Μία από τις πολλές πτυχές της τραγωδίας των Τεμπών και του «σεισμού» που αυτή προκάλεσε (και συνεχίζει να προκαλεί) στην ελληνική κοινωνία είναι η έκταση και ο ρόλος που έπαιξαν στον επηρεασμό της κοινής γνώμης και του πολιτικού κλίματος οι δραστηριότητες που εντάσσονται στο πλαίσιο των «υβριδικών απειλών»: Ο ίδιος ο πρωθυπουργός αναφέρθηκε από το βήμα της Βουλής σε εκτεταμένη δράση bots (ψεύτικων λογαριασμών) σε σχέση με τα Τέμπη, ενώ σε προσπάθειες χειραγώγησης της κοινής γνώμης αναφέρθηκε και πρόσφατη ανακοίνωση της ΕΛΑΣ.
Πρόσφατο δημοσίευμα μέσου του εξωτερικού συνέδεσε επίσης bots και Τέμπη, ενώ η αντιπολίτευση εξαπέλυσε «πυρά» κατά της κυβέρνησης και του πρωθυπουργού για το θέμα, κάνοντας λόγο για ανυπόστατα σενάρια και προσπάθειες «υπονόμευσης» των συγκεντρώσεων, ύστερα από ελληνικό δημοσίευμα σχετικά με την αξιοπιστία του προαναφερθέντος ξένου δημοσιεύματος.
Εν μέσω ενός ομιχλώδους κλίματος σύγκρουσης και σύγχυσης πάνω στο θέμα, η HuffPost Greece επιχειρεί να «καθαρίσει το τοπίο» (στο μέτρο του δυνατού) ως προς τον τρόπο και την έκταση με την οποία εργαλειοποιήθηκε έντονα τους τελευταίους μήνες από υβριδικούς δρώντες του εξωτερικού το θέμα των Τεμπών, με τη βοήθεια του Αθανάσιου Κοσμόπουλου, επιχειρησιακού συντονιστή του Παρατηρητηρίου Ανάλυσης Υβριδικών Απειλών (Π.ΑΝ.Υ.Α), σε αποκλειστική συνέντευξή του στη HuffPost Greece.
Το Π.ΑΝ.Υ.Α, το οποίο βρίσκεται εδώ και πάνω από έναν χρόνο σε πλήρη λειτουργία, είναι η πρώτη υπηρεσία/ παρατηρητήριο του είδους του σε χώρα της ΕΕ. Όπως υπογραμμίζει, μεταξύ άλλων, ο κ. Κοσμόπουλος, η δραστηριότητά του εστιάζεται στον κυβερνοχώρο, δεδομένου ότι «όλες οι υβριδικές δράσεις, τελικά, εκδηλώνονται και στον κυβερνοχώρο»- και η τραγωδία των Τεμπών δεν αποτέλεσε εξαίρεση.
ΔΙΑΒΑΣΤΕ ΕΠΙΣΗΣ:
Η αλήθεια για τις ψευδείς ειδήσεις στην Ελλάδα: Ο «χάρτης», τα μυστικά και οι πηγές των fake news
Ουδείς μπορεί να αμφισβητήσει πως το δυστύχημα των Τεμπών με τους 57 νεκρούς ήταν μια τραγωδία που συγκλόνισε το σύνολο της ελληνικής κοινωνίας- γραμμένη στις ίδιες «μαύρες» σελίδες με μεγάλες καταστροφές του παρελθόντος όπως η τραγωδία στο Μάτι με τους 104 νεκρούς.
