Η Κύπρος, πάντα μπροστά από την Ελλάδα, μας δείχνει τα αμφίβολα όρια μεταξύ επιτυχίας και αποτυχίας, στην διαχείριση «δύσκολων» καταστάσεων. Οι τουρκικές διεκδικήσεις στην ευρύτερη θαλάσσια περιοχή της Κύπρου δεν αποτελούν εξαίρεση στον πιο πάνω κανόνα.
Αλλά ας δούμε μερικές πτυχές του θέματος:
1. Τι προβλέπουν οι Διεθνείς Συνθήκες
Το 1982 υπεγράφη η Συνθήκη για το Δίκαιο της Θάλασσας, η οποία τέθηκε σε ισχύ στις 16 Νοεμβρίου 1994. Η Κύπρος την υπέγραψε το 1988 και η Ελλάδα το 1995, ενώ μέχρι σήμερα την έχουν υπογράψει 160 περίπου κράτη και επικυρώσει πάνω από 140, καθώς και η Ευρωπαϊκή Ένωση. Η Τουρκία δεν την έχει υπογράψει, αλλά οι διατάξεις της Συνθήκης, η οποία αποτελεί διεθνές δίκαιο, είναι υποχρεωτικές και γι αυτήν, έχει δε ήδη εφαρμόσει τις αρχές της στην Μαύρη Θάλασσα, για την οριοθέτηση της ΑΟΖ της με την πρώην Σοβιετική Ένωση, την Βουλγαρία και την Ρουμανία.
Στο Άρθρο 121 της Συνθήκης αναφέρεται με σαφήνεια ότι τα κατοικημένα νησιά έχουν δικαίωμα σε ΑΟΖ ενώ (μόνο) «οι βράχοι, οι οποίοι δεν μπορούν να συντηρήσουν ανθρώπινη διαβίωση ή δική τους οικονομική ζωή δεν θα έχουν ΑΟΖ ή υφαλοκρηπίδα» και ο λόγος για τον οποίο η Τουρκία δεν την έχει υπογράψει, είναι ευνόητος.
Με την ευκαιρία αυτή, σημειώνουμε πόσο φρούδες αποδείχτηκαν οι ελπίδες όσων υποστήριζαν, στην Ελλάδα και την Κύπρο, την λογική του εξευμενισμού και κατευνασμού της Τουρκίας ή την υποστήριξη της Ευρωπαϊκής της προοπτικής, ως παράγοντα επίλυσης των όποιων διαφορών. Στην πραγματικότητα, η Τουρκία επιδιώκει την σύμφωνη γνώμη ή την ανοχή του «διεθνή παράγοντα» στα παράνομα σχέδιά της, όπως φαίνεται και από τα πιο κάτω:
- Από το 2011, η Τουρκία αμφισβητεί στα Συμβούλιο Σύνδεσης Ευρωπαϊκής Ένωσης - Τουρκίας το δικαίωμα της Κύπρου για ΑΟΖ, εκδίδει παράτυπες ή και καταχρηστικές Navtex, προχωράει σε πολύμηνες «περιηγήσεις» του τουρκικού ερευνητικού σκάφους «Μπαρμπαρός» στην Κυπριακή ΑΟΖ, και πρόσφατα παρεμποδίζει και απειλεί με εμβολισμό το πλωτό γεωτρύπανο της Ιταλικής Εταιρείας ΕΝΙ.
- το 2014, στα πλαίσια του Συμβουλίου Σύνδεσης με την Ε.Ε., η Τουρκία κατέθεσε υπόμνημα ότι θεωρεί την Κυπριακή Δημοκρατία (χώρα-μέλος της Ε.Ε.) ως «εκλιπούσα» (δηλαδή θεωρούν ότι δεν υπάρχει πια), την ίδια δε θέση κινούνται για να επιβάλουν και στις συνομιλίες για το Κυπριακό ζήτημα.
