Όσοι φροντίζετε έναν άνθρωπο με νόσο Αλτσχάιμερ ή κάποια άλλη μορφή άνοιας, γνωρίζετε αυτό το συναίσθημα πολύ καλά: «Τι θα γίνει αν χάσει τον προσανατολισμό του/της; Κι αν μπερδευτεί και δεν θυμάται πώς να γυρίσει πίσω; Θα μπορέσει να ζητήσει βοήθεια;». Ο φόβος της περιπλάνησης μακριά από τα οικεία περιβάλλοντα και πολύ περισσότερο, ο φόβος της εξαφάνισης είναι μια ανησυχία που μοιράζονται όλες οι οικογένειες ανθρώπων που ξεχνούν.
Και όχι άδικα. Αν και η περιπλάνηση είναι σαφώς συχνότερη στα μεσαία και προχωρημένα στάδια της νόσου, οποιοσδήποτε έχει μικρά ή μεγαλύτερα προβλήματα μνήμης και είναι σε θέση να περπατά, δυνητικά αντιμετωπίζει τον κίνδυνο να χαθεί. Έξι στους δέκα ανθρώπους που ζουν με άνοια, θα χαθούν τουλάχιστον μία φορά στην πορεία της νόσου.
Ένας άνθρωπος που ξεχνά μπορεί να χαθεί ακόμα και αν είστε ο πιο προσεκτικός και επιμελής φροντιστής. Γι’ αυτό και είναι πολύ σημαντικό να ακολουθήσετε τις παρακάτω στρατηγικές ώστε να μειώσετε τις πιθανότητες να συμβεί κάτι τέτοιο.
Αναγνωρίστε τα προειδοποιητικά σημάδια
· Επιστρέφει από τη συνηθισμένη του/της βόλτα με τα πόδια ή με το αυτοκίνητο πιο αργά απ’ ότι συνήθως.
· Δεν θυμάται πώς να πάει σε οικεία μέρη (π.χ. στο σπίτι που μένει το παιδί του/της, στο σουπερμάρκετ).
· Αναφέρει ότι πρέπει να ασχοληθεί με υποχρεώσεις που είχε στο παρελθόν (π.χ. λέει ότι πρέπει να πάει στη δουλειά του/της).
· Δείχνει ανήσυχος/η, περπατά άσκοπα πάνω κάτω στο δωμάτιο, κάνει επαναλαμβανόμενες κινήσεις (π.χ. διπλώνει την άκρη της μπλούζας).
· Δυσκολεύεται να βρει την τουαλέτα ή κάποιο άλλο δωμάτιο, χάνεται μέσα στο σπίτι του/της.
· Ρωτά συχνά για τα νέα μελών της οικογένειας που έχουν φύγει από τη ζωή ή παλιών φίλων.
· Εκδηλώνει επιθετικότητα ή ανησυχία όταν βρίσκεται σε μέρη με πολύ κόσμο (π.χ. σε ένα εμπορικό κέντρο).
Προσπαθήστε να καταλάβετε γιατί ο άνθρωπός σας εκδηλώνει τάσεις περιπλάνησης
Δεν είναι πάντα εύκολο να καταλάβουμε τι είναι αυτό που ωθεί έναν άνθρωπο με άνοια στην περιπλάνηση. Άλλωστε, η κάθε περίπτωση είναι ξεχωριστή. Αν εντοπίσετε τι φταίει, πάρτε τα κατάλληλα μέτρα ώστε να μην ξανασυμβεί. Αυτοί είναι μερικοί συχνοί λόγοι στους οποίους οφείλονται οι τάσεις περιπλάνησης:
Ο άνθρωπος με άνοια μπορεί:
· να χάνει την αίσθηση του προσανατολισμού στο χώρο και στο χρόνο.
· να έχει κάποια επείγουσα ανάγκη που δεν είναι σε θέση να εκφράσει και συνεπώς, μένει ανεκπλήρωτη (π.χ. μπορεί να ζεσταίνεται/ κρυώνει, να διψάει/πεινάει, να νυστάζει, να πονάει, να πρέπει να πάει στην τουαλέτα).
· να είναι σε υπερδιέγερση εξαιτίας της έκθεσης σε δυνατό θόρυβο/έντονα ερεθίσματα ή εξαιτίας των παρενεργειών ενός φαρμάκου.
· να έχει ψευδαισθήσεις ή παραισθήσεις.
· να βαριέται ή να έχει συσσωρευμένη ενέργεια που πρέπει με κάποιον τρόπο να εκτονωθεί.
· να έχει κακή ποιότητα ύπνου με αποτέλεσμα να είναι σε σύγχυση και να μην ξέρει αν είναι ημέρα ή νύχτα.
· να έχει την αίσθηση ότι πρέπει να εκπληρώσει μία επείγουσα υποχρέωση (π.χ. να φροντίσει τις εκκρεμότητες στο γραφείο του, να πάρει τα παιδιά του από το σχολείο).
· να του άρεσε πάντα να περπατά και να θέλει απλά να συνεχίσει τη συνήθεια που είχε, ακόμα και αν πλέον δεν είναι σε θέση να το κάνει με ασφάλεια.