Σε αυτό το πλαίσιο, γίνεται εύκολα αντιληπτό πως η αντίδραση και η οργή της κοινωνίας δεν μπορεί να αποδίδεται αποκλειστικά και ελαφρά τη καρδία σε εξωτερικούς παράγοντες και να χαρακτηρίζεται έμμεσα ή άμεσα ως «υποκινούμενη»- στο ίδιο πλαίσιο όμως, είναι αντίστοιχα μη ρεαλιστικό να αμφισβητείται και η επιλεκτική εργαλειοποίησή της από διαφόρων ειδών «δρώντες», μεταξύ των οποίων κάποιοι που επιδιώκουν να καρπωθούν πολιτικά οφέλη, αλλά και εξωτερικοί παράγοντες που επιδιώκουν αποσταθεροποίηση στην Ελλάδα- και σίγουρα δεν ενδιαφέρονται ιδιαίτερα (έως και καθόλου) για την απόδοση δικαιοσύνης ή για την ασφάλεια των μεταφορών στη χώρα.
Το σιδηροδρομικό δυστύχημα των Τεμπών, ως ένα έντονα «φορτισμένο» θέμα που προκάλεσε έντονα συναισθήματα στην ελληνική κοινωνία, ήταν αναπόφευκτο να αποτελέσει «πρόσφορο έδαφος» για δραστηριότητα από ξένους υβριδικούς δρώντες, που αποσκοπούν στη δημιουργία κλίματος αποσταθεροποίησης και μεγάλης κοινωνικής και πολιτικής έντασης στις χώρες της ΕΕ- στόχο για τον οποίο αξιοποιούν κάθε δυνατή ευκαιρία και αφορμή που παρουσιάζεται.
Όπως σημειώνει ο κ. Κοσμόπουλος, από άποψης ποιοτικών δεδομένων, έχει διαπιστωθεί ότι μεγάλο μέρος κρίσιμων λογαριασμών του Χ που αναπαρήγαγαν αφηγήματα «διεγερτικά» στο θέμα των Τεμπών είτε δημιουργήθηκαν το διάστημα Νοεμβρίου- Δεκεμβρίου 2024, είτε προϋπήρχαν και αναρτούσαν κατά το παρελθόν θέματα σε μη ευρωπαϊκές γλώσσες, όπως τα ρωσικά και τα κινεζικά- και το εν λόγω διάστημα άρχισαν σχετικές αναρτήσεις στα ελληνικά.
«Στον χαρακτηρισμό τους ως bots (αυτοματοποιημένοι λογαριασμοί) συνηγορεί το γεγονός ότι σε πολύ βραχύ χρονικό διάστημα παρουσιάζουν χιλιάδες αναρτήσεις, καθ’όλο το 24ωρο κάθε ημέρα, συμπεριφορά που δεν συνάδει με το μέσο ανθρώπινο μοτίβο» προσθέτει ο επιχειρησιακός συντονιστής του Π.ΑΝ.Υ.Α- ενώ, μεταξύ άλλων, υπάρχουν πληροφορίες σχετικά με πολλές χιλιάδες λογαριασμούς με ύποπτη δραστηριότητα σε ελληνικά και προηγούμενες αναρτήσεις σε άλλες γλώσσες.
Όπως σημειώνει, το επίμαχο διάστημα υπήρξαν εκτίναξη δραστηριότητας, λειτουργίας και ενεργοποίησης λογαριασμών, με εστίαση σε συγκεκριμένα hashtags ώστε να γίνουν trending- με χαρακτηριστικό παράδειγμα το «δεν έχω οξυγόνο» σε διάφορες παραλλαγές του.
Το κοινό «εγχειρίδιο»
Ο συγκεκριμένος τρόπος λειτουργίας δεν αποτελεί «αποκλειστικότητα» για την Ελλάδα: Όπως σημειώνει ο κ. Κοσμόπουλος, υπάρχουν στοιχεία και πληροφορίες από κράτη-μέλη της ΕΕ πως αντίστοιχα μοτίβα δράσης παρατηρούνται και αλλού στην Ένωση, υποδεικνύοντας ένα κοινό «εγχειρίδιο»: «Μπορούμε να ξέρουμε με ασφάλεια ότι η ίδια μεθοδολογία χειραγώγησης και παραπληροφόρησης της κοινής γνώμης που μας αναφέρουν εταίροι και σύμμαχοί μας φαίνεται να ισχύει και στην Ελλάδα» σχολιάζει, παρουσιάζοντας ως παραδείγματα τα «κίτρινα γιλέκα» στη Γαλλία και το αγροτικό κίνημα στην Ολλανδία και τη Γερμανία- όπου, σύμφωνα με πληροφορίες, είχαν εντοπιστεί αντίστοιχα παρεμβάσεις ξένων χωρών στην υποκίνηση και υποδαύλιση συγκρουσιακών καταστάσεων και δράσεις χειραγώγησης από ξένες χώρες, που εκμεταλλεύονταν πάντα τοπικά φλέγοντα ζητήματα.
