Θυμάμαι τη γιαγιά μου, μόλις έφερα στο σπίτι τα πρώτα εικοσάρια στη βαθμολογία. Πήρε τον έλεγχο από τα χέρια της μάνας μου και είπε με εκείνη τη φωνή της έμμεσης απόρριψης: «Τι να τους κάνεις τους βαθμούς, κορίτσι πράμα; Δε πας να μάθεις μοδίστρα, να βοηθήσεις λίγο τη μάνα σου που καμπούριανε στη βελόνα;»
Ερχόταν κάθε χειμώνα από το νησί της κι έμενε μαζί μας για αρκετούς μήνες, κάνοντάς μου τη ζωή-ποδήλατο. Για ποδήλατο ή για ποδόσφαιρο με τους φίλους του πήγαινε κάθε Σάββατο ο μεγάλος μου αδερφός, όσο εμένα με έστρωνε η μάνα μου να κάνουμε τις «δουλειές του σπιτιού».
«Μάθε γράμματα», στο αγόρι. «Παντρέψου» στο κορίτσι. Με τέτοιες συμβουλές και την ειρωνική επίκριση του συγγενικού και οικογενειακού περίγυρου, για όσες διεκδικούσαμε το δικαίωμά μας στη μόρφωση και την επαγγελματική ανέλιξη, έδωσα «πανελλήνιες».
Η εισαγωγή μου στη Νομική Αθήνας μεταξύ των πρώτων σε βαθμολογία, αντί να προκαλέσει μόνο σχόλια ενθουσιασμού έγινε και αντικείμενο συγγενικών αιχμηρών σχολίων του τύπου: «Αντί για δυό δουλειές ο πατέρας σου θα πρέπει να κάνει... τέσσερις για να σε σπουδάσει...» και «κρίμα στη μάνα σου που περίμενε να μεγαλώσεις για να τη βοηθήσεις στο ράψιμο...»
Η Ελλάδα και η γυναίκα, ακόμη και στα τέλη της δεκαετίας του 80, παρέμενε στο μεταίχμιο της δυτικής και της ανατολίτικης νοοτροπίας. Δοκίμαζε τα όριά της, ακροβατούσε σε ένα τεντωμένο σκοινί, πειραματιζόταν σε όλα, επέλεγε και αρνιόταν, έβγαινε δυναμικά πλέον στην αγορά εργασίας σε θέσεις ευθύνης, αναλάμβανε ρίσκα, η μόρφωση ήταν το διαβατήριό της στην προσωπική και νοητική ανέλιξη, ο γάμος δεν ήταν μεταξύ των προτεραιοτήτων της, τα παιδιά αποτελούσαν μια μελλοντική σκέψη και ευθύνη.
Ο άνδρας της εποχής, «έχασε τη μπάλα» και το ρόλο του. Ξαφνικά, από «πατέρας-φαμίλιας» έγινε «σύντροφος» κι από βασικός «τροφοδότης», ισότιμος εταίρος σε έναν οικογενειακό προϋπολογισμό που ολοένα και αύξανε λόγω των επίπλαστων καταναλωτικών αναγκών της εποχής.
Πήρε χρόνια για να ισορροπήσει οριακά η κατάσταση. Η γυναίκα έμαθε να αγαπά το σώμα της και να ορίζει τις επιλογές της. Αξιολόγησε τα θέλω της, αν και έβαλε πιο πάνω από αυτά, τα «πρέπει».
Εγκλωβίστηκε τελικά σε ένα ρόλο «υπεργυναίκας» που ολοένα και πιο απαιτητικός γινόταν: Σωστή επαγγελματίας το πρωί, καλή μάνα, σύντροφος και κόρη, ως full time job. Να εμφανίζει σθεναρή προσωπικότητα ως εργαζόμενη, να ναι στοργική στο στενό οικογενειακό περιβάλλον αλλά και... «γατούλα» τις νύχτες. «Υποχρεωμένη» να εμφανίζεται διαρκώς περιποιημένη, να ναι καλλιεργημένη, αθλούμενη και όμορφη και παράλληλα καλή νοικοκυρά, άξια στη διαχείριση των οικονομικών του σπιτιού, να διαβάζει τα παιδιά, να τα τρέχει σε όλες τις εξωσχολικές δραστηριότητες και να μην παραπονιέται-με το χαμόγελο καρφιτσωμένο στο στόμα.
Να προλάβει να τελειώσει τις σπουδές της, να κάνει κάνα δυό μεταπτυχιακά και βρει μια καλή δουλειά, να εξασφαλίσει τον κατάλληλο σύντροφο και να κάνει μαζί του παιδιά ΠΡΙΝ τα σαράντα-το όριο ανοχής προτού πέσουν πάνω της σαν κύματα οι κοινωνικού τύπου επικρίσεις και τα κακεντρεχή σχόλια της γιαγιάς, της μάνας της, των συγγενών και των «φίλων».
«Πότε θα παντρευτείς;» «Πότε θα γίνεις μάνα;» «Σαραντάρησες πια... Το χασες το τρένο!»