Η «συμβιβαστική» νοοτροπία θεσμών, στους οποίους συμμετέχουν πολλά διαφορετικά μέλη και η αυξανόμενη απροθυμία ισχυρών χωρών να προβάλλουν και να κατοχυρώσουν τα μακροπρόθεσμα συμφέροντά τους, δεν πρέπει να αποτελούν άλλοθι για την μερική αναποτελεσματικότητα της Ελληνικής και Κυπριακής πολιτικής, αντίθετα πρέπει να ενισχύουν την θέληση και την δημιουργικότητα του Ελληνισμού για την αποτροπή των Τουρκικών σχεδιασμών.
2. Οριοθέτηση της ΑΟΖ της Κύπρου με γειτονικές της χώρες
Η Κύπρος, κινούμενη χωρίς τυμπανοκρουσίες και εκ των προτέρων θριαμβολογίες και μετά από πολύχρονες προσπάθειες κατόρθωσε να επιτύχει την οριοθέτηση της Αποκλειστικής Οικονομικής της Ζώνης (ΑΟΖ) με πολλές από τις γειτονικές της χώρες:
- Αίγυπτος: Η συμφωνία οριοθέτησης με την Αίγυπτο υπογράφηκε το 2003 και ήταν σημαντική και για τις δύο χώρες
- Ισραήλ: Η Σύμβαση υπογράφηκε το 2010, προκαλώντας τις τουρκικές «γκρίνιες».
- Λίβανος: Η σχετική συμφωνία υπογράφηκε το 2007. Η μη επικύρωσή της από την Βουλή του Λιβάνου (κυρίως λόγω διαφορών Λιβάνου και Ισραήλ για τα όρια της μεταξύ τους ΑΟΖ), δεν εμποδίζει την αξιοποίηση του αντίστοιχου Κυπριακού υποθαλάσσιου πλούτου.
Οι επιτυχίες αυτές έχουν ονοματεπώνυμο, την σκληρή προσπάθεια που ξεκίνησε ο Τάσος Παπαδόπουλος και τον πολύ σημαντικό ρόλο του (και σήμερα) Υπουργού Ενέργειας Γιώργου Λακκοτρύπη.
Σε ότι αφορά τις υπόλοιπες χώρες (Ελλάδα, Τουρκία, Συρία) με τις οποίες η Κύπρος έχει κοινά θαλάσσια σύνορα, η Κυπριακή κυβέρνηση δήλωσε πρόσφατα ότι προτίθεται να καταθέσει στον ΟΗΕ τις συντεταγμένες της Αποκλειστικής Οικονομικής της, Ζώνης μια μονομερής ενέργεια που συνηθίζεται σε περιπτώσεις διαφωνίας για την οριοθέτηση της ΑΟΖ. Σχετικά με το θέμα αυτό, στις αρχές του χρόνου ο Πρόεδρος Αναστασιάδης δήλωσε ότι αναμένει ενδεχόμενες παρατηρήσεις της Ελλάδας, χωρίς να υπάρξει έκτοτε άλλη δημόσια τοποθέτηση.
Με βάση τις αρχές της πιο πάνω Συνθήκης, η εικόνα των ΑΟΖ είναι η πιο κάτω. Ειδικά για την περίπτωση του Αιγαίου πάντως, σημειώνεται ότι η βασική αρχή «της μέσης απόστασης» για την οριοθέτηση της ΑΟΖ είναι δυνατόν να συνεκτιμηθεί στα διεθνή Δικαστήρια μαζί με άλλα στοιχεία, πάντα όμως λαμβάνεται σοβαρά υπόψη.
Πηγή: Global Marines Boundaries Database, General Dynamics, Herndon, Virginia, USA (από την ιστοσελίδα του Μιχάλη Ιγνατίου)
Υπενθυμίζεται ότι η Ελλάδα μέχρι σήμερα δεν έχει υπογράψει οριοθέτηση της ΑΟΖ της με κάποια από τις 6 γειτονικές της χώρες (υπάρχει μόνο η Συμφωνία οριοθέτησης της υφαλοκρηπίδας με την Ιταλία, από το 1977).