«Επιφάνειες επίθεσης»: Το «πρόσφορο έδαφος» για σκιώδη υβριδική δράση
Στη σχετική ορολογία οι «ευκαιρίες» για υβριδική αποσταθεροποιητική δράση/ επηρεασμό της κοινής γνώμης με επιδίωξη την καλλιέργεια κλίματος διχασμού και έλλειψης εμπιστοσύνης ορίζονται ως «attack surfaces» (επιφάνειες επίθεσης). Με πολύ απλά λόγια, πρόκειται για «ακανθώδη»/ «φλέγοντα» περιστατικά και ζητήματα που απασχολούν ούτως ή άλλως έντονα την κοινωνία της χώρας- στόχου- οπότε και παρέχουν «πρόσφορο έδαφος» σε όποιον θέλει να προκαλέσει έντονα συναισθήματα, οδηγώντας σε κλίμα αποσταθεροποίησης. Όπως τονίζει ο επιχειρησιακός συντονιστής του Π.ΑΝ.Υ.Α, «οι καλύτερες attack surfaces για έναν δρώντα υβριδικά είναι μεγάλες φυσικές καταστροφές και μείζονα δυστυχήματα που έχουν να κάνουν με την ενέργεια και τις μεταφορές- γενικότερα ατυχή γεγονότα που προσφέρουν εξαιρετική ευκαιρία. Οι επιτιθέμενοι υβριδικά πάνω σε αυτά εκδηλώνουν τα attack vectors- δηλαδή επιθετικές ενέργειες υβριδικού χαρακτήρα».
Οι στόχοι
Ο σκοπός αυτής της δραστηριότητας είναι κυρίως να χτυπηθεί το αίσθημα εμπιστοσύνης του πολίτη στο κράτος δικαίου- να πιστέψει, με πολύ απλά λόγια, ότι «τίποτα δεν λειτουργεί».
Αθ. Κοσμόπουλος: «Ο αντικειμενικός σκοπός αυτών που επιτίθενται υβριδικά δεν είναι να προκαλέσουν νεκρούς ή τραυματίες αλλά να δημιουργήσουν στον πολίτη της χώρας το αποκαλούμενο Φ.ΑΒ.Α- Φόβος, Αβεβαιότητα, Αμφιβολία- FUD στα αγγλικά (Fear, Uncertainty, Doubt)- στόχος είναι να δημιουργηθεί η περιρρέουσα ατμόσφαιρα “ομίχλης” και σύγχυσης. Το είδαμε στην Ελλάδα και επί Covid, με το θέμα των εμβολίων, που ήταν μια καλή επιφάνεια επίθεσης- υποδαυλίστηκαν από αντίστοιχους μηχανισμούς ξένων χωρών συγκρουσιακά μοτίβα- αντιεμβολιαστές, ναι στη μάσκα και την καραντίνα/ όχι στη μάσκα και την καραντίνα κλπ».
