Το να εκλαμβάνουμε την φαντασία μας, ή την επιθυμία μας, για πραγματικότητα τελικά δεν είναι κάτι που περιορίζεται στα παιδικά και εφηβικά δωμάτια. Όπως αποδεικνύεται, μπορεί να συμβεί και σε ενήλικες ανθρώπους, που έχουν οικογένεια και επάγγελμα. Κάτι περισσότερο: που ψηφίζουν για το μέλλον των άλλων.
Στο ερώτημα της GPO τον Ιανουάριο του 2015, λίγο πριν από τις εκλογές, ερωτήθηκε δείγμα 1.200 συμπολιτών μας να απαντήσει τι πιστεύουν ότι θα γίνει στην περίπτωση που η ελληνική κυβέρνηση έρθει σε ρήξη με τους εταίρους. Είτε το πιστεύετε είτε όχι, το 52,6% των πολιτών θεώρησε πως οι εταίροι μας θα αναγκαστούν να υποχωρήσουν και μόνο το 36,1% ότι οι εταίροι μας θα οδηγήσουν την Ελλάδα εκτός Ευρωζώνης!
Έχει σημασία η κομματική προτίμηση; Μάλλον ναι. Στην ίδια ερώτηση οι ψηφοφόροι της ΝΔ απαντούν σε ποσοστό 32,4% πως οι εταίροι μας θα αναγκαστούν να υποχωρήσουν και σε ποσοστό 54,8% πως οι εταίροι μας θα οδηγήσουν την Ελλάδα εκτός Ευρωζώνης. Από την πλευρά τους, οι ψηφοφόροι του ΣΥΡΙΖΑ απαντούν σε ποσοστό 78,3% πως οι εταίροι μας θα αναγκαστούν να υποχωρήσουν και μόλις σε ποσοστό 14,2% πως οι εταίροι μας θα οδηγήσουν την Ελλάδα εκτός Ευρωζώνης.1
Θα έχετε αντιληφθεί, φαντάζομαι, ότι το θέμα μας σήμερα δεν είναι πολιτικό. Αυτό που μας εκπλήσσει, μας προβληματίζει, και μας συνέχει είναι η νοοτροπία του λαού μας. Διότι αυτή δίνει σχήμα και στην πολιτική κουλτούρα του.
Φυσικά οι αριθμοί αυτοί δεν είναι στατικοί. Καθώς οι εξωτερικές συνθήκες είναι ρευστές, ενδέχεται άλλα αποτελέσματα να προέκυπταν σε διαφορετικές χρονικές στιγμές. Ας μην ξεχνάμε, όμως, την συγκεκριμένη χρονική συνάφεια. Σε λίγες εβδομάδες το εκλογικό σώμα έφερε στην εξουσία ένα κόμμα που κατηγορούσε τα άλλα για κακή διαπραγμάτευση. Υπονοώντας ότι το ίδιο θα χειριζόταν την υπόθεση με μεγαλύτερη επιτυχία.
Έτσι οι προσδοκίες πολλών συνέκλιναν ώστε να γεννήσουν τα απίστευτα νούμερα που παρέθεσα πιο πάνω. Εύλογα παρατηρούμε ότι από όσους συνέβαλαν στη νίκη του ΣΥΡΙΖΑ πάνω από 3 στους 4 προβλέπουν υποχώρηση των εταίρων, ενώ από όσους θα ψήφιζαν ΝΔ μόνο ο 1 στους 3. Όμως, ακόμη και αυτό το (σχετικά μεγάλο) ποσοστό των ψηφοφόρων της κεντροδεξιάς δείχνει ότι πρόκειται για ανθεκτική στάση, που διαπερνά ποικίλα στρώματα του ελληνικού λαού.