3. Αδειοδοτική διαδικασία και παραχώρηση των «οικοπέδων»
Οι πιο πάνω Συμφωνίες ήταν σημαντικές για την Κύπρο, αλλά και για τις γειτονικές της χώρες, αφού οι μεγάλες διεθνείς Εταιρίες υδρογονανθράκων προτιμούν να κινούνται σε περιοχές όπου η αδειοδότηση γίνεται με σαφείς κανόνες και νόμους.
Η ανακάλυψη κοιτασμάτων στην ευρύτερη περιοχή, οδήγησε σε συνεχώς αυξανόμενο ενδιαφέρον, αρχικά μεσαίων και στην συνέχεια μεγάλων πετρελαϊκών Εταιρειών, στις οποίες, μετά από τρεις διαφορετικούς γύρους αδειοδοτήσεων, έχουν παραχωρηθεί συνολικά τα οικόπεδα 2, 3, 6, 8, 9, 10, 11 και 12.
πηγή: https://www.mees.com/
Στις Εταιρείες αυτές, περιλαμβάνονται μερικές από τις μεγαλύτερες του χώρου, όπως η Αμερικανική Exxon Mobil η Γαλλική Total και η Ιταλική ΕΝΙ. Οι Εταιρείες αυτές προέρχονται από χώρες που εντάσσονται στο ΝΑΤΟ ή πρόσκεινται φιλικά προς αυτό (Κατάρ, Νότια Κορέα), πάντως, θα πρέπει να σημειωθεί το σχετικά πρόσφατο ενδιαφέρον και άλλων χωρών για την περιοχή, πχ την εξαγορά του 30% του κοιτάσματος Zohr από την Ρωσική Εταιρεία Rosneft ή την απόκτηση της χρήσης μεγάλων λιμανιών από κινεζικές Εταιρείες.
Τέλος σημειώνουμε ότι στην πιο πάνω Εικόνα φαίνονται και οι «τουρκικές διεκδικήσεις» και εσχάτως και οι «τουρκοκυπριακές», ενώ οι δήθεν «Τουρκοκυπριακές αρχές» έχουν ήδη «παραχωρήσει» μεγάλες περιοχές της Κυπριακής ΑΟΖ, για έρευνα και εκμετάλλευση υδρογονανθράκων, στην Τουρκική Κρατική Εταιρεία Πετρελαίων .
4. Μέχρι τώρα ανακαλύψεις κοιτασμάτων στην Κύπρο
Η Αμερικανική Γεωλογική Εταιρεία (USGS) εκτιμά ότι μεγάλες ποσότητες φυσικού αερίου και πετρελαίου υπάρχουν τόσο στην λεκάνη του Νείλου, όσο και στην λεκάνη της Λεβαντίνης, και τα πιο κάτω στοιχεία την επιβεβαιώνουν.
Ανακεφαλαιωτικά, τα μέχρι τώρα αποτελέσματα είναι τα εξής:
- Στην λεκάνη της Λεβαντίνης, το 2009 και το 2010, αντίστοιχα, ανακαλύφθηκαν στην ΑΟΖ του Ισραήλ από την αμερικανική Εταιρεία Noble Energy και την ισραηλινή Delek, τα κοιτάσματα του Ταμάρ (280 δισ κυβικά μέτρα) και του Λεβιάθαν (620 δισ κυβικά μέτρα). Ακολούθησε, το 2011 στην ΑΟΖ της Κύπρου η ανακάλυψη του κοιτάσματος της Αφροδίτης (140 δισ κυβικά μέτρα) (NOBLE, οικόπεδο 12), η εμπορική εκμετάλλευση του οποίου αναμένεται να ξεκινήσει μετά την επίτευξη συμφωνίας για την οδό μεταφοράς του.
- Στην λεκάνη του δέλτα του Νείλου, το 2015 ανακαλύφθηκε το κοίτασμα Zohr (840 δισ κυβικά μέτρα) η εμπορική αξιοποίηση του οποίου έχει ξεκινήσει εδώ και λίγες εβδομάδες, μέσα στον ασυνήθιστα σύντομο χρόνο των 28 μηνών από την ανακάλυψη του κοιτάσματος. Αντίστοιχα, εντός της Κυπριακής ΑΟΖ, πρόσφατα ανακαλύφθηκε το κοίτασμα της Καλυψούς (τουλάχιστον 190 δισ κυβικά μέτρα) (Κοινοπραξία των ΕΝΙ και Total, οικόπεδο 6).