Βλέπετε η γυναίκα, εκ του φύλου της, δεν έχει το πλεονέκτημα των ανδρών να μπορούν να τεκνοποιήσουν και στα... ογδόντα τους. Δεν την κυνηγά μόνο το να αποδείξει διπλά την αξία της, αλλά και το να «προλάβει» το ηλικιακό όριο για τη μητρότητα.
Παντρεύτηκα στο πρώτο έτος της Νομικής και έκανα παιδί πολύ γρήγορα, για να «ξεμπερδέψω» με τις κοινωνικές απαιτήσεις. Δεν ήταν το ευκολότερο να είμαι εργαζόμενη, φοιτήτρια, σύζυγος και ετοιμόγεννη αλλά όταν κράτησα το κοριτσάκι μου στα χέρια μου, ήταν σα να άγγιξα το θόλο του ουρανού...
Δε ρώτησε ποτέ κανείς γιατί δε θέλησα να κάνω δεύτερο παιδί. Ούτε με τι θυσίες και πόσες προσωπικές υποχωρήσεις έμεινα για καιρό σε ένα γάμο που δεν μου ταίριαζε. Πόσο απειλητική ήταν η ανεργία, με τι αγωνία αγοραζόταν από το ράφι του σούπερ μάρκετ η βρεφική κρέμα και οι πολυδάπανες πάνες, πόσο διπλοτριπλομετρούσα τον πενιχρό μισθό για να «φτάνει» για την «πολυτέλεια» του παιδιάτρου, πόσες ώρες από τη σχέση με το παιδί μου επένδυσα σε κακοαμοιβόμενες δουλειές-δουλείες για να τη μεγαλώσω, με τι τύψεις έτρεχα σα σκοτωμένη να την πάρω από το σχολείο κι αποκοιμιόμουν όρθια ενώ τη «διάβαζα»...
Ποιός στήριξε ποτέ την μονογονεϊκή οικογένεια, ποιός άλλος από τους γονείς πλήρωσε για την παραπαιδεία που δεκαετίες τώρα στην Ελλάδα έχει το ρόλο της Παιδείας, ποιός ξενύχτησε δίπλα στα παιδιά που αγωνίζονται για μια θέση υπό τον ήλιον της τριτοβάθμιας κι ύστερα, με ένα ακριβαγορασμένο πτυχίο ανά χείρας, κακοδουλεύουν ή φεύγουν εργασιακοί μετανάστες;
Πότε αυτά τα παιδιά θα κάνουν τη δική τους οικογένεια και με ποιές συνθήκες; Με μισθούς της πείνας και συμβάσεις οκτάμηνες; Με τις όποιες προσπάθειες στήριξης της γονιμότητας να είναι απελπιστικά κοστοβόρες και μόνον αυτοχρηματοδοτούμενες;
Αν θες να αντιμετωπίσεις την υπογονιμότητα δεν κάνεις συνέδρια με άγαμους κληρικούς που εκ προοιμίου αδυνατούν να κατανοήσουν την αγωνία των ζευγαριών που επιθυμούν να τεκνοποιήσουν, ούτε μεγαλογιατρούς που εμπορεύονται την αγωνία εκείνων που διακαώς ποθούν ένα παιδάκι. Σε ένα «επιστημονικό» συνέδριο δεν καλείς τηλεπερσόνες και τραγουδίστριες, εκτός αν θέλεις να κάνεις σόου. Ούτε βγάζεις στο πόδι αναχρονιστικά σποτάκια της συμφοράς και της ρατσιστικής αποφοράς.
Θεσπίζεις μέτρα προστασίας της μητρότητας, της οικογένειας, 100% στήριξης από τα ασφαλιστικά ταμεία των ζευγαριών που γονατίζουν οικονομικά σε μια διαδικασία ασύλληπτα πολυδάπανη όσο και ψυχοφθόρα.
Δημιουργείς δομές προστασίας της γυναίκας και του παιδιού, βρεφονηπιακούς σταθμούς και κέντρα ημερήσιας φροντίδας, τμήματα παιδιατρικής σε όλα τα δημόσια νοσοκομεία, τοποθετείς παιδιάτρους ως και στα πιο απομακρυσμένα νησιά, παιδοψυχολόγους, κοινωνικούς λειτουργούς, λογοθεραπευτές.
Στηρίζεις την ανύπαντρη μητέρα και τη νέα γυναίκα που εργάζεται στον ιδιωτικό τομέα και θέλει να κάνει παιδί, αλλά φοβάται πως αν μείνει έγκυος θα χάσει τη δουλειά της.
Ψηφίζεις μέτρα υπέρ της αντιμετώπισης της ανεργίας που υπό τη δαμόκλειο σπάθη της, γυναίκες εξαναγκάζονται να δουλεύουν «με την κοιλιά στο στόμα» κι άλλες δεν κάνουν δεύτερο παιδί γιατί δεν «το αντέχει» ο οικογενειακός προϋπολογισμός.
Γιατί όποιος δεν κυοφόρησε ζωή, δεν μπορεί να ξέρει τι αγώνας κι αγωνία είναι όλο αυτό!
Κι επιτέλους, οι γυναίκες δεν είμαστε κλωσσομηχανές, κύριοι των συνεδρίων με πλήρη τη... «γονιμότητα» της έπαρσης, του σωβινισμού και της αλαζονίας σας.
Εγώ, η... «υπογόνιμη».