Λέτε η κρίση και το στρές το οποίο επέφερε να οδήγησε πολλούς σε θολωμένη αποτίμηση της πραγματικότητας; Μάλλον δεν ισχύει αυτό. Την συγκεκριμένη χρονική στιγμή είχαν περάσει 23 χρόνια (!) από τότε που ο διορατικός Παναγιώτης Κονδύλης έγραφε την σκληρή και δυσοίωνη διάγνωσή του:
«Η σημερινή Ελλάδα αποτελεί [...] περίπτωση φθίνοντος έθνους, το οποίο εκλαμβάνει τις έμμονες μυθολογικές του ιδέες για τον εαυτό του ως ρεαλιστική αυτεπίγνωση. Δεν είναι διόλου περίεργο ότι η ψυχολογική αυτή κατάσταση συχνότατα παρουσιάζει συμπτώματα παθολογικού αυτισμού· γιατί το απαραίτητο υπόβαθρο και πλαίσιο της υγιούς αυτεπίγνωσης είναι η γνώση του ευρύτερου περιβάλλοντος κόσμου, μέσα στον οποίο καλείται να δράσει ένα ατομικό ή συλλογικό υποκείμενο, αποτιμώντας κατά το δυνατόν νηφάλια τις δυνατότητές του και υποκαθιστώντας τη νοσηρά εγωκεντρική αρχή της ηδονής με τη φυσιολογικά εγωκεντρική αρχή της πραγματικότητας».2 (Οι εμφάσεις δικές μου).
Αλλά ποιος να τα πρόσεχε τότε αυτά; Η επίπλαστη ευμάρεια είναι το πιο ακατάλληλο κλίμα για αυτογνωσία. Εξάλλου η διάψευση των προσδοκιών του κοινωνικού σώματος σπάνια οδηγεί σε αναθεώρηση: μήπως δεν είναι τα πράγματα όπως νομίσαμε; μήπως η σκέψη μας είχε εσφαλμένη αφετηρία; μήπως χρειάζεται να διορθώσουμε περισσότερα από όσα νομίζαμε; κ.ο.κ. Η συνηθισμένη αντίδραση του λαού μας, όταν οι ξένοι «δεν αίρονται στο ύψος των περιστάσεων» κατά πώς περιμέναμε, έγκειται στο να τους κατηγορήσει για αχαριστία κατά της πιο πολιτισμένης χώρας του κόσμου, στην καλύτερη περίπτωση, ή για συνωμοσία και φθόνο, στην χειρότερη. Ακόμη και σήμερα η δεύτερη ομάδα διατηρείται ανησυχητικά πολυπληθής.
Η παρανάγνωση των γεγονότων σύμφωνα με τις επιθυμίες μας αποτελεί σοβαρή παθολογία της προσωπικότητας. Όταν συναντάται σε άτομα με ηγετική θέση οδηγεί σε αποτυχίες, ενίοτε και σε καταστροφές. Όταν λειτουργεί ως συλλογική στάση έχει τη δύναμη να σπρώξει ένα έθνος στην καταστροφή.
Στην συστηματική αυτή άρνηση της πραγματικότητας η Αριστερά υπήρξε ανέκαθεν μπροστάρης, λόγω του καταστατικού βολονταρισμού της. Οι διεθνείς εξελίξεις των τελευταίων χρόνων, όμως, διόγκωσαν υπέρμετρα και την ακροδεξιά εκδοχή της εθελοτυφλίας. Έτσι οι δύο πτέρυγες συνέκλιναν (και ενίοτε συνεργάζονται), με αποτέλεσμα να ασφυκτιά ο πολιτικά νηφάλιος χώρος που προσπαθεί να βλέπει τα πράγματα στις αληθινές τους διαστάσεις.
Δυστυχώς, με την ανωριμότητα της ελληνικής πολιτικής κουλτούρας η οποία ευνοεί τις πολώσεις, οι νηφάλιοι πολίτες μειώθηκαν ακόμη περισσότερο κατά τις τελευταίες δεκαετίες. Μια βασική αιτία γι’ αυτή τη συρρίκνωση θεωρώ το γεγονός ότι πολλοί από εκείνους που δεν υποκύπτουν στον πειρασμό να αρνηθούν την πραγματικότητα έχουν προσχωρήσει στην αντίθετη πλευρά, της μειονεξίας και ενδοτικότητας. Έτσι η νοοτροπία τους γίνεται παράδειγμα προς αποφυγήν και εξωθεί στο άλλο άκρο, για να διασώσουν (υποτίθεται) την εθνική τους υπερηφάνεια μέσω ψευδαισθήσεων.
Υπάρχει και ίσιος δρόμος μεταξύ ηττοπάθειας και δονκιχωτισμού. Μόνο που είναι πιο δύσκολος και από τα δύο, οπότε έχει ανάγκη να διδαχθεί και να καλλιεργηθεί. Από νωρίς.
2 Επίμετρο στην «Πλανητική πολιτική μετά τον ψυχρό πόλεμο», εκδ. Θεμέλιο, 2011.