Η παραπληροφόρηση για τον κορονοϊό- συμπεριλαμβανομένων των ρατσιστικών αντιλήψεων που διαδίδονται, καθώς και της συζήτησης σχετικά με την αποτελεσματικότητα της ιατρικής μάσκας- έκανε την εμφάνιση της στο διαδίκτυο με το ξέσπασμα του κορονοϊού.
Οι θεωρίες για σούπες με νυχτερίδες και η συνωμοσιολογία για τις φαρμακοβιομηχανίες έχουν κάνει την εμφάνιση τους, αλλά καθώς η απειλή του ιού πλησιάζει, η παραπληροφόρηση εστιάζει στο εσωτερικό.
Στην Manchester Evening News, αναφέρουν πως την Τετάρτη, πολλοί γονείς επικοινώνησαν μαζί τους, ισχυριζόμενοι ότι είχαν δει άρθρα για κρούσματα, στα σχολεία των παιδιών τους.
Σύμφωνα με το MEN, τουλάχιστον τέσσερα άρθρα με ψευδές περιεχόμενο κυκλοφορούν στο διαδίκτυο, προκαλώντας ανησυχία στους γονείς, για την ασφάλεια των παιδιών τους.
Στην βάση της εξαφάνισης αντισηπτικών και απολυμαντικών προϊόντων από τα καταστήματα, αλλά και δεδομένης της μειωμένης ζήτησης αεροπορικών εισιτηρίων, είναι προφανές ότι ο κόσμος ανησυχεί, για μια επιδημία και η παραπληροφόρηση δεν βοηθάει.
Αλλά τι είναι αυτό που παρακινεί τα fake news σε ένα τόσο σημαντικό ζήτημα;
Ο καθηγητής Κεν Ρότενμπεργκ, που διδάσκει στο τμήμα ψυχολογίας του Kalee University και έχει μελετήσει την έννοια της εμπιστοσύνης για 40 χρόνια, εξηγεί ότι παρά τις θεωρίες που υπάρχουν, για τους λόγους, τους οποίους, ο κόσμος διαδίδει ψευδείς ειδήσεις και θεωρίες συνωμοσίας, στις περιπτώσεις των κοινών hoaxes όπως τις ειδήσεις για τα κρούσματα σε σχολεία, δεν έχουμε αρκετά στοιχεία.
«Οι απατεώνες παραπληροφορούν διότι θέλουν να βγάλουν χρήματα, αλλά γιατί εντοπίζουμε και ανθρώπους χωρίς συμφέρον να διαδίδουν αυτές τις πληροφορίες;»
Ο Ρότεμπεργκ μας εξηγεί, «Το πρώτο πράγμα που θα έλεγα είναι για να αποκτήσουν φήμη, με likes και retweets. Έτσι τραβούν την προσοχή με αυτό που διαδίδουν.
«Θα μπορούσαμε να πούμε ότι είναι αποτέλεσμα του συστήματος επιβράβευσης, ότι ένας άνθρωπος διαδίδει απαραίτητες πληροφορίες, οι οποίες θα μπορούσαν να προσανατολίσουν κάποιον.» Προσθέτει.
«Η συρροή σε άρθρα για την επιβεβαίωση της ανησυχία μας, είναι μέρος της κοινωνικής εξέλιξης,» λέει ο Ρότεμπεργκ. «Είναι στην φύση μας να ψάχνουμε τον επερχόμενο κίνδυνο.»
Ο Ρότεμπεργκ αναφέρεται σε ένα από τα πιο διάσημα πειράματα στην κοινωνική ψυχολογία, το οποίο έδειξε ότι οι άνθρωποι είναι πολύ πιο πιθανό να εντοπίσουν ένα συνοφρυωμένο πρόσωπο, σε ένα πλήθος με χαμογελαστά πρόσωπα, παρά το αντίθετο.
Αυτό το φαινόμενο είναι αποτέλεσμα του μηχανισμού εντοπισμού κινδύνου και είναι πιθανό, όταν βρίσκουμε ένα άρθρο που κρούει τον κώδωνα του κινδύνου, ανεξάρτητα από την αξιοπιστία του, του δίνουμε σημασία λόγω του ενστίκτου επιβίωσης που διαθέτουμε.
“Θα έλεγα ότι σημαντικότερος λόγος είναι η φήμη, τα likes και τα retweet.”
- Κεν Ρότεμπεργκ, Καθηγητής στο Keele University
«Σχεδόν όλες οι ειδήσεις είναι αρνητικές, γιατί περί αυτού πρόκειται- για την ενημέρωση μας σχετικά με τους κινδύνους,» προσθέτει ο Ρότεμπεργκ. «Οι αντιδράσεις μας διαφέρουν αναλόγως την κατάσταση.»
Ένα άρθρο για το κλείσμο των σχολείων είναι κάτι απλό, όμως υπάρχουν θεωρίες συνωμοσίας σχετικά με τον Covid-19 για σκευωρίες κυβερνήσεων, βιολογικούς πολέμους και δηλητηριώδη εμβόλια, οι οποίες κυκλοφορούν σε γνωστές ιστοσελίδες και σε ανοιχτά φόρουμ.