- Η Γαλλική Εταιρεία Total (οικόπεδο 11) στην πρώτη ερευνητική της γεώτρηση, που ξεκίνησε στα μέσα του 2017 βρήκε ποσότητες (25 δισ κυβικά μέτρα) που δεν επαρκούν για μια αυτοτελή εμπορική εκμετάλλευση του κοιτάσματος, αφήνουν όμως ελπίδες για την επόμενη γεώτρηση που προγραμματίζεται για το 2018.
- Οι δύο πρώτες γεωτρήσεις που έκανε η Ιταλική ΕΝΙ μαζί με την Κορεατική KOGAS στο οικόπεδο 9 απέβησαν άκαρπες.
- Η Αμερικανική Exxon Mobil (Διευθύνων Σύμβουλος της οποίας διετέλεσε ο νυν Υπουργός Εξωτερικών των ΗΠΑ Ρεξ Τίλλερσον) μαζί με την Qatar Petroleum σχεδιάζει δύο ερευνητικές γεωτρήσεις το 2ο εξάμηνο του 2018 (οικόπεδο 10), ενώ το επόμενο διάστημα αναμένεται η ενεργοποίηση δύο σκαφών της για την διενέργεια συμπληρωματικών γεωφυσικών ερευνών.
- Τέλος η πρώτη γεώτρηση στο οικόπεδο 3 από την ΕΝΙ εμποδίστηκε τις προηγούμενες εβδομάδες από σκάφη του Πολεμικού Ναυτικού της Τουρκίας, η ΕΝΙ όμως δήλωσε ότι θα επανέλθει.
5. Διαδικασία που ακολουθείται στην έρευνα και την εκμετάλλευση υδρογονανθράκων
Η διαδικασία αυτή, συνοπτικά περιλαμβάνει τα εξής βήματα:
- Η εκδήλωση ενδιαφέροντος συμμετοχής σε διαγωνισμό για την παραχώρηση συγκεκριμένων περιοχών («οικοπέδων») γίνεται μετά την αξιολόγηση των διαθέσιμων στοιχείων, λαμβάνοντας υπόψη και τα γεωλογικά στοιχεία της ευρύτερης περιοχής.
- Η Εταιρεία στην οποία θα κατοχυρωθεί το «οικόπεδο», διενεργεί συμπληρωματική γεωφυσική έρευνα, για να εντοπίσει πιθανούς «στόχους», δηλαδή σημεία με αυξημένη πιθανότητα εντοπισμού εμπορικά εκμεταλλεύσιμων κοιτασμάτων.
- Ακολουθούν συνήθως 2-3 ερευνητικές γεωτρήσεις (παλαιότερα απαιτούνταν περισσότερες) σε επιλεγμένες θέσεις, για τον εντοπισμό κοιτάσματος.
- Εφόσον βρεθεί κοίτασμα επαρκούς μεγέθους, ακολουθούν επιβεβαιωτικές γεωτρήσεις, που διαπιστώνουν το ακριβές μέγεθος και την έκταση του κοιτάσματος.
- Τέλος εγκαθίσταται η αναγκαία υποδομή, που είναι πολυπλοκότερη στην περίπτωση του φυσικού αερίου (συνήθως με την κατασκευή αγωγών μεταφοράς) παρά του πετρελαίου (με την φόρτωση σε τάνκερ).
Δηλαδή, η έρευνα και αξιοποίηση των κοιτασμάτων είναι μια αρκετά σύνθετη διαδικασία, ένας αγώνας αντοχής μάλλον, παρά ταχύτητας.
Σε επόμενο κείμενο, θα δούμε τον ρόλο του φυσικού αερίου στις συζητήσεις για την επίλυση του Κυπριακού, τις τουρκικές τακτικές παρεμπόδισης των ερευνών, τις αντιδράσεις του διεθνούς παράγοντα και τις προοπτικές για το μέλλον.