Κατατέθηκε στις 16 Απριλίου στην Επιτροπή Μορφωτικών Υποθέσεων της Βουλής το πολυνομοσχέδιο του Υπουργείου Παιδείας, ένα νομοσχέδιο-τέρας 400 σελίδων που αφορά πολλές και σημαντικές αλλαγές σε όλες τις βαθμίδες του εκπαιδευτικού συστήματος, περιλαμβανομένου του νέου συστήματος εισαγωγής στα πανεπιστήμια το οποίο αποτελεί και το αντικείμενο του παρόντος σημειώματος.
Η κρίσιμη αλλαγή είναι ο διαχωρισμός σε «τμήματα πρόσβασης με πανελλαδικές εξετάσεις» και σε «τμήματα με θέσεις ελεύθερης πρόσβασης» (άρθρο 100). Το ποια τμήματα θα υπαχθούν στη μία περίπτωση και ποια στην άλλη δεν προκαθορίζεται, ούτε θα είναι κάτι σταθερό κι αμετάβλητο. Κι αυτό διότι από χρονιά σε χρονιά θα παραλλάσσει σύμφωνα με τις προτιμήσεις των ενδιαφερομένων.
Πιο συγκεκριμένα, οι μαθητές της Β’ Λυκείου στο τέλος του σχολικού έτους θα κληθούν να συμπληρώσουν μηχανογραφικό δελτίο με «περιορισμένο αριθμό προτιμήσεων» (ο οποίος θα προσδιορίζεται με υπουργική απόφαση). Εάν οι διαθέσιμες θέσεις ενός τμήματος υπερβαίνουν τον αριθμό των υποψηφίων που το συμπεριέλαβαν στη δήλωσή τους, αυτομάτως αυτό κατατάσσεται στην κατηγορία «τμημάτων ελεύθερης πρόσβασης». Αντιστρόφως, εάν για ένα τμήμα οι διαθέσιμες θέσεις υπολείπονται του αριθμού των υποψηφίων που το περιέλαβαν στις προτιμήσεις τους, τότε αυτομάτως αυτό θα καταστεί προσβάσιμο μόνον με πανελλαδικές εξετάσεις.
Ο διαχωρισμός αυτός «κλειδώνει» για τη συγκεκριμένη φουρνιά μαθητών, δηλαδή για τους αποφοίτους της Β’ Λυκείου με βάση τις προτιμήσεις τους. Οι ίδιοι, ως μαθητές της Γ’ Λυκείου πλέον, θα κληθούν τον Φεβρουάριο να δηλώσουν οριστικά και αμετάκλητα τις προθέσεις τους. Δηλαδή, εάν στη δήλωση που υπέβαλαν προ μηνών περιλαμβάνεται τμήμα που κατέστη ελεύθερης πρόσβασης, τότε μπορούν πλέον να επιλέξουν το συγκεκριμένο (ή ένα από αυτά, εάν τυχόν είναι περισσότερα) προκειμένου να «δεσμεύσουν» για τους ίδιους μια θέση η οποία θα τους δοθεί αυτομάτως με μοναδική προϋπόθεση να λάβουν απολυτήριο λυκείου. Σε αυτή την περίπτωση, ωστόσο, δεν θα έχουν πλέον τη δυνατότητα να δώσουν πανελλαδικές εξετάσεις για να διεκδικήσουν την είσοδό τους σε άλλο τμήμα.
Αναλόγως, όσοι επιλέξουν να δώσουν πανελλαδικές εξετάσεις για να διεκδικήσουν θέση σε τμήμα που δεν έχει χαρακτηριστεί «ελεύθερης πρόσβασης» παραιτούνται του δικαιώματος να «κατοχυρώσουν» μια οποιαδήποτε θέση άνευ εξετάσεων.
Όσοι λοιπόν δώσουν πανελλαδικές εξετάσεις θα κληθούν μετά τη διεξαγωγή τους να συμπληρώσουν και δεύτερο μηχανογραφικό δελτίο στο οποίο μπορούν να εντάξουν και όσες τυχόν θέσεις έμειναν αδιάθετες από τον Φεβρουάριο από τμήματα ελεύθερης πρόσβασης.
Εάν έχετε σαστίσει, πιστέψτε με, σας καταλαβαίνω. Μου πήρε κι εμένα κάμποσο να συνειδητοποιήσω παραμέτρους του νέου συστήματος που είναι για… γερούς λύτες.
