Ακούγοντας τη λέξη παρενόχληση το μυαλό μας συνήθως πηγαίνει στην περίπτωση της σεξουαλικής. Όμως υπάρχει και μια άλλη μορφή, με την οποία κατά πάσα πιθανότητα, ως εργαζόμενοι, ερχόμαστε πολύ συχνότερα αντιμέτωποι, χωρίς καν να το γνωρίζουμε. Είναι οι συμπεριφορές που επιφέρουν ψυχολογική βλάβη στον εργασιακό χώρο.
Η λέξη που περιγράφει αυτή τη μορφή κακοποίησης έρχεται από τα αγγλικά: Mobbing, ή αλλιώς «ηθική παρενόχληση». Η νομοθεσία την απαγορεύει από το 2021.
“Τα συστηματικά υποτιμητικά σχόλια, οι φωνές, οι ύβρεις, οι απειλές,η συστηματική απομόνωση από «κλίκες» που περιθωριοποιούν τον εργαζόμενο,καθώς και τα κακόβουλα ή επικριτικά σχόλια, είναι ορισμένα παραδείγματα mobbing.”
Σε ένα εργασιακό περιβάλλον συχνά αναπτύσσονται διαφορετικές απόψεις ή δημιουργούνται συγκρούσεις, ωστόσο δεν συνιστά κάθε σύγκρουση ηθική παρενόχληση. Γι′ αυτό είναι χρήσιμο να είμαστε, ως εργαζόμενοι, σε θέση να αναγνωρίζουμε πότε μια συμπεριφορά αποτελεί mobbing, ποια είναι τα δικαιώματά μας απέναντι σε ένα τέτοιο φαινόμενο και πώς μπορούμε να προστατευτούμε νομικά.
Μας αφορά όλους και είναι κάτι που πρέπει να ληφθεί σοβαρά υπόψη, καθώς επηρεάζει τόσο την ψυχική όσο και τη σωματική μας υγεία με διάφορους τρόπους, ενώ μπορεί να επιδράσει ακόμη και στις κοινωνικές μας συναναστροφές.
Για όλα τα παραπάνω μιλούν στην ΗuffPost η δικηγόρος Ζαφειρούλα Πουτλή, που ειδικεύεται σε ζητήματα mobbing, και ο σύμβουλος ψυχικής υγείας Πασχάλης Βαβελίδης.
Τι είναι mobbing στην πράξη
Μια συμπεριφορά για να συνιστά ηθική παρενόχληση θα πρέπει να έχει τα εξής γνωρίσματα, εξηγεί η κυρία Πουτλή:
- να είναι ανεπιθύμητη, εχθρική, εκφοβιστική ή ταπεινωτική και να εκδηλώνεται συστηματικά (δεν αρκεί μία φορά)
- να εγκαθιδρύει ουσιαστικά μια σχέση δράστη-θύματος
- να δημιουργεί εχθρικό περιβάλλον στον εργασιακό χώρο, προσβάλλοντας την αξιοπρέπεια, την τιμή και την υγεία (συμπεριλαμβανομένης της ψυχικής) ενός προσώπου.
Η πιο συνηθισμένη μορφή ηθικής παρενόχλησης είναι από τον προϊστάμενο στον υφιστάμενο, ενώ μπορεί να προέρχεται κι από άλλον εργαζόμενο- συνάδελφο, που βρίσκεται στο ίδιο επίπεδο στην ιεραρχία. Η περίπτωση να προέρχεται η συμπεριφορά από τον υφιστάμενο και να στοχεύει τον προϊστάμενο είναι πιο σπάνια γι′ αυτό κι εμείς εξετάζουμε το ζήτημα από την πλευρά του εργαζομένου-θύματος που απαντάται πιο συχνά.
Οι τρόποι συμπεριφοράς που εμπίπτουν στο φαινόμενο αυτό είναι πάρα πολλοί. Η δικηγόρος Ζαφειρούλα Πουτλή παραθέτει ορισμένα ενδεικτικά παραδείγματα:
- η συστηματική παρεμπόδιση έκφρασης ιδεών ή η συστηματική αγνόηση π.χ. αν συμμετέχουμε σε meeting, όπου δεν μας απευθύνουν ποτέ το λόγο
- τα συστηματικά υποτιμητικά σχόλια, οι φωνές, οι ύβρεις, οι απειλές
η συστηματική απομόνωση από «κλίκες» που περιθωριοποιούν τον εργαζόμενο
τα κακόβουλα και επικριτικά σχόλια
οι δυσφημιστικές διαδόσεις
η ανάθεση έργου που δεν επιθυμεί ο εργαζόμενος, με μοναδικό στόχο την πρόκληση δυσαρέσκειας, ή η ανάθεση μεγάλου όγκου εργασίας, με στόχο να φανεί ανίκανος να την εκτελέσει.