Ένα αξιοσημείωτο χαρακτηριστικό της εν λόγω δραστηριότητας είναι πως θα μπορούσε να ειπωθεί πως είναι «υπερκομματική»: «Αυτά τα ζητήματα δεν έχουν να κάνουν με πολιτικά ή κομματικά θέματα της χώρας στόχου- αυτή η δραστηριότητα θα υπήρχε ούτως ή άλλως. Είτε ήταν ο κ. Τσίπρας πρωθυπουργός είτε ο κ. Σαμαράς είτε ο κ. Βενιζέλος είτε ο κ. Μητσοτάκης θα είχαμε ακριβώς την ίδια δραστηριότητα, είναι αδιάφορο, δεν έχει σημασία- χτυπούν τη χώρα» τονίζει ο επιχειρησιακός συντονιστής του Π.ΑΝ.Υ.Α. Απώτερος στόχος, άλλωστε, είναι η μείωση της εθνικής ισχύος, δεδομένου ότι μια αποσταθεροποιημένη χώρα δεν μπορεί να έχει ούτε διπλωματική ισχύ, ούτε οικονομική, ούτε να λαμβάνεται σοβαρά υπόψιν στο παγκόσμιο γίγνεσθαι, καθώς το αποσταθεροποιημένο πλαίσιο συνεπάγεται πως δεν μπορεί να έχει αξιόπιστη παρουσία.
Πόλεμος αφηγημάτων: «Συναίσθημα, όχι λογική ή επιχείρημα»
Οι υβριδικές δραστηριότητες στον κυβερνοχώρο δεν θα έπρεπε να συγχέονται με τις κυβερνοεπιθέσεις, οι οποίες στοχεύουν κρίσιμες υποδομές- ωστόσο θα μπορούσε να ειπωθεί ότι η πιο σημαντική κρίσιμη υποδομή είναι το ανθρώπινο μυαλό.
Αθ. Κοσμόπουλος: Η πιο σημαντική κρίσιμη υποδομή είναι το ανθρώπινο μυαλό, για το οποίο δεν έχει εφευρεθεί firewall και εκεί μπαίνει οποιαδήποτε εντύπωση, καλλιεργούμενη πεποίθηση και φυτεύεται υπόγεια, χωρίς να το καταλάβεις . Δεν είναι προπαγάνδα, όπου κάποιος επίσημα σου λέει κάτι. Πρόκειται για υπονόμευση-, λες πως 100.000 likes έχουμε εδώ, σημαντικό. Βεβαίως τα 95.000 ίσως είναι bots. Επηρεάζονται εντυπώσεις, πεποιθήσεις και έτσι δημιουργείται κλίμα, αφήγημα..ακόμα και μια μεταναστευτική κρίση, όπως για παράδειγμα η υποτιθέμενη “μικρή Μαρία” στον Έβρο, εκδηλώθηκε υβριδικά ως φαινόμενο στον κυβερνοχώρο. αν και δεν αφορούσε κυβερνοεπίθεση. Έχουμε να αντιμετωπίσουμε σήμερα έναν πόλεμο αφηγημάτων, όπου η αλήθεια δεν έχει και τόσο σημασία, κανείς δεν ξέρει τι συμβαίνει στην πράξη, έχουμε αφηγήματα και κυρίως το θέμα είναι ποιο φαίνεται πιο πειστικό. Αναφερόμαστε στο συναισθηματικό πεδίο, όχι στη λογική ή το επιχείρημα ή την τεκμηριωμένη κατάθεση άποψης. Ο πολίτης δεν κοιτάει αν κάτι είναι ψέμα ή αλήθεια, αν κάτι είναι έγκυρο ή άκυρο...ο επιτιθέμενος ποντάρει στο συναίσθημα. Το ίδιο γίνεται και με άλλες αφορμές, μεγάλες καταστροφές, μεγάλα δυστυχήματα, υπάρχουν αφηγήματα που κατασκευάζονται, που λειτουργούν στο συναισθηματικό πεδίο έντασης οργής, θυμού, φόβου- αυτός είναι ο στόχος...Θα πρέπει σε κάθε περίπτωση όταν βλέπουμε μια έντονη συγκρουσιακή κινηματικότητα να εκδηλώνεται έντονα στο Διαδίκτυο να είμαστε λίγο υποψιασμένοι...ο στόχος των λογαριασμών αυτών είναι να δημιουργήσουν κλίμα οργής για το παρελθόν και φόβου για το μέλλον για τον μέσο πολίτη, γιατί ένας οργισμένος και φοβισμένος πολίτης είναι ευκολότερα χειραγωγήσιμος. Δεν έχει καθαρή σκέψη».