Ας αναλογιστούμε ένα χειροπιαστό παράδειγμα.
Έστω ότι είμαι συνειδητοποιημένος μαθητής και θέλω να σπουδάσω το αντικείμενο Χ. Έστω ότι το αντικείμενο Χ εντοπίζεται σε πέντε τμήματα. Ας πούμε ότι για κάποιους λόγους προτιμώ τα Τμήματα Α και Β από τα Τμήματα Γ, Δ και Ε, όλα του αντικειμένου Χ. Με το παλιό σύστημα δήλωνα και τα πέντε τμήματα με σειρά προτίμησης κι εισαγόμουν σε κάποιο (ή σε κανένα από αυτά) ανάλογα με τις επιδόσεις μου.
Όμως, με το νέο σύστημα ας πούμε ότι στο τέλος της Β’ Λυκείου το Τμήμα Α το δηλώνουν 405 ενδιαφερόμενοι, το Β 210, το Γ 199, το Δ 180, το Ε 150. Για λόγους απλοποίησης του παραδείγματος υποθέτουμε ότι και τα πέντε τμήματα έχουν το καθένα τους από 200 διαθέσιμες θέσεις. Τι θα συμβεί; Τα Τμήματα Α και Β καθίστανται προσβάσιμα αποκλειστικά με πανελλαδικές εξετάσεις διότι τα δήλωσαν 205 και 10 αντιστοίχως περισσότεροι από τις διαθέσιμες θέσεις τους. Τα Γ, Δ, Ε καθίστανται ελεύθερης πρόσβασης με απολυτήριο λυκείου επειδή και τα τρία δηλώθηκαν ως προτιμητέα από λιγότερους από τις διαθέσιμες θέσεις τους.
Τον Φεβρουάριο, λοιπόν, και γνωρίζοντας πλέον αυτά τα δεδομένα που προέκυψαν στη βάση των δηλώσεων του περασμένου Ιουνίου, μπαίνω στο εξής απίθανο δίλημμα: Να το παλέψω μέσω των πανελλαδικών εξετάσεων για την είσοδό μου στα Α και Β τα οποία προτιμώ; Ή να πάω στα σίγουρα και να πω «μπαίνω στο Γ άνευ εξετάσεων» και να ξεμπερδεύω;
Με άλλα λόγια, να διεκδικήσω ως καλός κι επιμελής μαθητής αυτό που θέλω να πιστεύω ότι μου αξίζει ή να λακίσω, επιλέγοντας τη χειρότερη, αλλά ανεκτή για μένα επιλογή Γ, προκειμένου να μη με φάει το άγχος και η αβεβαιότητα; Αυτές τις σκέψεις τις κάνω σε ένα πλαίσιο που εξακολουθεί και χαρακτηρίζεται από σημαντική απροσδιοριστία. Αυτή έγκειται στο ότι παραμένει ακόμη άγνωστος ο αριθμός των θέσεων που θα διατεθούν εν τέλει μέσω των πανελλαδικών από τα τμήματα «ελεύθερης πρόσβασης» Γ, Δ και Ε, διότι αυτός ο αριθμός θα διαμορφωθεί από τις επιλογές του Φεβρουαρίου του συνόλου των υποψηφίων κι επομένως δεν θα το γνωρίζω τη στιγμή που καλούμαι κι εγώ να δεσμευτώ για την απόφασή μου χωρίς δυνατότητα υπαναχώρησης αργότερα. Θα προβληματίζομαι δηλαδή, «άραγε από τους 199 που δήλωσαν τον περασμένο Ιούνιο το Τμήμα Γ» πόσοι τελικά θα κρατήσουν αυτή τη θέση και πόσες θα «περισσέψουν» ως αδιάθετες μετά τη δήλωση του Φεβρουαρίου και θα αποδοθούν σε όσους δώσουν πανελλαδικές (κ.ο.κ.);