Τι μπορούμε να κάνουμε
Πρώτη φορά το 2019 αναγνωρίστηκε ρητά το δικαίωμα σε εργασία χωρίς παρενόχληση με τη Διεθνή Σύμβαση Εργασίας 190 και τη Διεθνή Σύσταση 206 για την εξάλειψη της παρενόχλησης στο κόσμο της εργασίας και η Ελλάδα την ενσωμάτωσε στο εσωτερικό της Δίκαιο με τον νόμο 4808/2021.
Η κυρία Πουτλή επισημαίνει, ότι η νομοθεσία έχει διευρυμένο προσωπικό πεδίο που σημαίνει ότι τους καλύπτει όλους, όχι μόνο τους μισθωτούς και μάλιστα προστατεύει ακόμα κι από τρίτους, όπως λόγου χάρη πελάτες και προμηθευτές.
Πέρα από την προσφυγή σε δικαστήριο ως εργαζόμενοι μπορούμε να απευθυνθούμε στην Επιθεώρηση Εργασίας ή στον Συνήγορο του Πολίτη.
Αυτό που είναι σημαντικό σε κάθε περίπτωση να γίνει και που θα φανεί χρήσιμο, σύμφωνα με την κυρία Πουτλή, είναι να κάνουμε μια καταγγελία εντός της επιχείρησης - μέσω email για να αποδεικνύεται γραπτώς - καλώντας τον εργοδότη να λάβει τα κατάλληλα μέτρα για να πάψει η ηθική παρενόχληση.
Η παραπάνω διαδικασία θα λειτουργήσει υπέρ του καταγγέλοντος, αν ο εργοδότης δεν ενεργήσει ως όφειλε. Και ο εργοδότης δε θα μπορεί να αντιτάξει, σε μια ενδεχόμενη καταγγελία στην Επιθεώρηση Εργασίας, ότι ο εργαζόμενος δεν του είχε γνωστοποιήσει το πρόβλημα.
Ο εργαζόμενος έχει επιπλέον το δικαίωμα αποχώρησης από την εργασία για εύλογο χρόνο, χωρίς να χάσει το μισθό του. Προϋπόθεση είναι να υπάρχει περιστατικό βίας και παρενόχλησης, που τον κάνουν να θεωρεί ότι διατρέχει κίνδυνο η ζωή, η υγεία (και η ψυχική) και η ασφάλειά του και να έχει ενημερώσει εγγράφως τον εργοδότη σχετικά με αυτά.
Η απόδειξη των γεγονότων
Όλες οι παραπάνω ενέργειες «είναι επίφοβες, γιατί είναι δύσκολο να αποδείξεις τον επικείμενο κίνδυνο κι ότι δεν είσαι εσύ ο ”υπερευαίσθητος”», λέει η Ζαφειρούλα Πουτλή. Σε κάθε περίπτωση είναι καλό «να κρατάμε ημερολόγιο για την καταγραφή των συγκεκριμένων περιστατικών και να φροντίζουμε να υπάρχουν μάρτυρες σε αυτά».
Είναι πάντως θετικό ότι, σε αντίθεση με ο,τι ισχύει γενικά για το βάρος της απόδειξης, στην περίπτωση του mobbing αυτό είναι μερικώς ανεστραμμένο. Αυτό σημαίνει ότι όταν ο εργαζόμενος ισχυρίζεται ότι υφίσταται βία και παρενόχληση, ο εργοδότης ή ο συνάδελφος κατά του οποίου στρέφεται, πρέπει να αποδείξει ότι δεν συνέβησαν τα όσα ο εργαζόμενος ισχυρίζεται. «Είναι μια σημαντική αποδεικτική διευκόλυνση, ωστόσο παραμένει δύσκολο για τον εργαζόμενο το ζήτημα της απόδειξης», υπογραμμίζει η κυρία Πουτλή.
Η ψυχολογική καταρράκωση από συμπεριφορές mobbing
Όλα αυτά έχουν γίνει αντικείμενο νομοθετικής παρέμβασης, έστω και καθυστερημένα, ακριβώς επειδή έχουν τεράστιο αντίκτυπο στην ανθρώπινη υγεία. Όταν γινόμαστε δέκτες τέτοιων συμπεριφορών επηρεαζόμαστε πολυεπίπεδα, τόσο στην ψυχική όσο και στη σωματική μας υγεία, καθώς αυτά τα δύο συνδέονται, εξηγεί στη Huffpost o σύμβουλος ψυχικής υγείας Πασχάλης Βαβελίδης.