Το «χέρι» πίσω από την υβριδική δραστηριότητα- και η συμβολή του
H προφανής ερώτηση ως προς την υβριδική δραστηριότητα, τις επιχειρήσεις επηρεασμού κοινής γνώμης κ.ο.κ είναι ποιος κρύβεται πίσω από όλα αυτά. Κατά κανόνα Έλληνες αξιωματούχοι του χώρου απέφευγαν και αποφεύγουν να αναφερθούν ευθέως σε συγκεκριμένη χώρα- άλλωστε μια από τις μεγαλύτερες δυσκολίες στον κλάδο λόγω της ίδιας του της φύσης είναι η απόδοση ευθυνών/ διαπίστωση προέλευσης.
Αυτό βεβαίως δεν σημαίνει ότι δεν υπάρχουν σχετικές αναφορές, τόσο σε ελληνικό, όσο και σε ευρωπαϊκό επίπεδο. Ο διοικητής της Εθνικής Αρχής Κυβερνοασφάλειας, Μιχάλης Μπλέτσας- o ο οποίος έχει διατελέσει ερευνητής και διευθυντής υπολογιστικών Συστημάτων του MIT Media Lab για πολλά χρόνια- αναφέρθηκε επανειλημμένα στο θέμα των bots και των Τεμπών τον τελευταίο καιρό, λέγοντας, μεταξύ άλλων στον Παραπολιτικά 90,1 fm πως «πάνω από 99% πιστεύω εγώ ότι τα bots για τα Τέμπη ήταν ρωσικά. Αν μου ζητούσαν να στοιχηματίσω, θα στοιχημάτιζα ότι ήρθε από την Ρωσία» και σημειώνοντας πως η Ρωσία «έχει μια στρατηγική εδώ και πάρα πολλά χρόνια αποσταθεροποίησης των ομόδοξων χωρών. Στη Βουλγαρία το έχουν καταφέρει. Έχουν κάνει επτά εκλογές από το 2022. Στην Ουγγαρία είναι δικός τους και τώρα προσπαθούν να κάνουν το ίδιο πράγμα στην Ελλάδα». Σε αυτό το πλαίσιο, σημειώνεται πως πληροφορίες της HuffPost Greece υποδεικνύουν ένα γενικότερο σχέδιο αποσταθεροποίησης τεσσάρων ορθόδοξων χωρών- Ρουμανίας, Βουλγαρίας, Ελλάδας, Κύπρου, καθώς η θρησκευτική εγγύτητα τις καθιστά σχετικά εύκολους στόχους για τέτοιου είδους δραστηριότητες.
Στο πλαίσιο της ίδιας συνέντευξης ο διοικητής της Εθνικής Αρχής Κυβερνοασφάλειας ανέφερε πως η Ελλάδα «αποτελεί πεδίο δοκιμών σε παραπληροφόρηση η οποία ξεκινάει εδώ και δεκαετίες. Έχουμε μια παράδοση στο συγκεκριμένο θέμα, αποτελούμε πειραματόζωο»- ενώ σε άλλη περίπτωση, μιλώντας στο ΕΡΤNews, είπε πως «στην Ελλάδα παρατηρήσαμε πάρα πολλούς τέτοιους ρομποτικούς λογαριασμούς και για τις διαδηλώσεις για τα Τέμπη. Ένα γεγονός το οποίο είναι πάρα πολύ έντονα και δικαιολογημένα συναισθηματικά φορτισμένο, είναι το κατάλληλο περιβάλλον για να δράσουν τέτοιου είδους λογαριασμοί, αναπαράγοντας περιεχόμενο το οποίο δημιουργεί ακόμα πιο έντονα συναισθήματα...εκείνο που παρατηρήσαμε ήταν ότι αυτά τα bots πριν από λίγο καιρό έβαζαν μηνύματα στα ρώσικα κυρίως και στα τουρκικά και στα κινέζικα και σε αραβικά. Δηλαδή είναι πολύ δύσκολο να ξέρεις ποιος ακριβώς είναι από πίσω 100%. Εικάζουμε όμως ότι έχοντας και ξέροντας τις πρακτικές πολλών αν θέλετε οντοτήτων που δραστηριοποιούνται στο διαδίκτυο για λογαριασμό κυβερνήσεων, πολιτικής κτλ, ξέρουμε ότι συνήθως κάθε φορά που στην Ευρώπη υπάρχει δυνατότητα ενίσχυσης της αναταραχής, βλέπουμε αυτά τα bots σε δράση».