Την ίδια στιγμή που καλούμαι να πάρω μια από τις πιο σημαντικές αποφάσεις της ζωής μου, κι ενώ ταυτόχρονα οι γονείς μου κάνουν τους δικούς τους υπολογισμούς (εάν πάει στο Τμήμα Γ που είναι σε άλλη πόλη πόσο πάει το ενοίκιο; Θα τα βγάλουμε πέρα; Εάν όμως δεν μπει στο Α ή στο Β που χρειάζεται εξετάσεις τι θα γίνει;), υπάρχουν και οι άλλοι μαθητές, οι «κακοί» ή οι αδιάφοροι. Για εκείνους τα δικά μου ζόρια συνιστούν τη δική τους ευκαιρία. Εάν εμένα το νέο σύστημα εισαγωγής με τυραννά ψυχολογικά και με «τιμωρεί» ακαδημαϊκά, σε εκείνους κάνει ένα δώρο. Τους λέει «βλέπεις πόρτα ανοιχτή; Μπες, χωρίς διάβασμα, χωρίς κόπο, αρκεί να σταυρώσεις τα ‘σωστά’ τμήματα» (βέβαια, δώρον άδωρο, διότι και πτυχίο να καταφέρει να πάρει άχρηστο θα αποδειχθεί για τον αδιάφορο φοιτητή, αλλά αυτό ανοίγει άλλη μεγάλη συζήτηση). Στο μεταξύ οι πορείες μας μπορεί να διασταυρωθούν. Εγώ που το πάλεψα με πανελλαδικές «απέτυχα» γιατί δεν αρίστευσα ώστε να μπω στο Α ή στο Β Τμήμα. Έγραψα απλώς καλά. Θα έμπαινα στο Γ Τμήμα, όμως, φευ, οι περισσότερες θέσεις ήταν «καπαρωμένες». Δεν μπήκα ενώ έγραψα 15, διότι οι θέσεις είχαν διατεθεί στους μαθητές του 5.
Η ειρωνεία είναι ότι το παρανοϊκό αυτό σύστημα προέκυψε στη βάση ενός (αόριστα διατυπωμένου, βέβαια) αιτήματος κοινωνικής δικαιοσύνης: να αρθούν τα εμπόδια πρόσβασης στην τριτοβάθμια εκπαίδευση.
Στην πραγματικότητα αυτό που θα «κατορθώσει» είναι να κάνει το σύστημα περισσότερο αγοραίο και ταξικό. Αγοραίο, διότι στην ακαδημαϊκή αξιοσύνη εμφιλοχωρούν εργαλειακοί υπολογισμοί αυθαίρετης, από ακαδημαϊκή άποψη, «προσφοράς και ζήτησης». Ταξικό, διότι όσοι διαθέτουν οικογενειακή προέλευση με ισχυρό οικονομικό (ακριβά ιδιωτικά σχολεία και φροντιστήρια, δυνατότητα δεύτερης ευκαιρίας) ή/και μορφωτικό κεφάλαιο, (υποκατάσταση αδυναμιών και ελλείψεων σχολείου) θα θιγούν ελάχιστα ή καθόλου. Αντίθετα, κυρίως στους πλέον αδύναμους θα υποβληθούν χαμηλές προσδοκίες (μη μεγαλοπιάνεσαι που θες και Ιατρική, ‘χώσου’ κάπου και βλέπουμε) και μάλιστα πιθανόν από αρκετά νωρίς, εντός σχολικού περιβάλλοντος (μου έρχεται η εικόνα του Αλτουσέρ που τόσο τιμά ο υπουργός να μειδιά ειρωνικά). Φανταστείτε, δε, καταστάσεις κατάρρευσης της εκπαιδευτικής διαδικασίας εντός τμήματος ελεύθερης πρόσβασης με την πλειονότητα των φοιτητών αδιάφορη και λίγους καλούς φοιτητές που έλαβαν κατόπιν εξετάσεων τις λίγες αδιάθετες, σε πρώτη φάση, θέσεις.
Ωστόσο, παραμένω αισιόδοξος. Το σύστημα αυτό παράγει τόσο εμφανώς τραγελαφικά αποτελέσματα ώστε μπορούμε να προεξοφλήσουμε ότι θα εφαρμοστεί (εάν εφαρμοστεί) μόνο για μια φορά και μετά θα ξηλωθεί. Ευτυχώς ο γιος μου πάει δημοτικό ακόμη. Προετοιμάζομαι ήδη για το μεταρρυθμιστικό οίστρο των επόμενων υπουργών Παιδείας.
Το εξεταστικό σύστημα που παρουσιάστηκε εδώ καταργήθηκε με πρωτοβουλία της επόμενης κυβέρνησης και δεν εφαρμόστηκε ποτέ.