«Επειδή εξαρτόμαστε από την εργασία μας για την επιβίωσή μας, όταν βρισκόμαστε σε ένα περιβάλλον που βιώνουμε εχθρότητα από τους συναδέλφους ή τον εργοδότη μας ή απειλείται η δουλειά μας, αυτό μας καταρρακώνει σε πολλά επίπεδα, γιατί ουσιαστικά απειλείται η επιβίωσή μας κι αναγκαζόμαστε να κοιτάξουμε τις εναλλακτικές μας», μας λέει.
Η υποβολή σε μια τέτοια διαδικασία μας φέρνει αντιμέτωπους με θέματα που μπορεί να αφορούν τον πυρήνα μας. Συχνά οι άνθρωποι που δέχονται μια τέτοια συμπεριφορά, μπορεί να είναι αυτοί που δε θα αντιπαρατεθούν εύκολα ή δε θα βάλουν το όριό τους και έλλειψη δράσης τους φερνει αντιμέτωπους με την χαμηλή τους αυτοεκτίμηση.
«Γιατί επιτρέπω μια τέτοια συμπεριφορά;» θα αναρωτηθούν, αναφέρει χαρακτηριστικά ο κύριος Βαβελίδης.
“Το bullying είναι πιο ξεκάθαρο και πιο φανερό στους τρίτους, ενώ το mobbing περιέχει δυσδιάκριτες υποτιμητικές διαδικασίες”
- Πασχάλης Βαβελίδης, σύμβουλος ψυχικής υγείας
Μπορεί να επηρεαστούν οι κοινωνικές μας συναναστροφές
Η δουλειά μας δίνει μία ταυτότητα κι έναν τρόπο ουσιαστικά να υπάρχουμε, ταυτιζόμαστε με το επάγγελμά μας, κατά συνέπεια όταν βιώνουμε τέτοιες συμπεριφορές στο χώρο εργασίας, μπορεί να «αποτραβηχτούμε» από τον κοινωνικό μας περίγυρο.
«Τρώει τον εαυτό του μετά ο άνθρωπος. Κρίνει τον ίδιο, μαλώνει τον ίδιο», βιώνοντας μια τραυματική κατάσταση κατά την οποία «αισθάνεται ευάλωτος και δεν μπορεί να βρίσκεται εκτεθειμένος σε τρίτους».
Εκτός αυτού, υπάρχει πάντα ο φόβος και ο κίνδυνος οι απέναντί μας να μην κατανοούν ακριβώς τη θέση μας κι αυτό μας αφήνει εκτεθειμένους απέναντι σε μία κριτική του τύπου «γιατί δεν αντιδράς;» με αποτέλεσμα η επιβάρυνση να είναι διπλή.
Τι ξεχωρίζει το mobbing από το bullying και πώς να το αντιμετωπίσουμε
Κάτι που κάνει ακόμα πιο δύσκολη την αντιμετώπιση του mobbing είναι το χαρακτηριστικό που το ξεχωρίζει από το bullying: είναι δυσδιάκριτο. «Το bullying είναι πιο ξεκάθαρο και πιο φανερό στους τρίτους, ενώ το mobbing περιέχει δυσδιάκριτες υποτιμητικές διαδικασίες», λέει ο κύριος Βαβελίδης.
Αυτό καθιστά μια τέτοια κατάσταση πολύ δύσκολα διαχειρίσιμη και αυτό που προτείνει ο σύμβουλος ψυχικής υγείας είναι το άτομο να μη διστάσει να ζητήσει βοήθει. Μιλώντας για το τι συμβαίνει μέσα από μια θεραπευτική διαδικασία, θα κατανοήσουμε τους λόγους που δεν μας αφήνουν να ανταπεξέλθουμε σε μια τέτοιου είδους κατάσταση, κατά την οποία απειλούμαστε από τρίτους ανθρώπους, ώστε να μπορέσουμε να θέσουμε τα όριά μας. Υπάρχει πάντα και η πιθανότητα να χρειαστεί αλλαγή εργασιακού περιβάλλοντος, ακριβώς λόγω αυτής της δυσδιάκριτης υπονόμευσης.
Πλέον η γνώση γύρω από το ζήτημα της ηθικής παρενόχλησης μεγαλώνει, ενώ στη Θεσσαλονίκη έχει δημιουργηθεί σωματείο ήδη από το 2019. Το «Νο Mobbing at work» προσφέρει ηθική υποστήριξη, μέσα από δωρεάν συμμετοχή σε ομάδα αυτοβοήθειας.
«Έχει γίνει ένα πολύ σημαντικό βήμα με το οποίο «εγκαθιδρύεται ένα νέο πρότυπο εργασίας με μηδενική ανοχή στη βία και την παρενόχληση. Μένει να διαπιστωθεί και η αποτελεσματικότητα των ρυθμίσεων στην πράξη», καταλήγει η δικηγόρος Ζαφειρούλα Πουτλή.