Το φαινόμενο αυτό σε περιστάσεις σοβαρών ζητημάτων υγείας όπως ο κορονοϊός δεν είναι κάτι καινούργιο. Και στις περιπτώσεις του Ζίκα, του Έμπολα και του Aids, υπήρχε συνωμοσιολογία.
Ωστόσο ο τρόπος με τον οποίο χρησιμοποιούμε το διαδίκτυο σήμερα, έχει προωθήσει πολύ πιο γρήγορα την συνωμοσιολογία για τον κορονοϊό.
Ο δόκτωρ Ντάνιελ Τζόλεϊ, ψυχολόγος και λέκτορας ψυχολογίας στο Northumbria University με ειδίκευση στην μελέτη θεωριών συνωμοσίας και τους λόγους για τους οποίους οι άνθρωποι τους πιστεύουν και τις συνέπειες τους.
«Ξέρουμε ότι οι άνθρωποι θέλουν να αντιληφθούν συμβάντα στα οποία υπάρχει σύγχυση. Επί της ουσίας κατηγορούν μια ομάδα συνωμοτών για να μπορέσουν να καταλάβουν τι συμβαίνει,» εξηγεί ο Τζόλεϊ.
«Το ξέσπασμα του ιού, μπορεί να φέρει αβεβαιότητα και μια αίσθηση κινδύνου, που μπορεί να επιτρέψει στα fake news να εκμεταλλευτούν αυτούς τους μηχανισμούς.»
“«Το ξέσπασμα του ιού, μπορεί να φέρει αβεβαιότητα και μια αίσθηση κινδύνου, που μπορεί να επιτρέψει στα fake news να εκμεταλλευτούν αυτούς τους μηχανισμούς.»”
- Ντάνιελ Τζόλεϊ, ψυχολόγος και λέκτορας ψυχολογίας στο Northumbria University
Σε άλλα λόγια, διάσημες θεωρίες συνομωσίας, όπως αυτή ότι ο ιός δημιουργήθηκε από φαρμακοβιομηχανίες επηρεάζουν την κατάσταση, προσθέτοντας ένα άλλο αφήγημα σε κάτι χαώδες και απρόβλεπτο.
«Οι θεωρίες αυτές τις περισσότερες φορές γίνονται αποδεκτές από το κοινό,» εξηγεί ο Τζόλεϊ. «Τις πιστεύουν γιατί επιβεβαιώνουν κάτι για την κοσμοθεωρία τους, είτε είναι η καχυποψία απέναντι σε κυβερνήσεις, στις εταιρείες φαρμάκων, ή και στους δύο.
«[Η διάδοση θεωριών συνωμοσίας] θα μπορούσε να σχετίζεται και με συμφέροντα.» δήλωσε ο Τζόλεϊ. «Πολλοί δεν εμπιστεύονται τις κυβερνήσεις τους και τους ισχυρούς και τάσσονται υπέρ του ασθενέστερου.
«Όταν φτιάχνουν αυτές τις πληροφορίες, πιθανόν να μην έχουν ως πρόθεση να βλάψουν κάποιον, αλλά να προσπαθούν να επιβεβαιώσουν την οπτική τους γωνία. Συχνά εκνευρίζονται με τους συνωμοσιολόγους και θέλουν να τους εκδικηθούν.
«Από την άλλη πλευρά, υπάρχει το ενδεχόμενο να γίνεται με πρόθεση. Ίσως το κάνουν για να εξυπηρετήσουν δικά τους συμφέροντα, άποψη που είναι δύσκολο να ισχυριστούμε, καθώς δεν έχει εξεταστεί.»
Για όσους πιστεύουν σε αυτές, οι θεωρίες συνωμοσίας μπορούν να επιβάλλουν την δική τους τάξη πραγμάτων σε μια κατάσταση που μοιάζει ανεξέλεγκτη, όμως επίσης προσθέτουν εισροές στις πληροφορίες που εμφανίζονται σε ιστορίες όπως ο κορονοϊός που γίνονται παγκόσμιες.
Η παραπληροφόρηση εξαπλώνεται γρήγορα και έχει καταστροφικές συνέπειες για το αίσθημα εμπιστοσύνης μιας κοινωνίας προς τους ειδικευόμενους στον χώρο της υγείας. Για παράδειγμα, μύθοι εξαπλώθηκαν για «εναλλακτικές» κοινότητες υγείας που έχουν μια «θαυματουργή» θεραπεία για τον κορονοϊό, η οποία ήταν η κατανάλωση ενός στοματικού διαλύματος, το οποίο μπορεί να προκαλέσει ηπατική ανεπάρκεια.