Στρατηγικές που μπορείτε να εφαρμόσετε για να μειώσετε τον κίνδυνο εξαφάνισης
Επιλέξτε εκείνες τις στρατηγικές πρόληψης που παρέχουν ικανοποιητική ασφάλεια, «θυσιάζοντας» στον ελάχιστο δυνατό και απολύτως απαραίτητο βαθμό την ανεξαρτησία και την ελευθερία κινήσεων του αγαπημένου σας προσώπου. Και θυμηθείτε: ο κάθε άνθρωπος με άνοια είναι διαφορετικός.
Στα αρχικά στάδια της νόσου:
· Μιλήστε ανοιχτά για τις δυσκολίες του αγαπημένου σας προσώπου σε άτομα της γειτονιάς που συναναστρέφεται συχνά (π.χ. στους γείτονες, τους υπαλλήλους στο φούρνο / φαρμακείο / σουπερμάρκετ) ώστε να είναι τα μάτια και τα αφτιά σας και να σας ειδοποιήσουν αμέσως αν αντιληφθούν κάποια ανησυχητική συμπεριφορά.
· Ενθαρρύνετε τον άνθρωπό σας να έχει μαζί του κινητό τηλέφωνο ώστε να μπορεί να λάβει και να πραγματοποιήσει κλήσεις, αλλά και να εντοπιστεί το σήμα του κινητού του αν χαθεί.
· Διαμορφώστε μια ρουτίνα καθημερινών δραστηριοτήτων. Η ύπαρξη ενός σταθερού προγράμματος δομεί την καθημερινότητα των ανθρώπων που ξεχνούν και λειτουργεί καθησυχαστικά.
· Επιβλέψτε διακριτικά τις δραστηριότητες του αγαπημένου σας προσώπου, ειδικά όταν βρίσκεται σε νέα ή πολύπλοκα περιβάλλοντα.
Στα μεσαία και προχωρημένα στάδια της νόσου:
· Βεβαιωθείτε πως το άτομο που ξεχνά έχει πάντα μαζί του την ταυτότητά του. Μια ταυτότητα-βραχιόλι ή ένα μενταγιόν με χαραγμένα τα στοιχεία του και ένα τηλέφωνο επικοινωνίας είναι μια εξίσου καλή εναλλακτική επιλογή, όπως και το να τοποθετήσετε στις τσέπες των ρούχων κάρτες ή ράψτε στο εσωτερικό των ρούχων υφασμάτινες ετικέτες με τις σχετικές πληροφορίες.
· Εντοπίστε τις ώρες που είναι πιθανότερο να εκδηλωθεί η περιπλάνηση. Κατά τις «επικίνδυνες» ώρες προγραμματίστε κάποια δραστηριότητα που θα βοηθήσει τον άνθρωπό σας να εκτονώσει την ενέργειά του (π.χ. μια βόλτα σε ένα κοντινό πάρκο).
· Έχετε πάντα εύκαιρη μία πρόσφατη, κοντινή φωτογραφία του αγαπημένου σας ανθρώπου ώστε να μπορεί να αξιοποιηθεί σε περίπτωση που χαθεί. Αντίστοιχα, δώστε προσοχή στο τι ακριβώς φορά όταν βγαίνει από το σπίτι.
· Αποφύγετε άγνωστα περιβάλλοντα γεμάτα έντονα ερεθίσματα που μπορεί να προκαλέσουν στον άνθρωπο που ξεχνά εκνευρισμό και υπερδιέγερση.
· Βεβαιωθείτε ότι έχετε καλύψει όλες τις βασικές ανάγκες του αγαπημένου σας προσώπου.
· Αξιοποιήστε τις μικρές και εύχρηστες συσκευές εντοπισμού ηλικιωμένων που κυκλοφορούν στην αγορά.
· Χρησιμοποιήστε συσκευές που θα σας ειδοποιούν ηχητικά όταν ανοίγει μια πόρτα ή ένα παράθυρο (π.χ. τοποθετήστε ένα κουδουνάκι πάνω από τις πόρτες ή εγκαταστήστε ειδικές συσκευές που εκπέμπουν ηχητική ειδοποίηση).
· Αν κρίνετε ότι είναι απαραίτητο, τοποθετήστε ασφάλειες σε μπαλκονόπορτες και παράθυρα, ιδανικά σε σημεία που να μην είναι εύκολα ορατές.
· Τοποθετήστε στο εσωτερικό μέρος της εξώπορτας ταμπέλα με τη χαρακτηριστική ένδειξη STOP ή «Απαγορεύεται η είσοδος». Ακούγεται απλό, αλλά πολλές φορές είναι αρκετό ως μέσο αποφυγής της περιπλάνησης.
· Απομακρύνετε την προσοχή του ανθρώπου που ξεχνά από τις εξώπορτες τοποθετώντας μπροστά τους κουρτίνες, καθρέπτες κλπ ή καλύπτοντάς τες με ταπετσαρία στο χρώμα του τοίχου.