Αξίζει να σημειωθεί πως σε άλλη συνέντευξή του, στην Athens Voice, ο κ. Μπλέτσας, ερωτηθείς αν και σε ποιο βαθμό συνέβαλαν bots στο κλίμα που δημιουργήθηκε για τα Τέμπη, εκτίμησε πως τα bots μπορεί να έπαιξαν πιθανώς ρόλο (αν και όχι κυρίαρχο), ωστόσο δεν μπορούμε να ξέρουμε με βεβαιότητα: «Όλος αυτός ο κόσμος που κατέβηκε στις διαδηλώσεις εξέφρασε και μια γενικότερη δυσαρέσκεια για την αποτελεσματικότητα του κράτους. Από την άλλη, όταν ένα 80% σύμφωνα με τις δημοσκοπήσεις πιστεύει ότι υπάρχει κυβερνητική συγκάλυψη, αλλά, όταν τους ρωτάς τι ακριβώς, απαντούν “δεν ξέρουμε”, εκεί έχουν παίξει ρόλο όσα διακινούνται, κι αυτό είναι όντως επικίνδυνο...η τραγωδία των Τεμπών έγινε αντικείμενο πολιτικής εκμετάλλευσης...ξέρουμε ότι οι Ρώσοι έχουν μεγάλη δραστηριότητα για τη διεύρυνση οποιουδήποτε ρήγματος ανοίγει στην ελληνική κοινωνία. Το γνωρίζουμε ότι υπάρχει οργανωμένη προπαγάνδα εδώ και πολλά χρόνια σε ολόκληρη τη Δύση, αλλά αυτό δεν είναι ένα μήνυμα που περνάει εύκολα στον κόσμο». Επίσης, υπογράμμισε πως «αυτό που με απασχολεί κυρίως είναι η τοξική επίδραση των Μέσων Κοινωνικής Δικτύωσης...Στην τωρινή συγκυρία είναι τα Τέμπη που δημιουργούν ένα τεράστιο ρήγμα στην ελληνική κοινωνία...είμαστε απολύτως εκτεθειμένοι σε μηχανισμούς χειραγώγησης, ειδικά στην Ελλάδα, καθώς είμαστε η κοινωνία στην Ευρώπη που ενημερώνεται σε συντριπτικό ποσοστό από τα social media. Τα bots εκμεταλλεύονται αυτή τη συνθήκη».
Κοινώς, δεν φαίνεται να μπορεί να ποσοτικοποιηθεί η συμβολή που είχαν οι ξένοι λογαριασμοί υβριδικής δραστηριότητας στις κινητοποιήσεις και τη διαμόρφωση του κλίματος στην Ελλάδα, ειδικά σε περιπτώσεις όπως του TikTok, που, αν και είναι πολύ επιδραστικό, παρουσιάζει ελάχιστη διαφάνεια ως προς τον τρόπο λειτουργίας του – το πώς δηλαδή λειτουργούν οι αλγόριθμοι που προτείνουν και διαλέγουν το περιεχόμενο που προβάλλεται. Ωστόσο παράλληλα δεν μπορεί να αμφισβητηθεί πως η ελληνική κοινωνία παρουσιάζεται ιδιαίτερα ευάλωτη σε τέτοιες δραστηριότητες, με ό,τι αυτό μπορεί να συνεπάγεται όσον αφορά στο ποιος θα σπεύσει να εκμεταλλευτεί οποιαδήποτε ευκαιρία.
