Μετά από μία ακόμη Παγκόσμια Ημέρα της Γυναίκας οφείλουμε να αναρωτηθούμε για τα αίτια διατήρησης της ουσιαστικής ανισότητας μεταξύ των φύλων σε πληθώρα τομέων, παρά το διαρκώς ενισχυόμενο θεσμικό πλαίσιο για την καταπολέμηση αυτού ακριβώς του φαινομένου σε Ελλάδα και Ευρώπη. Η ανάδειξη του υποβάθρου που επιτρέπει την επιβίωση ενός αναχρονιστικού καταλοίπου με σοβαρές επιπτώσεις σε ατομικό και συλλογικό επίπεδο θα διαφωτίσει, ίσως, τις ενδεδειγμένες βελτιωτικές παρεμβάσεις στη σημερινή απαράδεκτη κατάσταση.
Η πατριαρχία ως μακραίωνη κοινωνική νόρμα έχει αποκτήσει πάγια χαρακτηριστικά στις συνειδήσεις των κοινωνικών υποκειμένων, ανδρών και γυναικών. Ως εκ τούτου, η μεταβολή βαθιά ριζωμένων νοοτροπιών συναντά αντίσταση, εν πολλοίς ανεπίγνωστη, από τους ίδιους τους φορείς της κοινωνικής δράσης. Το εποικοδόμημα των θεσμών κατ’ ανάγκη εδράζεται στην υποδομή της συνήθειας σκέψης και πράξης που επικαθορίζει την ανθρώπινη συμπεριφορά. Η αντίθεση μεταξύ εξωτερικής έκφρασης και εσωτερικής αντίληψης προκαλεί την αναποτελεσματική εφαρμογή και της πιο καλοπροαίρετης απόφασης. Επομένως, το ενδιαφέρον μας πρέπει να μετατοπιστεί, ή ακριβέστερα να διευρυνθεί, από τις μεγάλες τομές στις μικρές διορθώσεις, άλλως ειπείν από το δάσος στο δέντρο.
Παραδειγματική περίπτωση αποτελεί η προτεραιότητα του πατρωνύμου στον προσδιορισμό των φορολογικά υπόχρεων όπως εμφανίζονται στα εκκαθαριστικά σημειώματα που εκδίδει η Ανεξάρτητη Αρχή Δημοσίων Εσόδων. Η αντικατάσταση αυτής της διάταξης με τη χρήση ουδέτερων όρων (όνομα γονέα Α/Β) ή την τυχαία αλγοριθμική πρόταξη μητρωνύμου και πατρωνύμου στα σχετικά πεδία της δήλωσης εισοδήματος είναι τεχνικά εφικτή και ουσιαστικά επιθυμητή για τουλάχιστον δύο λόγους.
Η θεωρία της διαδοχικής εξάρτησης (path dependency) μας διδάσκει τη σημασία των αρχικών, οσωνδήποτε μικρών, επιλογών στη διαμόρφωση της μέλλουσας πραγματικότητας. Η οδός που χαράχθηκε, εν πολλοίς αυθαίρετα, αναπροσανατολίζεται μόνο με κόστος ανάλογο του βαθμού απόκλισης από την πρότερη πορεία. Συνεπώς, η αλλαγή πλεύσης σε ένα ζήτημα, εν προκειμένω το πατριαρχικό μοντέλο δόμησης μιας κοινωνίας, επιτυγχάνεται ομαλότερα μέσω ήπιας προσαρμογής που εστιάζει στην πειθώ παρά στη βίαιη ρήξη με το παρελθόν.
Υπό αυτή την έννοια, ανεπαίσθητες μεταβολές (του τύπου που περιγράφηκε προηγουμένως) στη διαχείριση της σχέσης κράτους-πολίτη από τη σκοπιά της έμφυλης ισότητας μπορούν να επικουρήσουν τις αντίστοιχες βασικές πρωτοβουλίες στο επίπεδο της καθημερινής υλοποίησης μιας πολιτικής στον κοινωνικό χώρο. Η άρση, λοιπόν, του πατρωνυμικού πρωτείου στην ταυτοποίηση των φορολογουμένων καταλήγει να αμφισβητεί, συμβολικά, το πατριαρχικό σύστημα πεποιθήσεων ως κατεστημένη κοσμοθεωρία.
Ταυτόχρονα, η εισαγωγή καινοτομιών περιορισμένου βεληνεκούς δημιουργεί το ερέθισμα επέκτασής τους σε όλα τα πεδία της οργανωμένης συνύπαρξης, πυροδοτώντας το φαντασιακό δυναμικό μονάδων και συλλογικοτήτων με παρόμοιες ανησυχίες. Η σωρευτική επίδραση πολλών τέτοιων, φαινομενικά ήσσονος σημασίας, κινήσεων δύναται να επιφέρει μεσοπρόθεσμα μείζονες ανακατατάξεις εντός της ιεραρχικής διάρθρωσης των προσώρας ανδροκρατούμενων θεσμών, στη λογική της συνέργειας που χαρακτηρίζει την εξέλιξη κάθε μακροκοινωνικού φαινομένου.
Ολοκληρώνοντας αυτή τη σύντομη αναφορά στα όρια και τους όρους προώθησης μιας αποτελεσματικής στρατηγικής για την ενίσχυση της ισότητας ευκαιριών για όλες και όλους, ας ελπίσουμε έως την επομένη 8η Μαρτίου να έχουν μεσολαβήσει περαιτέρω βήματα στην κατεύθυνση αυτή τόσο στην επιφάνεια της πολιτικής όσο και, ιδίως, στο βυθό της κοινωνικοοικονομικής ροής.