· Απομακρύνετε ερεθίσματα που μπορεί να πυροδοτήσουν την επιθυμία για περιπλάνηση (π.χ. τα κλειδιά του σπιτιού ή του αυτοκινήτου, παπούτσια, βαλίτσες, πανωφόρια).
· Σε καμία περίπτωση μην φύγετε από το σπίτι κλειδώνοντας μέσα τον άνθρωπο που ξεχνά. Ασφαλίστε την εξώπορτα μόνο όταν είστε κι εσείς στο σπίτι.
Τι να κάνετε αν το αγαπημένο σας πρόσωπο που ξεχνά, χαθεί
· Διατηρήστε την ψυχραιμία σας, όσο αυτό είναι εφικτό.
· Απευθυνθείτε χωρίς καμία καθυστέρηση στην Αστυνομία για να δηλώσετε την εξαφάνιση και στη συνέχεια, επικοινωνήστε με τη «Γραμμή Ζωής» ώστε να ενεργοποιηθεί το Silver Alert, το εθνικό συντονιστικό πρόγραμμα έγκαιρης και έγκυρης ειδοποίησης των πολιτών σε περιστατικά εξαφάνισης ηλικιωμένων.
· Προσπαθήστε να θυμηθείτε τι φορούσε το αγαπημένο σας πρόσωπο, πού το είδατε για τελευταία φορά και, κατά προσέγγιση, πόση ώρα έχει περάσει από τότε. Δώστε τα παραπάνω στοιχεία στην αστυνομία μαζί με τη φωτογραφία του ανθρώπου σας και πληροφορίες σχετικά με τυχόν προβλήματα υγείας που αντιμετωπίζει.
· Πείτε στην Αστυνομία πού πιστεύετε ότι θα μπορούσε να έχει πάει το αγαπημένο σας πρόσωπο. Πιθανοί προορισμοί θα μπορούσαν να είναι ένα σπίτι στο οποίο έμενε παλιότερα, ο χώρος στον οποίο εργαζόταν, ένα αγαπημένο στέκι (π.χ. μια καφετέρια), μια διαδρομή στην οποία συνήθιζε να κάνει περίπατο.
· Ψάξτε όλα τα δωμάτια του σπιτιού (συμπεριλαμβανομένων του κήπου, του υπογείου, της αποθήκης, του γκαράζ κλπ), καθώς και σημεία που θα μπορούσε κανείς να χρησιμοποιήσει ως κρυψώνες (μέσα στις ντουλάπες, κάτω από το κρεβάτι, πίσω από τις σκάλες κλπ).
· Ελέγξτε αν λείπουν από το σπίτι αντικείμενα όπως βαλίτσες, τσάντες, κλειδιά σπιτιού ή αυτοκινήτου κλπ.
· Ενημερώστε τα υπόλοιπα μέλη της οικογένειας, τους φίλους και τους γείτονες σχετικά με την εξαφάνιση.
· Βεβαιωθείτε ότι κάποιος από τους οικείους θα μείνει στο σπίτι σε περίπτωση που ο άνθρωπος που έχει χαθεί, επιστρέψει.
Τι να κάνετε όταν το αγαπημένο σας πρόσωπο βρεθεί
Όταν τελικά βρεθεί, το πιο πιθανό είναι ο άνθρωπός σας να είναι αγχωμένος, φοβισμένος και σε σύγχυση. Βοηθήστε τον να ηρεμήσει και να επιστρέψει στο σπίτι.
· Πλησιάστε τον ήρεμα, αποφεύγοντας να εξωτερικεύσετε το άγχος και το φόβο που βιώσατε νωρίτερα ή την ανακούφιση και τη χαρά που σας κατακλύζει αυτή τη στιγμή. Δώστε ιδιαίτερη προσοχή στη γλώσσα του σώματός σας.
· Διατηρώντας έναν ήρεμο και καθησυχαστικό τόνο στη φωνή σας, πείτε του ότι χαίρεστε πολύ που τον βλέπετε. Διαβεβαιώστε τον ότι όλα είναι καλά.
· Αν είναι μπερδεμένος και διστάζει να ανταποκριθεί θετικά στην πρόσκλησή σας να επιστρέψετε στο σπίτι, κάντε μια μικρή βόλτα. Μιλήστε του για πρόσωπα και καταστάσεις που του είναι οικείες (π.χ. ρωτήστε τον αν θα ήθελε να πιει μια κούπα καφέ στη βεράντα σας ή να ταΐσει το σκύλο σας που τον περιμένει πώς και πώς στο .σπίτι).
· Μην θυμώνετε με τον άνθρωπο που χάθηκε - η περιπλάνηση είναι ένα από τα συμπτώματα της άνοιας. Αλλά μην θυμώνετε ούτε με τον εαυτό σας. Κάνετε το καλύτερο που μπορείτε και αυτό είναι αρκετό.
· Αφομοιώστε όσα έχει να σας διδάξει αυτή η εμπειρία, ώστε να μειώσετε την πιθανότητα να συμβεί κάτι αντίστοιχο στο μέλλον.