Σε επίπεδο ΕΕ, όσον αφορά στην προέλευση των υβριδικών απειλών απέναντι στην Ένωση, αξίζει να σημειωθεί η εκτενής αναφορά στην πρόσφατη έκθεση Νιινίστο, όπου γίνεται λόγος για «νέο πλαίσιο κυρώσεων εναντίον αυτών που ευθύνονται για αποσταθεροποιητικές δραστηριότητες κατά της ΕΕ και των κρατών μελών της- ως απάντηση ιδιαίτερα στις εντεινόμενες υβριδικές επιχειρήσεις της Ρωσίας». Επίσης, εκτενείς είναι οι αναφορές, μεταξύ άλλων, σε σχετικές σελίδες της ΕΕ, όπως η πλατφόρμα EuvsDisinfo, με αντικείμενο την «πρόβλεψη, διαχείριση και απάντηση στις εκστρατείες παραπληροφόρησης της Ρωσίας που επηρεάζουν την ΕΕ, τα κράτη- μέλη και χώρες στην περιοχή».
Τα αντίμετρα
Ένα από τα ερωτήματα που αναπόφευκτα προκύπτουν είναι το πώς αμύνεται μια χώρα απέναντι σε τέτοιου είδους απειλές. Ο κ. Κοσμόπουλος σημειώνει σχετικά πως «επειδή υπάρχει έλλειψη παιδείας και κουλτούρας ασφαλείας, πάρα πολλοί, ακόμα και πολιτικοί μας επηρεάζονται και θεωρούν ότι έχουν μια ευκαιρία να εκμεταλλευτούν πολιτικά ένα τέτοιο ζήτημα- και εκεί είναι το μεγάλο πρόβλημα. Χρειάζεται πολύ καλή προσέγγιση και ενημέρωση, από τη μία πολτιικών, για να μην πέφτουν θύματα ξένης χειραγώγησης και από την άλλη, για παράδειγμα, η Ολλανδία βάζει από την ηλικία των 8 ετών το θέμα των fake news και διδάσκει τα παιδιά, καθώς όλα έχουν πλέον tablet και κινητό... μπαίνουν ζητήματα διαχείρισης παραπληροφόρησης, ενώ εμείς εδώ είμαστε ανενημέρωτοι τελείως».
Ως προς το κατέβασμα λογαριασμών: «Για να κατέβει ένας λογαριασμός πρέπει να γίνει κίνηση συγκεκριμένη. Με βάση τη νομοθεσία την αρμοδιότητα την έχει η ΕΕΤΤ (Εθνική Αρχή Τηλεπικοινωνιών και Ταχυδρομείων), η μόνη αρχή στην Ελλάδα που μπορεί να κατεβάσει λογαριασμό. Η αντίστοιχη ΕΕΤΤ της Λιθουανίας κατέβασε 200 κανάλια του Υoutube διότι έκαναν προπαγάνδα υπέρ ξένης χώρας. Η ελληνική ΕΕΤΤ έχει αρχίσει να βλέπει πώς εφαρμόζεται η DSA (Digital Services Act) και πιστεύω ότι κάποια στιγμή θα αρχίσει και εκείνη να ενεργεί έτσι. Ακόμα στην Eλλάδα δεν έχουμε αυτή την κουλτούρα, το πώς κατεβάζουμε λογαριασμούς από πλατφόρμες, εκτός αν υπάρχει ποινικό θέμα. Γιατί η υβριδική επιρροή δεν είναι παράνομη- δεν μπορείς να πας ποινικά».
