πίνακας σπανίως φεύγει από τη μόνιμη συλλογή και μόνο στην περίπτωση που μπορεί να διασφαλιστεί η ακεραιότητα και η ασφάλειά του. Ωστόσο, έχει παρουσιαστεί στη Ρώμη, στο Μητροπολιτικό Μουσείο της Νέας Υόρκης και στο Λούβρο το 2019 για την επέτειο θανάτου του καλλιτέχνη.
«Υπάρχουν πολλοί λόγοι για να μοιραστούμε ένα συμβολικό έργο τέχνης από τη συλλογή του Βατικανού επιστρέφοντάς το στο μέρος όπου πιθανότατα βρισκόταν κατά τη διάρκεια της παραμονής και του θανάτου του μεγάλου Λεονάρντο ντα Βίντσι στη Γαλλία. Υποθέσεις και πολλά έγγραφα που βρίσκονται στο Μιλάνο μας κάνουν, πράγματι, να πιστεύουμε ότι ο πίνακας ήταν στο Κλος-Λισέ όταν πέθανε στις 2 Μαΐου 1519», είπε η Τζάτα.
«Είναι ένα αδιαμφισβήτητο αριστούργημα… ακριβώς λόγω της “ημιτελούς” φύσης του θεωρείται ένα από τα πιο ενδιαφέροντα έργα του και είναι ένας από τους ελάχιστους πίνακες του καλλιτέχνη του οποίου η αυθεντικότητα δεν αμφισβητήθηκε ποτέ». Και πρόσθεσε: «Ήταν σημαντικό να φέρουμε τον πίνακα εδώ, όπου έζησε και πέθανε ο Ντα Βίντσι. Θέλαμε να δώσουμε τη δυνατότητα στους ανθρώπους να επισκεφθούν τον ιστορικό τόπο και να μοιραστούν όχι μόνο την ιστορία και την τεχνική του Ντα Βίντσι, αλλά και τη φιγούρα του Αγίου Ιερώνυμου, μιας από τις θεμελιώδεις μορφές της εκκλησίας και της ζωής του».
Η έκθεση θα διαρκέσει έως τις 20 Σεπτεμβρίου.
Με πληροφορίες από Guardian