«Ξέρουμε από έρευνες ότι όσοι πωλούν εναλλακτικές, φυσικές θεραπείες, συμμετέχουν σε θεωρίες συνωμοσίας και δεν εμπιστεύονται την σύγχρονη ιατρική- βρίσκουν έτσι έναν τρόπο να επεκτείνουν την ατζέντα τους,» δήλωσε ο Σαντός Βιγεϊκουμάρ, ειδικός σε θέματα επικοινωνίας της υγείας και των ρίσκων στο τμήμα ψυχολογίας του Northumbria University.
«Όταν βλέπει κανείς, άλλους τύπους παραπληροφόρησης, που μοιάζουν ηπιότεροι, το να προσδώσει κίνητρα, απαιτεί την επικοινωνία με τους δημιουργούς της είδησης, πράγμα αρκετά δύσκολο, καθώς οι κρυπτογραφημένες πλατφόρμες, απ′ όπου διαδίδεται η παραπληροφόρηση, δεν μας επιτρέπουν αυτήν την πολυτέλεια ακόμα.
«Επομένως είναι δύσκολο να προσάψει κανείς κίνητρα σε δημιουργούς ψευδών ειδήσεων, διότι θα μπορούσε να διαφέρει σε κάθε περίπτωση το κίνητρό στον καθένα. Ωστόσο θα πρέπει να σημειωθεί ότι όσοι σκόπιμα διαδίδουν fake news, ενώ γνωρίζουν τον κίνδυνο που επιφυλάσσουν στο κοινό, θέτουν την κοινωνία σε κίνδυνο, ειδικά σε περιόδους σαν αυτή.
“Όσοι σκόπιμα διαδίδουν fake news, ενώ γνωρίζουν τον κίνδυνο που επιφυλάσσουν στο κοινό, είναι επικίνδυνοι για την κοινωνία, ειδικά σε περιόδους σαν αυτή.”
- Σαντός Βιγεϊκουμάρ
Ενώ είναι δύσκολο να εντοπίσουμε ποιος ακριβώς διαδίδει τα fake news, είναι προφανές ότι οι διαστρεβλωμένες ειδήσεις και η παραπληροφόρηση, μπορεί να βλάψει τις προσπάθειες να αντιμετωπίσουμε μια επιδημία όπως τον Covid-19.
Μάλιστα ο Παγκόσμιος Οργανισμός Υγείας έχει στην σελίδα του τμήμα με την κατάρριψη μύθων, σχετικών με τον κορονοϊό.
«Η παραπληροφόρηση μπορεί να επηρεάσει κοινότητες, με διάφορους τρόπους, αλλά θα παραθέσω τρείς,» λέει ο Βιγεϊκουμάρ.
«Καταρχάς, μπορεί να προκαλέσει σύγχυση στα μέλη της κοινότητας, σχετικά με τα μέτρα προστασίας που πρέπει να πάρουν και τι να αποφύγουν, καθώς ακούν διαφορετικά πράγματα από διαφορετικές πηγές.
«Δεύτερον, θα μπορούσε να επηρεάσει αρνητικά την εμπιστοσύνη που έχει η κοινότητα στα θεσμοθετημένα όργανα που αφορούν την υγεία.
«Τρίτον, η έλλειψη εμπιστοσύνης μπορεί να είναι ιδιαίτερα προβληματική καθώς θα καθιστούσε πιθανή την άγνοια των συμβουλών που δίνονται από θεσμοθετημένα όργανα και κυβερνήσεις.»
Παρόλο που έχει κυριαρχήσει στα πρωτοσέλιδα, οι πληροφορίες που δίνονται από κυβερνήσεις για τον κορονοϊό, παραμένουν λίγες- υπάρχει καθημερινή ενημέρωση για τον αριθμό των κρουσμάτων και την περιοχή που σημειώθηκαν - αλλά υπάρχει προφανής αίσθηση ανάγκης για καλύτερη ενημέρωση.
Είναι σημαντικό να διαχωρίσουμε τους πομπούς της παραπληροφόρησης, οι οποίοι είναι πιθανότερο να κοινοποιούν περιεχόμενο, με την ελπίδα να ρίξουν φως σε κάτι που δεν καταλαβαίνουμε και τους δημιουργούς των fake news, οι οποίοι προωθούν τους μύθους που μπορούν να αποδειχθούν ιδιαιτέρως επιβλαβείς.
Πολίτες που ανησυχούν ότι πάσχουν από λοίμωξη του αναπνευστικού (πυρετό ή/και βήχα ή/και δύσπνοια) και ήρθαν σε επαφή με πιθανό ή επιβεβαιωμένο κρούσμα ή έχουν ιστορικό ταξιδιού σε πληττόμενες χώρες θα πρέπει να επικοινωνούν με τον ΕΟΔΥ στο τηλ. 1135.
Προσοχή: Δεν θα πρέπει να επισκέπτονται ιδιωτικά ιατρεία, εφημερεύοντα νοσοκομεία, εξωτερικά ιατρεία κ.λπ. Ο ΕΟΔΥ θα μεριμνήσει για την διακομιδή τους σε νοσοκομεία αναφοράς του κορονοϊού. Χρήσιμες πληροφορίες εδώ.