Επίσης, όπως προσθέτει ο επιχειρησιακός συντονιστής του Π.ΑΝ.Υ.Α, συζητείται σε ευρωπαϊκό επίπεδο αν θα πρέπει να υπάρχουν «μέτρα σκληρά, αντεπίθεσης ενδεχομένως, για να αντιμετωπιστεί ενεργητικά το πρόβλημα και όχι προληπτικά- Να εκτεθεί ο επιτιθέμενος με στοιχεία και σίγουρα να πληρώσει κάποιο τίμημα. Το ψάχνει η ΕΕ αυτή τη στιγμή. Δεν είναι εύκολο ωστόσο να αποδώσεις ευθύνη προέλευση σε κάποιον υπεύθυνο οπότε δεν μπορείς να ενεργοποιήσεις αντίμετρα εναντίον του. Αυτό το ζήτημα απασχολεί όλη την ΕΕ. Σε αυτή τη φάση υπάρχει το αποκαλούμενο Cyber Diplomacy Toolbox, το Hybrid Toolbox και η λεγόμενη ανάλυση FIMI (foreign information manipulation and interference) ένας μηχανισμός ολόκληρος κυρίως για εκλογές μα όχι μόνο».
Αθ. Κοσμόπουλος: «Εμείς σαν χώρα θα αντιμετωπίσουμε το φαινόμενο, είμαστε η πρώτη χώρα στην ΕΕ με Παρατηρητήριο Ανάλυσης Υβριδικών Απειλών, εστιάζουμε στον κυβερνοχώρο διότι όλες οι υβριδικές δράσεις τελικά εκδηλώνονται και στον κυβερνοχώρο. Για τα Τέμπη ο μόνος τρόπος να κλείσει το “τραύμα”: Τεκμηριωμένη δικαστική έρευνα και απόδοση ευθυνών σε αυτούς οι οποίοι είναι υπόλογοι, όποιοι και αν είναι αυτοί. Είναι δικαστικό θέμα, και αυτή τη στιγμή η σύγχρονη δημοκρατία δυτικού τύπου απαντά σε αυτές τις προκλήσεις με τα αρμόδια δικαστικά της όργανα. Οι δημοκρατίες έτσι απονέμουν δικαιοσύνη και διορθώνουν τις παραλείψεις και τα λάθη τους. Σε επίπεδο αφηγήματος χρειάζεται και η εκπομπή των αντίστοιχων αφηγημάτων από πλευράς της εκάστοτε πολιτείας, ανεξαρτήτως του ποιος είναι πρωθυπουργός και κυβέρνηση. Πρέπει να εκπέμπονται θετικά αφηγήματα- ότι η Ελλάδα είναι κράτος δικαίου, έχει ανεξάρτητη δικαιοσύνη, έγκυρη και τα αρμόδια όργανα που ερευνούν ατυχήματα».
Το επόμενο «κεφάλαιο»
Κλείνοντας, αξίζει να γίνει αναφορά και σε μια «πρόγνωση» όσον αφορά στο επόμενο ζήτημα στο οποίο αναμένεται να υπάρξει (ενδεχομένως) απόπειρα εκμετάλλευσης με υβριδικό «πρόσημο»: «Μετά τον Covid που είχαμε σοβαρή υβριδική δραστηριότητα σε όλη την Ευρώπη και το αντιεμβολιαστικό κίνημα και τις παρεμβάσεις στις εκλογικές διαδικασίες, το επόμενο στο οποίο βλέπουμε να ασκείται υβριδική συγκρουσιακή επιρροή αλλά δεν έχει έλθει στην Ελλάδα, είναι το αντιτουριστικό κίνημα που βρίσκεται σε έξαρση αυτές τις ημέρες στην Ισπανία: Πολύ συγκρουσιακές καταστάσεις και στον ισπανικό κυβερνοχώρο δραστηριότητα έντονη. Το μοτίβο είναι το ίδιο» καταλήγει ο επιχειρησιακός συντονιστής του Π.ΑΝ.Υ.Α.